Moralne konsekwencje złych wyborów i ich wpływ na życie człowieka. Przedstaw problem, odwołując się do wybranych tekstów literackich

Człowiek ma wolność wyboru i od powstania świata z niej korzysta. Niestety często podejmowane przez niego decyzje są złe i za konsekwensje takich wyborów musi zapłacić dalszym swoim życiem. Problem moralnych konsekwensji złych wyborów istnieje w literaturze od starożytności po współczesność. Moralność to normy postępowania określone w prawie państwowym, filozofią, wierzeniami lub kształtowane są przez środowisko, w którym przebywamy.

Według wierzeń chrześcijańskich, pierwszymi ludźmi na Ziemi byli Adam i Ewa i to oni zgrzeszyli po raz pierwszy. To dlatego ich dzieci – Kain i Abel zgodnie z objawieniem Bożym zobowiązani byli przychodzić do Pana z krwią ofiary zastępczej. Jednak Kain złożył Panu ofiarę z owoców i warzyw. Bóg docenił zatem krwawą ofiarę Abla, nie zwracając nawet uwagi na Kaina. Kain poczuł się zazdrosny i wściekły, co było zalążkiem zabójstwa. Nie opamiętał się nawet po ostrzeżeniu Boga i zwodząc Abla na pole – zabił go. Bóg ukarał Kaina tułaczką oraz naznaczł go znamieniem, a ten skarżył się, że czeka go śmierć z ręki ludzi za to co zrobił, lecz ta skarga nie była wynikiem wyrzutów sumienia, lecz wyrazem żalu z powodu konsekwencji swojego czynu. Kain zamieszkuje ziemię Nod znajdującą się na wschód od ogrodu Eden.

Kolejnym bohaterem, który przedstawia konsekwencje złego wyboru życiowego jest Otello z utworu Williama Szekspira. Już od pierwszych stron utworu poznajemy go jako nieustraszonego żołnierza, człowieka prawego i bezkompromisowego. Ulega on podstępnej intrydze przygotowanej przez chorążego Jagona. Uwierzył, że jego żona Desdemona zdradza go z namiestnikiem Kasjem. To podejrzenie powoduje, że w sercu Otella owocują negatywne uczucia do żony, takie jak nienawiść i złość. Pod wpływem afektu, mężczyzna upada bardzo nisko, popełnia zbrodnię, zabija własną żonę. Zdumiewające jest to, że rozkochany w Desdemonie Otello nie słucha jej tłumaczenia, nie wierzy w jej niewinność, tylko trawiony zazdrością z bezwzględnością pozbawia ją życia. Temat zazdrości u Szekspira – zazdrości nieuzasadnionej jest bardzo popularny. Szekspira intrygowała świadomość bohaterów, którzy ulegali ułudzie, wierzyli w rzeczywistość kreowaną przez otoczenia. Otello poniósł klęskę pod wpływem działania zazdrości. Po zabójstwie oraz po poznaniu prawdy, że został wykorzystany i oszukany przez Jagona, ten niegdyś słynny i mężny rycerz nie potrafi żyć. Targany rozpaczą po morderstwie żony, przebija swe ciało mieczem. Bohatera zgubiła słabość psychiczna oraz łatwość z jaką dał się wplątać w wir pułapek zastawionych przez przyjaciela. Zwątpił w miłość żony, działał nielogicznie, a konsekwencją jego złego wyboru było samobójstwo. Szekspir nazywa zazdrość - 'zielonookim potworem' – trucizną rozpalającą od wewnątrz. Ta silna namiętność przeobraża szlachetnych ludzi w tyranów.

