Kultura rzymska i kultura grecka to dwie wielkie kultury po których wiele pozostałości przetrwało do dziś. No właśnie, czy możemy się uważać za potomków kulturowych Greków i Rzymian? Moim zdaniem możemy ,ponieważ
w czasach nam współczesnych wiele dziedzin życia i nauki czerpie z dorobku starożytności.
Matematyka, fizyka i astronomia
Poważniejszy rozwój matematyki zaczął się w Grecji, począwszy od prac Talesa z Miletu. Matematykę grecką cechuje ujęcie geometrii, a jej szczytowym osiągnięciem są Elementy Euklidesa i prace Archimedesa. W Grecji matematyka przekształciła się w naukę.
Jedną z pierwszych wielkich niespodzianek dotyczących liczb było odkrycie liczb niewymiernych. Przygoda ta przytrafiła się starożytnym Grekom, próbującym wyliczyć długość przekątnej kwadratu o danym boku. Okazało się wtedy, że stosunek długości przekątnej do boku nie jest liczbą wymierną, to znaczy nie da się przedstawić w postaci ilorazu dwóch liczb całkowitych. Dla Greków był to swego rodzaju szok, waliła się ich koncepcja filozoficzna świata, którym miały rządzić liczby naturalne oraz ich proporcje; nie przypuszczali, że takie obiekty (czyż można je nazwać liczbami?) mogą istnieć. My dziś w liczbie nie widzimy nic dziwnego...
Tales z Miletu uważany jest za jednego z "siedmiu mędrców" czasów antycznych i za ojca nauki greckiej. Starożytni pisarze nazywali go "pierwszym" matematykiem i astronomem. Obecnie znane jest wszystkim Twierdzenie Talesa, dotyczące przecięcia ramion kąta prostymi równoległymi.
Talesowi z Miletu przypisuje również się autorstwo:
1. dowodu, że średnica dzieli koło na połowy;
2. odkrycia, że kąty przy podstawie w trójkącie równoramiennym są sobie równe;
3. twierdzenia o równości kątów wierzchołkowych;
4. twierdzenia o przystawaniu trójkątów o równym boku i przyległych dwu kątach;
5. twierdzenia, że średnica koła jest widoczna z punktu leżącego na okręgu pod kątem prostym.
6. twierdzenia, że kąt wpisany w półokrąg jest prosty
Współczesna geometria często wykorzystuje odkryte przed wiekami przez Talesa własności i twierdzenia w obliczeniach.
Zajmował się on również rozmyślaniem nad mikroświatem. Opisał oddziaływanie elektryczne naelektryzowanego przez pocieranie bursztynu.
Obecnie nauka sięga również do prac Arystotelesa.
Arystotelesa ze Stagiry, filozof i uczony IV wieku p.n.e., którego zasługi dla naszej kultury można by mnożyć w nieskończoność. Zajmował się botaniką zoologią, zjawiskami meteorologicznymi, fizyką i historią literatury.
Arystoteles jako pierwszy dokonał klasyfikacji istot żywych i w sposób jasny określił między nimi różnice. Dla Stagiryty "dusza" była jakby zasadą organizującą życie, stąd różne jakościowo dusze mają rośliny (wegetatywna - odżywianie i rozmnażanie), zwierzęta (zmysłowa - ruch i spostrzeżenia) i ludzie. Lecz w klasyfikacji istot żywych tylko człowiek, choć pod wieloma innymi względami bliski zwierzętom, ma rozum, czyli "coś boskiego". Klasyfikacja Arystotelesa stała się podstawą dla późniejszych prób systematyzacji świata ożywionego. W dużej mierze przejęła ją też filozofia chrześcijańska.
Arystoteles, który najprawdopodobniej osobiście obserwował całkowite zaćmienie w 71 roku n.e.; pisze w swym dziele „O twarzy Księżyca”, iż Słońce zostało zupełnie zakryte przez naszego satelitę. Spośród licznych traktatów Arystotelesa, które dotrwały do naszych czasów, poświęconym ciałom niebieskim i budowie Wszechświata została praca „O niebie”.
