Odżywianie i układ pokarmowy pająka

Rząd pająki liczy około 20000 gatunków. Do tego rzędu należą pająki, których sposobem odżywiania się zajmiemy, ale również kosarze i roztocze, do których należą groźne dla człowieka kleszcze, świerzbowce i rozkruszki.

Układ pokarmowy i sposób odżywiania się pająków jest bardzo specyficzny i różni się od sposobów odżywiania innych zwierząt.

Zacznijmy jednak od przedmiotu poszukiwań głodnego pająka. Najczęstszym jego pożywieniem są inne owady, ale nie stroni też od małych ptaków, jaszczurek, węży, płazów.

Omawiając sposób zdobywania pokarmu przez pająka nie można zapomnieć o sieciach pajęczych. Konstrukcja pułapki zaczepionej np. na gałęzi powstaje około dwóch trzech metrów nad ziemią. Ze specjalnych gruczołów – kądziołków przędnych wydziela się cieniutkie strumyczki płynu, które natychmiast zastygają w kontakcie z powietrzem, tworząc pasemka elastycznych nitek. Ostatnią parą nóg pająk podtrzymuje niteczki i zlepia je w grubszą zwisającą luźno nitkę. Podmuch wiatru zaczepia tak przygotowaną nitkę o pobliską gałąź lub drzewo, tworząc tym samym most, który umożliwi mu budowę całej konstrukcji. Pająk zaczyna biegać po tym moście ciągnąc za sobą coraz to nowe nitki; wzmacnia nic główną gdyż na niej ma zawisnąć cała pajęcza misterna konstrukcja.

Następnie pająk rozwiesza obramowanie pajęczyny, mocno przyczepiając je do gałęzi. Zaczyna tkać promienie, dalej, zaczynając od środka siatki, przędzie nić przypominającą spiralę, która ma je połączyć. Jest to spirala tymczasowa, pozwalająca utrzymać w pionie całą konstrukcję. Gdy jest ona gotowa pająk zakłada nić łowną, która jest pokryta kroplami kleistej wydzieliny, niszcząc jednocześnie spiralę tymczasową. Lepka ciecz na nici łownej działa jak klej. Niespokojny szamoczący się owad coraz bardziej zaplątuje się w sieci. Specyficzna budowa stóp pająka nie pozwala wpaść mu we własne sidła, nie przykleja się on do lepkiej pajęczyny. Jeśli złapany owad broni się żądłem lub mocnymi żuwaczkami, pająk nie podchodzi zbyt blisko, stara się oplątać go swą nicią umiejętnie rzucając nią jak lassem. Warto wspomnieć, że pająk w czasie złej pogody potrafi opuścić sieć i ukryć się gdzieś, jest jednak stale połączony z siecią za pomocą specjalnej nici sygnałowej. Tkanie takiej sieci trwa wiele godzin. Pająk wykonuje wszystko bardzo dokładnie i precyzyjnie. Owe sieci mają różne kształty w zależności od ukształtowania np. gałęzi, na których mogą je rozwieszać. Najbardziej jednak zachwycająca jest okrągła sieć w czasie mroźnego poranka, kiedy krople rosy osiadają za jej niciach. Niektóre pająki rozpinają sieć między przednie nogi i rzucają się na ofiarę, inne spokojnie czekają aż zdobycz sama wpadnie w ich sidła. Swoich sieci pająki używają też np. do wyścielania swoich gniazd, przenoszenia młodych. Do orientacji w terenie używają nogo głaszczek, wyglądem przypominających dodatkową parę odnóży, nie służą jednak do poruszania się.