Mówiąc o moralności, warto odwołać się do literatury romantycznej, która często poruszała ten problem. Chciałabym odwołać się do ballady 'Lilie', a tym samym do literatury romantycznej, która sięga do twórczości ludowej. Ballady w twórczości Mickiewicza powstały w jego wczesnej twórczości i są wynikiem poszukiwania przez poetę podstaw, na których opiera się moralność. Co ciekawe, nie są to zasady chrześcijańskie, ale zasady wyznawane przez ludność wiejską – najbardziej podstawowe i proste. 'Lilie' to utwór, który w modelowy sposób ukazuje ścisły związek między winą a karą. Moralność w tym utworze jest umotywowana orzez metafizykę, a na jej straży stoi sama natura. Utwór ten porusza problem niewierności. Już sam początek: „Zbrodnia to niesłychana, pani zabija pana” wprowadza nas w scenę zbrodni. Żona zabija męża, który wraz z królem Bolesławem wracał z wyprawy na Ruś. Po dokonaniu zabójstwa, kobieta zwierza się pustelnikowi i prosi o poradę, co ma zrobić, by zabójstwo męża nie wyszło na jaw. Pustelnik jest zdumiony brakiem wyrzutów sumienia. Natomiast bohaterka jest usatysfakcjonowana tym, że dokonany przez nią czyn jest dla niej wieczną tajemnicą. I mimo że nie żałuje mężobójstwa, to cierpi na bezsenność, jest pełna smutku. „Po przybyciu braci męża, kobieta kłamie, że nic nie wie na temat losów małżonka i po pewnym czasie skłonna jest wziąć kolejny ślub”. Podobnie udaje się do Pustelnika, który wyraźnie powtarza, że nie ma zbrodni bez kary i jeśli ona szczerze żałuje, to on wskrzesi jej męża. Kobieta nie zgadza się i twierdzi, że zniesie wszelkie kary, byle tylko pozbyć się mary. Bohaterka jest gotowa poślubić tego brata, którego kwiaty wybierze przy ołtarzu. W chwili wesela sięga po lilie zerwane z grobu jej męża. Duch męża nawieca świątynię woła podziemnym głowem: „Mój wieniec i Ty – moja”. Kościół zapada się pod ziemię wraz z ludźmi, którzy w niej przebywali, a na ziemi rosną lilie. Bohaterka utwóru nie żałuje popełnionej zbrodni, nie okazuje skruchy, nie jest gotowa na to, żeby stanąć oko w oko ze wskrzeszonym przez pustelnika mężem. Konsekwencją jej złych wyborów są początkowo bezsenne noce, ogromny smutek w sercu. Utwór kończy się także ludową prawdą, że nie ma zbrodni bez kary.

Problem moralności, czyli zbioru zasad etycznego postępowania interesował również pisarzy XXlecia międzywojennego. Zofia Nałkowska porusza tę kwestię w powieści 'Granica'. Wyjaśnieniem tytułu stają się słowa Elżbiety – jednej z bohaterek, która w rozmowie z mężem stwierdza: „jest przecież jakaś granica, za którą przestaje się być sobą”. Powyższe słowa bohaterki są kwintesencją całej powieści Nałkowskiej. Obserwujemy bowiem jak główny bohater Zenon Ziembiewicz ze szlachetnego młodzieńca przeistacza się w dygnitarza, u którego zanika wrażnilość na ludzką krzywdę. Bohater w środowisku, w którym dorastał dostrzegał liczne niedoskonałości: lenistwo, rozwiązły tryb życia ojca, bierną postawę matki. Jednak w dorosłym życiu Zenon powtórzył schemat Boleborzy. Wyrzekł się własnych przekonań i pisał tzw. artykuły na zamówienie. Gdy został prezydentem, miał idealistyczne plany związane z rozwojem miasta, jednak brakło mu siły i konsekwencji do ich realizacji. Upadek Zenona jako prezydenta nastąpił w chwili, gdy wydał rozkaz strzelania do robotników. Bohater ponosi także porażkę w życiu osobistym. Mimo że ustatkował się i ożenił z Elżbietą, to nadal utrzymywał romans z Justyną. Doprowadził do załamania psychicznego Justyny oraz upadku swojego małżeństwa. Został okaleczony przez Justynę, a następnie popełnił samobójstwo. Zenon przekroczył granicę własnej tożsamości, a przede wszystkim moralności. Błędy bohatera wynikają z jego słabości i wpływów otoczenia, były z pewnością możliwe do uniknięcia, jednak bezkrytyczne podejście do życia, zdrada własnych ideałów, a przede wszystkim unikanie odpowiedzialności prowadzą do osobistej klęski. Zenon potrafił oceniać swoje postępowanie z perspektywy widza, dostrzegał złe cechy, ale jednocześnie nie czuł się winny – stosował technikę samousprawiedliwiania, nierzadko winiąc za swoje postępowanie innych (np. Elżbietę). Upokarzał swoją żonę wmawiając jej, że ciąża Justyny była spowodowana brakiem czułości w małżeństwie. Popełnia błędy swjego ojca, których tak bardzo chciał uniknąć. A kiedy czuje na sobie za dużą presję związaną z posiadaniem żony i kochanki – prosi Elżbietę o znalezienie pracy dla Justyny i robi to niejednokrotnie. Zenon był egoistą, który wykorzystywał zaangażowanie emocjonalne Justyny, Elżbiety do zaspokajania własnych potrzeb. Wraz z rozwijającą się akcją powieści, Ziembiewicz przesuwa granice swojej moralności.
Kiedy zostaje okaleczony przez Justynę i traci wzrok, czuje się skompromitowany i popełnia samobójstwo. Nawet w momencie śmierci zapatrzony jest w siebie i nie zastanawia się nad losem swojej żony i syna, skazując ich na przykre wspomnienia.