Ponad dwa tysiące lat temu, w III wieku przed Chrystusem, Archimedes, jeden z wybitniejszych umysłów w historii, oszacował jako 22/7 (czyli z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku), a do wyniku 3,1416 doszedł w II wieku naszej ery Klaudiusz Ptolemeusz.
Archimedes uważany jest również za twórcę statyki i hydrostatyki - prawo Archimedesa. Sformułował też wzory na pole powierzchni i objętość walca, kuli i czaszy kulistej oraz rozważał objętości paraboloidy, hiporboloidy i elipsoidy obrotowej. Z dziedziny geometrii znane są m.in. takie prace Archimedesa jak: Pomiar koła, O liniach spiralnych, O kuli i walcu. Archmiedes zasłynął również z zaprojektowania śruby Archimedesa
Jedną z najwcześniej poznanych własności dotyczących liczb pierwszych było stwierdzenie, że jest ich nieskończenie wiele. Elegancki i prosty dowód tego faktu można znaleźć w Elementach Euklidesa (napisanych około trzechsetnego roku przed naszą erą).
Znaczenie geometrii Euklidesa dla nauki, jaka rozwinęła się w kulturze Zachodu jest tak ogromne, że wymyka się ocenie. Geometria jest ta fundamentem zachodniego budownictwa i architektury - czego świadectwem są wszystkie monumentalne budowle, które powstały do chwili obecnej. Geometria Euklidesowa zaczyna zawodzić dopiero wtedy, gdy mamy do czynienia z ogromnymi odległościami. Jest to matematyka przestrzeni w normalnej skali, a jej ograniczenia ujawniły się dopiero w ostatnich dwóch stuleciach. Albert Einstein rozpoczyna swoją popularną książkę Teoria względności do omówienia koncepcji Euklidesa.
Z pewnością każdy z nas miał do czynienia w szkole na lekcjach matematyki z pojęciem największego wspólnego dzielnika dwóch lub więcej liczb. W skrócie wyrażaliśmy to NWD. Okazuje się, iż istnieje efektywny algorytm liczenia NWD. Jest to jeden z najstarszych algorytmów - został opisany przez Euklidesa ok. roku 300 p.n.e.
Już wtedy, a także i później, matematycy interesowali się liczbami pierwszymi i starali się znaleźć sposób na wynajdywanie coraz to nowych. Przepis, obecnie nazywany sitem Eratostenesa, stosowano już w starożytności i... tak naprawdę to do dziś praktycznie nie wymyślono nic szybszego i bardziej skutecznego. Od nich pochodzi podział na liczby parzyste i nieparzyste.
W dziedzinie geometrii duże osiągnięcia wykorzystywane obecnie ma również Pitagoras. Wszystkim znane jest twierdzenie Pitagorasa, dotyczące trójkąta prostokątnego.
W dzisiejszych czasach trudno powiedzieć co dokonał sam Pitagoras, a co jego uczniowie. Dlatego mówi się o dokonaniach pitagorejczyków. W zakresie geometrii podali twierdzenie o sumie kątów trójkąta, czworokąta i wieloboków foremnych. Badali ponadto koło, wielościany foremne i kulę, odkryli pięciokąt foremny oraz wykazali, że spośród wielokątów całą płaszczyznę można pokryć tylko trójkątami, kwadratami lub sześciokątami.
W szkole pitagorejskiej narodziły się trzy wielkie problemy matematyki:
· podwojenie sześcianu
· podział kąta na trzy równe części
· kwadratura koła
Pitagoras przejął od matematyków babilońskich wiadomości o średniej arytmetycznej, geometrycznej oraz harmonicznej i zastosował je w muzyce. Pitagorejczycy szczególne znaczenie przypisywali liczbom. Ich mottem było: "wszystko jest liczbą". Od pitagorejczyków pochodzi podział na liczby parzyste i nieparzyste.
