Dewiacja

"Dewiacja" pochodzi od łac. deviatio - zboczenie z drogi), deviare - zejść z drogi (na manowce).

M. Filipiak (1997) wskazując na wieloznaczność tego terminu przytacza 3 sposoby jego rozumienia terminu przytacza 3 sposoby jego rozumienia:
a. zboczenie (np. z drogi prawości, zboczenia seksualne, stręczycielstwo);
b. przejaw jakiegoś "odchylenia" (np. od uznawanych wzorców społecznych, normalności, przestępczość);
c. błądzenie (np. poprzez odrzucanie pewnych powszechnie akceptowanych wartości i prezentowanie postawy nonkonformistycznej

Rodzaje dewiacji
- pozytywna (nadnormalna) - zachowania, które wykraczają poza górną granicę oczekiwań społecznych
- wg Kwaśniewskiego zachowania te:
1) stanowią odchylenie od normy powinności,
2) są wyrazem buntu wobec standardów przyjętych w danym środowisku
3) charakteryzuje je nieegoistyczny typ motywacji,
4) ich skutkiem jest pozytywna dezorganizacja społeczna
- negatywna (podnormalna) - Zachowanie, które w poszczególnych grupach, środowiskach czy społeczeństwach traktowane są jako złe, czyli nie aprobowane. Przykładem dewiacji negatywnej są zjawiska i czyny patologiczne
- normatywna - działanie sprzeczne z normami społecznymi (rozbieżność czynu i wzoru społecznego).Sprzeczność działania z regułą stosowalną wobec sprawcy i wobec czynu
- funkcjonalna- Czyn wywołujący negatywne reakcje społeczne w postaci różnego rodzaju sankcji np. potępienie, nienawiść, izolacja marginalizacja
- pierwotna- Czyn dewiacyjny popełniony po raz pierwszy uruchamiający sekwencję kontroli społecznej i wymierzania sankcji
- wtórna- Recydywa, czyli wejście na drogę „kariery dewiacyjnej" w wyniku odrzucenia przez społeczeństwo – „stygmatyzacji".

Patologia społeczna
1. Jako nauka o zjawiskach patologicznych (ujęcie formalne).
Aspekty zjawisk patologicznych:
- Etiologia (przyczyny)
- Symptomy (przejawy)
- Środki zaradcze(zwalczanie)
- Profilaktyka (zapobieganie)

2. Specyficzna rzeczywistość społeczna, czyli zjawiska patologiczne (ujęcie treściowe)
Dewiacja, patologia a przestępstwo
Dewiacja negatywna > patologia > przestępstwo
Nie każda dewiacja może być uznana za patologię, nie każde zjawisko patologiczne jest przestępstwem.
Patologią nie jest np. homoseksualna orientacja lub przejawy dewiacji pozytywnej (akcje charytatywne, wolontariat, uratowanie komuś życia z narażeniem własnego, altruizm, innowacyjność, twórczy niepokój itp…)

3. Patologia wobec dewiacji i przestępstwa
Dewiacja- Patologia Społeczna- Przestępstwo

4. Patologia jest pojęciem nadrzędnym wobec przestępstwa
Nie każdy przejaw patologii jest przestępstwem, ale każde przestępstwo jest przejawem patologii.
Przestępstwo - czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy (J. Wódz).

Podstawowe kategorie pojęciowe w kryminologii
Kryminologia– nauka o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz metodach ich eliminacji (B.Hołyst)
Kryminalistyka-zajmuje się ujawnianiem przestępstwa, wykryciem sprawcy i zab. dowodu materiałowego dla wymiaru sprawiedli.
Wiktymologia - nauka o ofierze przestępstwa, zjawiskach patologii społecznej oraz innych zdarzeń powodujących pokrzywdzenie człowieka
Wiktymologia penalna - zajmuje się ofiarą przestępstwa -dziedzina zajmująca się badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa oraz możliwościami zadośćuczynienia i restytucji (odszkodowania) na rzecz ofiar
Polityka kryminalna – zajmuje się poszukiwaniem najsprawniejszych i zarazem najmniej kosztownych środków zwalczania przestępczości

