Renesans

Renesans – Odrodzenie
ARCHITEKTURA

Budowle epoki renesansu były wzorowane na budowlach antyku, odznaczających się doskonałą równowagą i harmonią wszystkich elementów. Powracając do starożytnej zasady równowagi i harmonii, architekci Odrodzenia musieli, przynajmniej częściowo, posłużyć się tymi samymi elementami architektury, które wykorzystywali budowniczowie antyku. Stosowano więc kolumnę z ozdobnym kapitelem, arkadę i kopułę.
Przeznaczenie budowli Odrodzenia było bardzo rozmaite. Nadal wznoszono kościoły (bazylikowe i centralne), ale obok nich mnożyły się teraz pałace, ratusze, domy prywatne i podmiejskie wille. Książę lub bankier, zlecając budowniczemu postawienie dla siebie reprezentacyjnej rezydencji, pragnął uświetnić siebie i swój ród. Ale artysta tworząc taką budowlę nie zamierzał pozostawać w cieniu. Imion budowniczych dzieł architektury Średniowiecza znamy bardzo niewiele. Teraz każda budowla ma swego twórcę znanego z imienia i nazwiska lub imienia i nazwy miasta, z którego pochodził. Wielkim wzorem dla włoskich budowniczych Odrodzenia był rzymski Panteon – olbrzymia, okrągła budowla przykryta kopułą, z majestatycznym portykiem wspartym na kolumnach. Posłużył on jako przykład dla budowli centralnych wznoszonych na planie koła, kwadratu lub krzyża równoramiennego.
Największą świątynią centralną Renesansu miała być bazylika Świętego Piotra w Rzymie. Rozpoczął jej budowę na miejscu dawnej bazyliki starochrześcijańskiej architekt Donato Bramante (1444-1514). Po nim prace prowadził Rafael, następnie Michał Anioł Buonarroti, który zaprojektował olbrzymią kopułę o średnicy 42 m (pełna wysokość świątyni wraz z kopułą 132,5m). Chociaż później przywrócono tej budowli kształt bazyliki oparty na planie krzyża łacińskiego, jej forma, przez wielkich twórców Odrodzenia, jest doskonałym wzorem architektury centralnej tej epoki. Budowle centralne służyły jednak nie tylko celom religijnym i sakralnym. Do słynnych dzieł architektonicznych tego czasu należy tzw. Villa Rotonda zbudowana przez Andreę Palladio (1508-1580)w miejscowości Vicenza (czyt. Wiczenca). Pośrodku przykryta jest ona kopułą, a z czterech stron posiada portyki wsparte na 6 kolumnach.
Ważnym typem budowli wykształconej w tej epoce był pałac, siedziba bogatych rodów. Choć przeważnie wielki rozmiarami, z zewnątrz prezentował się dość skromnie. Tutaj właśnie uzewnętrzniło się rozmiłowanie budowniczych Odrodzenia w równowadze i harmonii, w szlachetnych proporcjach. Na przykładzie Pałacu Strozzich znajdującego się we Florencji, jednakowe w wykroju okna, zamknięte od góry półkolistymi łukami, biegną przez pierwszą i drugą kondygnację. W najniższej kondygnacji mieszczą się drzwi z bardzo prostym portalem, również zamkniętym półkoliście, a także mniejsze okienka. Poszczególne kondygnacje oddzielone są wzdłuż budowli pasami gzymsów. Największy z nich, przy samym dachu, wysunięty silnie przed fasadę, zarazem najbardziej ozdobny, stanowi główną dekorację budowli od strony ulicy. Jeśli w gotyku wszystkie elementy architektoniczne podkreślały strzelistość budowli, tutaj poziomo, równoległe do ulicy biegnące gzymsy czynią wrażenie spokoju, silnego związku budowli z ziemią. Pałac posiada nadto jeszcze trzy skrzydła, tworzące wraz z korpusem głównym czworokątny wewnętrzny dziedziniec. Obiegają go arkadowe krużganki, czyli zewnętrzne otwarte korytarze, skąd był dodatkowy dostęp do wszystkich pomieszczeń pałacu. Krużganek taki możemy zobaczyć także w Polsce - na królewskim Wawelu.
Początek polskiego Odrodzenia wiąże się z panowaniem Jagiellonów: Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Ich wawelska rezydencja stała się jednym z najświetniejszych pomników architektury z czasów Odrodzenia poza terytorium Włoch. Budowali ją w latach 1502-1535, po pożarze dawnej gotyckiej siedziby królewskiej, dwaj Włosi: Franciszek zwany Florentczykiem i Bartłomiej Berrecci (ok. 1480-1537). Arkadowe krużganki obiegają dziedziniec z trzech stron, zajmując dwie kondygnacje: parter i pierwsze piętro, na drugim zaś piętrze, najwyższym, na wysokich, delikatnych kolumnach opiera się wysunięty dach.
Przestronne wnętrza sal zamku wawelskiego pokrywają drewniane sufity. Rzędy krzyżujących się ozdobnych belek tworzą tu wklęsłe kwadratowe pola, tzw. kasetony. Niżej, po sufitami reprezentacyjnych sal, biegną wokoło pasy malowideł ściennych, zwane fryzami. Wyposażenie sal stanowią także meble, obrazy oraz misterne tkaniny z barwnych i złotych nici, zwane arrasami, wyobrażające sceny biblijne, krajobrazy, zwierzęta.
W architekturze włoskiego Odrodzenia upowszechniła się budowla centralna przykryta kopułą. Arcydziełem polskiej architektury tego rodzaju jest przybudowana do katedry wawelskiej kaplica Zygmuntowska z nagrobkami królów. Na czworokątnym korpusie spoczywa ośmioboczny bęben z wielkimi okrągłymi oknami, na nim wsparta jest kopuła, z zewnątrz pokryta płytkami w kształcie rybiej łuski z miedzi powleczonej złotem, a wewnątrz wypełniona kasetonami z motywami kwiatów.
Świadectwem dobrobytu mieszczan i pozycji w społeczeństwie były kamienice, ozdobione okazałymi wejściami ujętymi w dekoracyjny portal, czasami z zewnętrznymi krużgankami oraz paradnymi grzebieniami na szczycie, tzw. attykami, zasłaniającymi niezbyt piękny dach.
Jest też wiele innych okazałych budowli renesansowych, takich jak:
- Donato Bramante: Kościół S. Maria delle Grazie w Mediolanie, 1492-97
- Fontainebleau, zespół pałacowo-ogrodowy; renesansowy pałac od strony Cour du Cheval Blanc wzniesiony po 1527 przez Gillesa Le Bretona
- Zamek książęcy w Brzegu, Jakub i Franciszek Parr
- Kopuła katedry S. Maria del Fiore we Florencji, dzieło Filippo Brunelleschiego, 1420-36,
- Leone Battista Alberti: Fasada kościoła S. Maria Novella we Florencji, 1456-70