Odkryli oni odcinki niewspółmierne, czyli takie, których stosunek nie jest liczbą wymierną (np. bok i przekątna kwadratu).
Przedmiot zainteresowań Diofantosa zaliczamy dziś do teorii równań nieoznaczonych. Pewne typy równań nazywamy dziś równaniami Diofantosa
Medycyna i Biologia
Hippokrates (ok. 460-377 p.n.e.), lekarz grecki z Kos, ojciec medycyny, najważniejszy przedstawiciel szkoły lekarskiej z wyspy Kos.
Powstał wtedy tzw. Corpus Hippocraticum, gdzie szereg tekstów nie pochodzi od Hipokratesa.. Do najważniejszych zaliczyć można: Aforyzmy (doczekały się tłumaczeń na różne języki i wielu komentarzy), Prognozy koskie (suma wiedzy lekarskiej tamtych czasów), Przysięga (kanon etyki lekarskiej aktualny do naszych czasów). Prócz tego był autorem pism o geografii lekarskiej, anatomii, patologii, chirurgii, ginekologii i położnictwie, zabiegach lekarskich.Naczelną zasadą Hipokratesa było "nie szkodzić" - "primum non nocere" i pomagać uzdrawiającym siłom natury. Hipokrates analizował objawy chorobowe i opis niektórych do dziś nosi jego imię.
Medycyna Hipokratesa oparta była na przesłankach racjonalnych, troszczyła się o chorego, nakazywała wyciąganie wniosków dopiero po dogłębnej obserwacji pacjenta. Wywierała przez wiele wieków wpływ na medycynę tak starorzymską, jak i późniejszą, aż po czasy obecne. Bogaty materiał w dziedzinie flory pozwolił uczniowi Arystotelesa- Teofrastowi na napisanie Feri fyton historias, która to była przez tysiąclecia podstawą botaniki. Nastąpił także rozwój anatomii. Lagidzi bowiem zezwalali na przeprowadzanie sekcji zwłok a nawet na wiwisekcję której poddawano skazańców.
Arystoteles był przekonany, że badacz ma większą szansę zrozumienia rzeczy i istot żywych, gdy obserwuje je w ich naturalnym otoczeniu, a nie w sztucznych warunkach laboratorium. Powiązanie dokładnego badania z percepcyjnym rozumowaniem szczególnie dobrze zdawało egzamin w naukach przyrodniczych takich jak biologia, botanika i zoologia. I tak na przykład Arystoteles jako pierwszy badacz, który usiłował zebrać wszystkie dostępne wiadomości dotyczące poszczególnych gatunków i odpowiednio je sklasyfikować, opisał ponad pięćset różnych gatunków zwierząt, w tym także owadów. Niekiedy mylił się (na przykład w swoich hipotezach z dziedziny ginekologii), niemniej jednak wiele z jego badań przyczyniło się do znaczącego postępu w nauce. Arystoteles odkrył między innymi, że wieloryby i delfiny są ssakami, późniejsi badacze zapomnieli jednak o tym odkryciu, którego ponownie dokonano dopiero dwa tysiące lat później.
Geodezja - nauka o ziemi
Słowo geodezja pochodzi ze starożytności, języka greckiego i oznacza dzielenie Ziemi. Terminem tym określano nie tylko pomiar i podział obszarów Ziemi, ale również badanie kształtu i wielkości globu ziemskiego.