Prawo karne materialne
- analiza norm prawa karnego
- ustalenie, jakie czyny stanowią przestępstwo

Prawo karne procesowe
- analiza norm prawa karnego procesowego
- gromadzenie źródeł wiedzy o przestępstwie i jego sprawcy ( dane, materiały),
- analiza czynników kryminogennych

Ofiara przestępstwa- osoba fizyczna lub prawna, która poniosła szkodę fizyczną, psychiczną lub materialną, doznała ograniczenia jej podstawowych praw
- nastąpiło to wszystko wskutek czynników lub zaniedbań będących naruszeniem prawa karnego, a także wskutek nadużycia władzy bądź poważnych naruszeń międzynarodowych standardów odnoszących się do praw człowieka
- Ofiarą jest też rodzina osoby poszkodowanej, osoby będące na jej utrzymaniu oraz osoby interweniujące i udzielające pomocy w niebezpieczeństwie

Definicje patologii społecznej
- zespół zjawisk szkodliwych w sensie indywidualnym lub grupowym o określonej genezie, zasięgu społecznym i negatywnych skutkach ( Pytka)
- Typ zachowania, instytucji, funkcjonowania lub struktury systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane (Podgórecki).

Socjologiczne ujęcie: stan zakłócenia równowagi społecznej oznaczający osłabienie więzi społecznej, społecznego systemu aksjonormatywnego, osłabienie i rozregulowanie mechanizmów kontroli społecznej (dezorganizacja społeczna) (Jarosz, Podgórecki).

Patologia - zjawisko społeczne niezgodne z wzorami zachowań zawartymi w systemach normatywnych społeczności (stale się nasila i jest dysfunkcjonalne)
indywidualna
- uzależnienia chemiczne - narkomania alkoholizm, lekomania (toksykomania)
- hazard, cyberuzależnienia i inne uzależnienia nie chemiczne,
- samobójstwa,
- przestępczość (osoby nieletnie),
- prostytucja
- dewiacje seksualne przynoszące szkodę społeczną – gwałty, pedofila, kazirodztwo, pornografia dziecięca.
rodziny
- rozpad rodziny, rozkład więzi,
- przemoc w rodzinie (fizyczna, psychiczna seksualna, zaniedbanie),
- pozbawienie praw rodzicielskich
- osłabienie funkcji wychowawczej rodziny
- niewydolność wychowawcza
- sieroctwo społeczne
struktur organizacyjnych
- biurokracja,
- korupcja, bezrobocie
- przestępczość zorganizowana (mafia)
- terror, przemoc
- handel ludźmi
- zjawisko fali (kocenie)
- sekty (psychomanipulacja i totalitaryzm)
- dyskryminacja rasowa, etniczna (ksenofobia), polityczna, religijna płciowa (homofobia, transfobia, seksizm) i inne,
- wykluczenie społeczne – mobbing, bullying, bezdomność, ubóstwo

teorie tłumaczące powstawanie zjawisk patologicznych
Teorie biologiczne: obciążenia dziedziczne, jednostki chorobowe, zaburzenia rozwojowe różnego pochodzenia

Teorie psychologiczne
Psychoanaliza - rozładowanie kompleksów na poziomie nstynktu
teorie osobowości – osobowość przestępcza: zaburzona niedojrzała, dyssocjalna
teorie psychoanalityczno-behawioralne, adaptacja przez agresję, koncepcja „agresja następstwem frustracji

Teorie socjologiczne
- anomii (E. Durkheim) - dewiacja jako efekt niedostatecznej kontroli społecznej
Anomia („beznormie") – stan, kiedy normy tracą znaczenie regulacyjne dla zachowań człowieka.
Stan anomii – sytuacja, w której nie można osiągnąć wartości, nie sprzeniewierzając się normom, a przestrzeganie norm nie gwarantuje osiągnięcia wartości

