Nasze Niebo

Współczesny człowiek, a zwłaszcza mieszkaniec miasta rzadko spogląda w niebo. Niektórzy nawet zapomnieli, że ono istnieje, a przecież nasza Ziemia jest jedynie mikroskopijnym pyłkiem wirującym w ogromnych kosmicznych przestworzach. W naszym układzie słonecznym wokół jednej gwiazdy – Słońca krąży dziewięć głównych planet. Są to: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton. Warto czasem przyjrzeć się nieco bliżej dalekim obiektom, które podobnie jak my stanowią element Wszechświata. Gwiaździste niebo przyciągało uwagę ludzi od najdawniejszych czasów. Obrót Ziemi wpływa na zmianę położenia gwiazd względem obserwatora, nie zmienia się jednak wzajemne położenie gwiazd względem siebie. Podczas obserwacji nieba należy niewątpliwie zwrócić uwagę na to, że jaśniejsze gwiazdy tworzą pewne charakterystyczne grupy, zwane konstelacjami lub gwiazdozbiorami. Obecnie funkcjonująca konwencja wywodzi się głównie z tradycji kultur basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu i nawiązuje do mitologii tych kultur. Istnieją przesłanki sugerujące, że pierwsze gwiazdozbiory (należące do pasa zodiakalnego) wyodrębniono tam ok. 15 tys. lat temu. Starożytni astronomowie greccy (Eratostenes, Hipparch oraz Ptolemeusz Klaudiusz) wyróżniali ponad 40 gwiazdozbiorów na znanej im części sfery niebieskiej. Poprzez kulturę arabską tradycja ta przedostała się do średniowiecznej Europy. W XVII i XVIII w. dalsze gwiazdozbiory wyodrębnili m.in. J. Kepler, E. Halley, oraz (dla nieba południowego) N.L.de Lacaille, P. Le Monnier i J. Bode. W początkach XIX w.wyodrębniano kolejne konstelacje i liczba ich przekroczyła 100.Tradycyjne granice gwiazdozbiorów ulegały z czasem znacznymzmianom. W 1925 Międzynarodowa Unia Astronomiczna ustaliła ostatecznie istnienie i granice 88 konstelacji.Wśród nich znajduje się gwiazdozbiór Tarcza (po łacinie Scutum) wprowadzony przez gdańskiego astronoma Jana Heweliusza, który w ten sposób uczcił zwycięstwo oręża polskiego pod Wiedniem. Jest to Tarcza Jana Sobieskiego. Z obszaru Polski, w ciągu roku, można dostrzec 54 gwiazdozbiory. Do najbardziej znanych konstelacji nieba należą Wielki Wóz i Mały Wóz należące do gwiazdozbiorów małej i wielkiej niedźwiedzicy które zaliczane są do gwiazdozbiorów okołobiegunowych. Mianem tym określamy gwiazdozbiory, które nigdy nie wschodzą i nigdy nie zachodzą są widoczne w każdą pogodną noc. Obserwując te konstelacje przez parę godzin możemy się przekonać, że przesuwają się one po niebie, nie zmieniają jednak wzajemnego położenia. Po prostu w ciągu doby wszystkie gwiazdy i inne ciała niebieskie opisują na niebie koła wokół punktów, które nazywamy biegunami niebieskimi, środkiem bieguna północnego jest gwiazda polarna. Główną częścią gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy jest powszechnie znany wielki wóz. Jest to ugrupowanie jasnych gwiazd o charakterystycznym kształcie przypominającym kształt wozu ze złamanym dyszlem. Na uwagę zasługuje przedostatnia gwiazda w dyszlu wielkiego wozu, czyli dzeta Wielkiej Niedźwiedzicy, będąca jedną z najdawniejszych znanych gwiazd podwójnych. Arabowie nazywali ją Mizarem ("Rumakiem"), słabszego jej towarzysza Alkorem ("Jeźdźcem"). Każda z tych gwiazd jest w rzeczywistości układem gwiazd podwójnych jednak ich składniki znajdują się tak blisko siebie, że mogła to wykazać dopiero analiza ich widm dlatego takie gwiazdy nazywamy gwiazdami podwójnymi spektroskopowymi. Gwiazdy podwójne to gwiazdy, które okrążają wspólny środek masy. Na ogół jest to gwiazda zbyt słaba, aby można było ją dostrzec z Ziemi. Astronomowie rozpoznają, że widoczna gwiazda należy do układu gwiazd podwójnych jeśli wykazuje ona cykliczne zmiany jasności lub gdy obserwuje się zakłócenia jej ruchu, odpowiadające oddziaływaniu grawitacyjnemu jakiegoś bliskiego ciała. Gwiazdy alfa i beta Wielkiej Niedźwiedzicy (tylne koła wielkiego wozu) wskazują kierunek gwiazdy polarnej. Jest to najjaśniejsza gwiazda małej niedźwiedzicy, zwanej często małym wozem. Świeciłaby zapewne dużo jaśniej, gdyby nie dzieliło jej od nas aż 400 lat świetlnych. Z tej odległości Słońca nie byłoby widać bez użycia lunety, ale w porównaniu z nim Gwiazda Polarna jest olbrzymią gwiazdą, ma od niego około milion razy większą objętość.

W czasie zimowych nocy nad południowym horyzontem można dostrzec gwiazdozbiory: Oriona, Wielkiego Psa z najjaśniejsza gwiazda naszego nieba- Syriuszem, Woźnice jasna gwiazdą Kapellą, czyli Kozą.

W czasie letnich nocy możemy zobaczyć gwiazdozbiory: Lutnie z jasną gwiazda Wegą, Herkulesa, Łabędzia i Orła, jak również Drogę Mleczna biegnącą z południa na północ.

Droga Mleczna jest to jasny pas na niebie, rozciągający się wzdłuż płaszczyzny równika Galaktyki, wywołany świeceniem setek miliardów gwiazd znajdujących się w obrębie dysku galaktycznego.