Kształt i wielkość Ziemi były zagadką, którą ludzkość starała się rozwiązać w starożytności. W III wieku p.n.e. nastąpił tak znaczny rozwój wiedzy w Grecji i Egipcie, iż przyjęto tam, że Ziemia ma kształt kuli. Uczony grecki Arystach z Samos, na wiele wieków przed Kopernikiem twierdził, że Ziemia jest kulą, że obraca się wokół swojej osi i równocześnie krąży dookoła Słońca. Z dociekań tego uczonego wynikało, że w porównaniu z rozmiarami kuli ziemskiej, odległość Ziemi od słońca jest bardzo wielka. Opierając się na tym założeniu inny Grek - Erastotenes, wysunął wniosek, że promienie słoneczne padające w danym momencie na Ziemię w różnych miejscach, można uznać za równoległe. Pozwoliło mu to na wykonanie pierwszego znanego pomiaru obwodu i promienia Ziemi. Według pomiaru Erestotenesa, ćwiartka południka wynosiłaby 11 250 000 m. Wielkość ta według współczesnych pomiarów wynosi 10 001 868 m. Wykreślił także południki i równoleżniki, dzięki którym starał się określić położenie miast, co też częściowo mu się udało.
W starożytnym Rzymie prace geodezyjne wykonywano przy budowie dróg i akweduktów. Zajmowali się tym agrimensori, których można uznać za prekursorów współczesnych geodetów.
Filozofia
Powstawały różne szkoły głoszące różne nauki. Szkoła cyników głosiła, że największym dobrem jest cnota, którą może osiągnąć każdy człowiek, w celu osiągnięcia ideału nie należy zawahać się przed porzuceniem majątku. Mimo rozgłosu jakim cieszył się ten kierunek największą popularnością cieszyły się szkoły: stoicka i epikurejska. Założycielem pierwszej był Zenon z Kition na Cyprze, który nauczał w Atenach. Stoicy podobnie jak cynicy uważali cnotę za najwyższe dobro, choć różnili się jednak od nich praktycznymi konsekwencjami tego poglądu. Szkoła epikurejczyków została założona przez Epikura z Samos również działającego w Atenach. Epikurejczycy twierdzili, że cnota nie jest ostatecznym celem dla człowieka, lecz tylko pośrednikiem do uzyskania go. Zalecali również życie w odosobnieniu i nie przejmowanie się Bogami którzy nawet jeśli są to i tak się o człowieka nie troszczą. Podsumowując : filozofia grecka pozostawiła po sobie bardzo przydatne i ciągle aktualne nauki.
Języki
W czasach starożytnych języki greckie i łacińskie były bardzo popularne w wielu krajach. Pełniły rolę języków międzynarodowych. Znajomość greki i łaciny przetrwała upadek starożytnych cywilizacji. Na bazie łaciny powstały nowe języki, które nazywamy romańskimi (łac. Roma- Rzym). Współcześnie do ważniejszych języków romańskich zaliczamy: francuski, hiszpański, włoski, portugalski. Oprócz tego pojęć łacińskich używa się w wielu naukach, np. w medycynie. Określa się nimi nazwy chorób, części ciała, lekarstwa. Wielu słów łacińskich używa się też w sądownictwie, np. adwokat, prokurator, jurysdykcja. Również Kościół Katolicki pozostał wierny tradycji. Większość pojęć religijnych pochodzi z greki lub łaciny. Ze słowami pochodzenia łacińskiego spotykamy się w życiu codziennym, np. szkoła (schola). Rodowód starożytny posiadają niektóre popularne imiona: z greckiego – Dorota, Weronika; z łacińskiego – Beata, Łukasz, Łucja, Sylwester.
Zarówno Grecy jak i Rzymianie stworzyli własny alfabet. Obydwa alfabety przetrwały do czasów współczesnych, znajdując zastosowanie w wielu językach. Na podstawie alfabetu greckiego powstały alfabety używane obecnie przez: Serbów, Bułgarów, Rosjan i Ukraińców. Znacznie większy zasięg zyskał alfabet łaciński. Przejęło go wiele narodów europy, również alfabet polski oparty jest na łacińskim.