Kiedy pająk ma już ofiarę w swoich rękach używa szczękoczułek, dzięki którym wbija się w ciało zdobyczy i wprowadza jad z wydzieliną gruczołu wątrobowego, który wstępnie i szybko trawi wnętrzności, jad działa paraliżująco na ofiarę. Powstała wtedy półpłynna masa zostaje wciągnięta i poddana dalszemu trawieniu. W celu zasysania wnętrzności pająki wykształciły dobrze umięśnioną gardziel. Następnie zassany pokarm zostaje przetransportowany przez przełyk do jelita środkowego, w którym znajduje się wiele wyrostków zwiększających powierzchnię wchłaniania pokarmu. Do ów jelita uchodzi także wcześniej wspomniany gruczoł wątrobowy, którego wydzielina zostaje wstrzyknięta wraz z jadem do ciała ofiary w celu szybkiego strawienia wnętrzności. Najczęściej pająk nieruchomego owada oplątuje gęsto nićmi, taszczy do wnętrza pajęczyny i dopiero tam przystępuje do jedzenia. Anatomicznie rzecz ujmując szczęko czułki to pierwsza para odnóży, położonych przed otworem gębowym i skierowane ku dołowi. Szczękoczułki składają się z dwóch członów. Duży cylindryczny człon podstawowy, na końcu spłaszczony i ząbkowany, pokryty jest szczecinkami czuciowymi. Na jego zewnętrznym przednim krańcu umieszczony jest ruchomo drugi człon, wąski, lekko wygięty, przebity kanałem gruczołu jadowego, ostro zakończony w postaci pazurka. Składa się on do środka wzdłuż krawędzi pierwszego członu. Druga para odnóży to nogogłaszczki, pokryte długimi włoskami czuciowymi składają się z sześciu członów: biodra z silnie rozwiniętą płytką żującą, krótkiego krętarza, dość długiego uda, małej rzepki, dłuższej goleni i stopy zakończonej pazurkiem. U samców na stopie nogogłaszczków wykształca się narząd kopulacyjny. Stopy zakończone są pazurkami służącymi pająkowi jak wcześniej wspomniałem do budowy pajęczyny i poruszania się po nici. Jeden pazurek ma na wewnętrznej krawędzi szereg wyrostków tworzących grzebień, dwa pazurki są wygięte na kształt haczyka i otoczone kilkoma włoskami o ząbkowatych krawędziach.

Kolejnym narządem biorącym udział w odżywianiu się pająka jest otwór gębowy położony w nasady nogogłaszczek. Jest on ograniczony od przodu szczękoczułkami, z boków płytkami żującymi nogogłaszczek, zaś od tyłu płytką brzuszną przekształconą w wargę dolną. W głębi pod wargą dolną leży na ogół nie widoczny umięśniony ryjek pokryty cienką kutikulą. Przy pobieraniu pokarmu ryjek wysuwa się do przodu. Boczne ściany głowotułowia pokryte są miękką kutikulą, a nad biodrami każdej nogi znajdują się niewielkie płytki boczne. Za wargą leży duża płytka brzuszna- endosternit powstała ze zlania się sternitów pozostałych segmentów prosmy.

Pająki nie wykształciły układu pokarmowego do mechanicznego trawienia pokarmu, dlatego zmuszone zostały do trawienia płynnych wnętrzności swoich ofiar. Resztki pokarmu usuwane są z organizmu w postaci kwasu moczowego i guaniny. W wydalaniu uczestniczą cewki Malpighiego leżące na granicy jelita środkowego i tylnego. Metabolity trafiają tam przy pomocy nabłonków, które zbierają je z jam ciała. Dużą oszczędność wody stawonogi uzyskały przez połączenie szczelnego ciała z układem wydalniczym.

Omawiając budowę wewnętrzną układu pokarmowego wymienić należy: żołądek ssący, jelito środkowe aż do gruczołów jadowych zawarte w głowotułowiu. Następnie zawartą w odwłoku: wątrobę, jelito oraz gruczoły przędne tak ważne w procesie tworzenia sieci. Żołądek ssący położony jest w tylnej części tułowia. Boczna ścianki żołądka są głęboko zapadnięte do wnętrza i połączone silnymi mięśniami z endosternitem. Ściany żołądka ssącego pokryte są twardą kutikulą tworzącą cztery płytki: grzbietową brzuszną i dwie boczne. Jelito środkowe leży za żołądkiem ssącym na końcu głowotułowia i przechodzi do trzoneczka w części przedniej ma dwa duże ślepe wyrostki obejmujące żołądek i biegnące aż do gruczołów jadowych. Wątroba wypełnia niemalże cały odwłok, Wśród fałdów wątroby widać kilka pęczków mięśni i liczne więzadła łączące narządy wewnętrzne ze ścianką grzbietową. Jelito to biaława cewka nieco rozszerzająca się ku tyłowi, do której otwierają się krótkie przewody wątroby. W końcowej części odwłoka jelito środkowe przechodzi w workowate rozszerzenie jelita tylnego, tzw. Pęcherz rektalny. Na granicy jelita środkowego i kloaki uchodzą dwie durze pary cienkich, białych słabo widocznych cewek Malpighiego.