Na zakończenie chciałabym odwołać się do utworu, który nawiązuje do dziejów Kaina i Abla we współczesnej literaturze - „Na wschód od Edenu” John'a Steinbeck'a. Książka przedstawia dzieje rodziny Trasków, w której piętno Kaina i Abla przechodziło z pokolenia na pokolenie. Ja przeanalizuję relacje między trzecim pokoleniem Trasków ukazanym w powieści – braćmi Kalem i Aronem. Byli dziećmi Adama, który nie sprawdził się w roli ojca i popełnił błąd, faworyzując jednego ze swoich synów. Aron był uroczy, kochany i lubiany od najmłodszych lat. Kal musiał zabiegać o bycie akceptowanym, był wrażliwym buntownikiem starającym się zwalczyć w sobie zło. Gdy dokuczał bratu, robił to z zazdrości o uwagę ojca lub koleżanki Abry. Kochał Arona i starał się go chronić przed wiadomością, że ich matka jest prostytutką, wiedząc, że nie brat nie był tak silny jak on i nie poradziłby sobie z tą informacją, Lecz, gdy ojciec odrzucił jego prezent – 15 tys. uczciwie zarobionych pieniędzy i wybrał radość ze studiowania Arona – Kal poczuł się odrzucony, czyli stało się to, od czego starał się ciągle uciec. Wtedy postanowił zemścić się na bracie i ujawnić mu prawdę o ich matce, przyczyniając się pośrednio do śmierci brata i ojca. Aron nie mogąc pogodzić się z wiedzą o matce, zaciągnął się do wojska i zmarł na wojnie. Ojciec cierpiąc za stratą ukochanego syna zmarł, w ostatniej chwili przebaczając Kalowi. Kal nie mógł wybaczyć sobie swojego postępowania, czuł skruchę, żałował tego, co zrobił.
Zawiść, nienawiść mogą doprowadzić do zszargania zasad etycznych. Książka porusza problem boskiego daru wolności. Pojawia się w niej słowo 'timszel' - „możesz być dobrym, ale nie musisz”. To słowo jest kwintesencją powieści Steinbeck'a. To ono kieruje wyborem człowieka. Myślę, że jest to prawda uniwersalna. Ludzie w swym życiu, swoim rozumowaniu, pożądaniach i ambicjach, a także dobroci i prawomyślności są uwikłani materią dobra i zła. Wybór należy do nich.

Odwieczną walkę dobra ze złem oraz konieczności dokonynia wyborów między dwiema równorzędnymi, lecz wzajemnie się wykluczającymi racjami prezentuje Jerzy Andrzejewski w 'Popiele i diamencie'. Przed tak okutnym wyborem postawił Maćka Chełmickiego – żołnierza AK, uczestnika powstania warszawskiego. Z jednej strony jako żołnierz, jako bardzo zdyscyplinowany – chce wykonac rozkaz egzekucji Stefana Szczuka – sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PPR. Zabijał już wcześniej. Teraz jednak ma wątpliwości. Fragm. wierszu Norwida 'Za kulisami' będący mottem powieści nakłania Maćka do zastanowienia się nad tym, czy jego życie i wybory, które w przyszłości zostaną ocenione, okażą się przegrane jak pipół czy trafne jak diament. Z drugiej strony, zakochawszy się w Krysi Rozbickiej, pragnie szczęścia bez ciągłego uciekania, ukrywania się i zabijania. Dlatego podejmuje decyzję o wykonaniu ostatniego rozkazu i odejściu z AK. Maciek realizuje swój plan – zabija Szczukę w domu Szretterów i następnego dnia opuszcza hotel. Idzie na spotkanie z Krystyną i wtedy spotyka patrol wojskowy. Nie słucha rozkazów zatrzymania się, przez co zostaje rozstrzelany, ponieważ nie poddał się rutynowej kontroli. Na dłoniach Maćka spoczywa krew nie tylko Szczuki, ale również przypadkowych działaczy partyjnych, których zabił w wyniku pomyłki. Jest on jednym z przedstawicieli pokolenia Kolumbów, więc rzeczywistość wojenna nie pozwalała mu młodością, szczęściem, miłością. Maciek Chełmicki za swoje złe decycje zapłacił własnym życiem.


Człowiek popełnia złe czyny na skutek różnego rodzaju pragnień, np. bycia zauważonym przez innych, chęci objęcia władzy lub na skutek własnych słabości. Wpływ popełnionych złych wyborów jest ogromny na dalsze życie jednostki. Kain skazany zostaje na tułaczkę. Bohaterka ballady ukarana zostaje śmiercią. Otello nie mogąc znieść myśli zabicia niewinnej i kochanej przez siebie osoby – popełnia samobójstwo. Zenon kompromituje się na stanowisku polityka i ponosi porażkę w życiu osobistym. Kaleb - bohater czasów współczesnych – żyje z obciążeniem psychicznym, ponieważ przyczynił się do śmierci brata i ojca. Obecnośc tego wątku w literaturze r óżnych epok świadczy o jego uniwersalności i ponadczasowym charakterze, gdyż etyka wiąże się z umiejętnością odróżniania dobra od zła.