W bibliotece aleksandryjskiej w związku ze sporządzaniem katalogu rękopisów zaczęto klasyfikować rękopisy tego samego dzieła. Tak narodziła się krytyka tekstu, przez porównanie rękopisów starano się bowiem ustalić stopień ich autentyczności. Filologowie dokonywali podziału dzieł na księgi, oceniali ich wartość pod względem walorów estetycznych, a także opracowywali ich życiorysy.
Literatura
Początki literatury greckiej a zarazem europejskiej stanowią 2 epopeje: „Iliada” i „Odyseja”, przypisywane Homerowi. Ten gatunek literacki był wzorem dla epopei nowożytnej („Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza). Od VII w p.n.e. rozwijała się liryka reprezentowana przez Safonę. Powstał dramat który dzielił się na tragedię (Ajschylos, Sofokles, Eurypides) i komedię (Arystofanes). Odrębny gatunek literacki stanowią prace historyczne, pisane prozą. Za ojca historii uchodzi Herodot.
Teatr i muzyka
Teatr jest kolejnym osiągnięciem Starożytnych, które przeniosło się do naszego życia z tamtych czasów. To właśnie Grecja jest kolebką teatru i to właśnie tam wykształciły się podstawowe gatunki dramatyczne: tragedia i komedia. Oczywiście z początku teatr grecki nie wyglądał tak jak dziś.
Na scenie mogło być najwięcej trzech aktorów, z których każdy był ubrany w buty na koturnach, dość grubą szatę, oraz maskę która była, w zależności od charakteru postaci, tragiczna lub komiczna. Cały ten strój miał na celu powiększenie postaci człowieka, ponieważ widowiska odbywały się pod gołym niebem.
Muzyka towarzyszyła polisom recytacji poezji. Z instrumentów muzycznych najbardziej rozpowszechnione były: lira, aluos (rodzaj fletu), tympanon (tamburyn).
Budownictwo
Kolejną ważną rzeczą wprowadzoną przez Greków i Rzymian mającą wpływ na życie codzienne jest budownictwo, a konkretniej wybudowanie pierwszych wodociągów i kanalizacji bez których przecież nie można dziś wyobrazić sobie życia.
Rzymscy budowniczowie posługiwali się na wielka skale cegłą i specjalną zaprawą przypominającą beton. Pozwoliło im to zamiast na stosowanie płaskiego stropu, półokrągłych sklepień i kopuł, a w konsekwencji na wznoszenie wielkich murowanych budynków i krytych hal.
Rzymscy inżynierowie potrafili w sposób zadowalający rozwiązać problem zaopatrzenia w wodę dużych miast, do których dostarczano ją wodociągami.
Także sieć rzymskich dróg, budowanych z myślą o przemarszach armii i przyśpieszeniu przepływu informacji, dobrze świadczy o ich zdolnościach organizowania prac na wielką skalę. Wiele kamiennych mostów arkadowych przetrwało wieki służąc użytkownikom.
Prawo
Właściwością rzymskiej kultury było rozwinięcie prawa. Rzymianom zawdzięczamy dokonanie istotnego postępu na drodze ku ogólniejszemu formułowaniu przepisów prawnych. Wychodząc od rozstrzygania konkretnych przypadków, potrafili oni przejść do abstrakcyjnego ich ujmowania wprowadzając m.in. ogólne pojęcie uszkodzenia ciała.
Podstawowe zasady prawa rzymskiego wyrażone w formie maksym obowiązują po dziś dzień w prawie współczesnych społeczeństw. Podaje przykłady kilku najbardziej znanych maksym:
- „Aequitas sequitur legem” : sprawiedliwość idzie za prawem (tam gdzie przestrzega się prawa tam jest sprawiedliwość);
- „Audiatur et altera pars” : niechaj będzie wysłuchana druga strona (sąd musi wziąć pod uwagę racje obu stron);
- „Cogitationis poenam nemo patitur” : nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli
- „Dura lex, sed lex” : twarde prawo, lecz prawo
- „Is fecit, cui prodest” : ten uczynił komu to przyniosło korzyść
- „Lex retro non agit” : prawo nie działa wstecz
- „Lex neminem cogit ad impossibilia” : prawo nikogo nie zmusza do rzeczy niemożliwych
- „Non bis in idem” : nikogo nie należy karać drugi raz za to samo
- „Nullum crimen sine lege” : nie ma zbrodni bez uzasadnienia prawnego (co nie jest zakazane jest dozwolone)
- „Prius quam exaudias, ne iudices” : nie sądź zanim wysłuchasz
- „Salus rei publicae suprema lex esto” : dobro publiczne winno być najwyższym prawem.
Demokracja
Po tych starożytnych kulturach odziedziczyliśmy również pewien system polityczny zwany demokracją.
Najwyższą władzę w państwie ateńskim tworzyło Zgromadzenie Ludowe (eklezja), w którym prawo udziału miał każdy obywatel posiadający pełnię praw, po skończeniu 20 roku życia.
Eklezja decydowała o polityce zagranicznej, sprawach wojskowych, nadawaniu obywatelstwa ateńskiego, w wyjątkowych wypadkach wydawała wyroki sądowe. Każdy z uczestników Zgromadzenia miał możliwość zabierania głosu i zgłaszania wniosków. Głosowano przez podniesienie rąk (rozstrzygnięcie zapadało większością) lub tajnie (w szczególnych wypadkach, gdy decydowano np. o wygnaniu z państwa, ostracyzm). Udział w Zgromadzeniu był opłacany przez państwo.
Demokracja jest ustrojem w którym władza należy do ludu, dzięki wprowadzeniu demokracji przez Greków, sami możemy wybrać sobie głowę państwa i może to zrobić każdy dorosły człowiek bez względu na płeć, rasę, czy wyznanie. Demokracja pozostaje najlepszym systemem mimo tego że powstała kilka tysięcy lat temu. Moim zdaniem demokracja jest jedną z ważniejszych rzeczy które zostały wprowadzone przez starożytnych.
Sport
Kolejnym dobrem pozostawionym nam przez starożytnych jest olimpiada. Pierwsze zanotowane igrzyska olimpijskie odbyły się właśnie w Grecji w 776 r .p. n. e, ale ich faktyczny początek jest o wiele wcześniejszy. Pierwszym zanotowanym zwycięzcą był Korojbos z Elidy, który zwyciężył w biegu na jeden stadion(192m).
W 394 r.n.e.
Edykt cesarza rzymskiego Teodozjusza I Wielkiego połorzył kres igrzyskom olimpijskim jako pogańskiej manifestacji. Inicjatorem nowożytnych igrzysk olimpijskich pod auspicjami Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego był Pierre de Coubertin. To właśnie on zaprojektował flagę z pięcioma splecionymi kołami, symbolizującymi jedność sportową wszystkich kontynentów.
Religia
Poza tymi rzeczami w pewnym sensie przetrwała wiara Greków i Rzymian . "W pewnym sensie" ponieważ, wprawdzie nikt już chyba nie wierzy w bogów Greckich czy Rzymskich, ale bohaterowie mitologii, a przynajmniej ich imiona i cechy, przetrwały do dziś w postaci przysłów, bo kto z nas nie zna przysłowia o „pięcie Achillesa”, „puszce Pandory”, o „stajni Augiasza”, czy „syzyfowej pracy”?
Wydaje mi się że nie zdajemy sobie sprawy ile wynalazków ze starożytności przetrwało do dziś i w jak wielkim stopniu ułatwiają nasze codzienne życie. Moim zdaniem jak najbardziej możemy uważać się za potomków kulturowych starożytnych Greków i Rzymian, bo gdyby nie ich osiągnięcia nasze życie byłoby o wiele bardziej skomplikowane.