- patologicznej adaptacji (R. Merton)
rodzaje patologicznej adaptacji jednostki do sytuacji anomijnej wartości = cele normy = środki
konformizm wartości + normy +
Innowacja wartości + normy –
Rytualizm wartości - normy +
wycofanie wartości - normy -
Bunt wartości -/+ normy -/+

- strategii neutralizacji (Matza, Sykes)
neutralizacja wiarygodnym usprawiedliwieniem zachowań dewiacyjnych (kwestionowanie odpowiedzialności, szkody, ofiary, potępienie potępiających, odwoływanie się do wyższych racji)

- symbolicznego interakcjonizmu (Mead)
Uzgadnianie rzeczywistości dokonuje się w toku dialogu, negocjacji i nieustannego dopasowywania się
Rzeczywistość jest wynikiem opisu – subiektywnego i symbolicznego.
Jeżeli procesy społeczne są wynikiem wspólnej definicji sytuacji, to norma i patologia są także efektem wspólnego uzgodnienia

- stygmatyzacji (Lemert). Naznaczenie statusem dewianta
Etykietyzacja -dewiantem jest nie ten, kto narusza normy, ale ten to zostanie nim nazwany dewiacja pierwotna i wtórna (recydywa)
Czynniki warunkujące dewiacyjną stygmatyzację (kto narusza normę, kto stał się ofiarą, jaka norma została naruszona, kto ocenia naruszenie normy
Ceremonia degradacji statusu jednostki wg Garfinkela utrata zaufania, izolacja, utrata ważnych odniesień życiowych, mechanizmy obronne – powtórne czyny dewiacyjne, szukanie akceptacji w grupach dewiacyjnych).

- zróżnicowanych powiązań (E.H. Sutherland)
dewiacja jako zachowanie wyuczone w procesach interakcji w środowiskach pierwotnych.
Przyswojenie wzorów przestępczych ( czas trwania, intensywność, wczesne wystąpienie).
teoria ta nie docenia znaczenia mechanizmów kontroli jednostki w kreowaniu zachowań przestępczych.

- kontroli (Hirsch)
Im silniejsze więzi jednostki ze społeczeństwem, tym mniejsza jej skłonność do naruszania norm
Elementy więzi jednostki ze społeczeństwem (przywiązanie, zobowiązanie, zaangażowanie, przekonanie)

- dewiacji jako aktu wyboru (A. Fersch)
zachowanie dewiacyjne (czyn patologiczny dokonanie przestępstwa) jest aktem osobistej decyzji (autonomia). Prawo do bycia dewiantem
Instytucje publiczne mogą interweniować tylko wówczas, jeśli wymaga tego interes innych ludzi.
Państwo nie powinno uzurpować prawa do resocjalizacji czy psychokorekcji; jedynie na wniosek lub za zgodą dewianta

KORUPCJA (CBA- zwalcza)
- obiecywanie, proponowanie, wręczanie, żądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakiejkolwiek nienależnej korzyści majątkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku działalności gospodarczej.
- korupcją jest żądanie, proponowanie, wręczanie lub przyjmowanie, bezpośrednio lub pośrednio, łapówki lub jakiejkolwiek innej nienależnej korzyści lub jej obietnicy, które wypacza prawidłowe wykonywanie jakiegokolwiek obowiązku lub zachowanie wymagane od osoby otrzymującej łapówkę, nienależną korzyść lub jej obietnicę.
- nadużycie stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści
- narusza prawa społeczne i ekonomiczne

Formy korupcji
• przekupstwo (łapownictwo),
• wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub osobistych korzyści,
• płatna protekcja,
• handel wpływami, np. poparcie w wyborach lub finansowanie partii politycznej w zamian za zdobycie wpływów,
• nieprawidłowości dot. zamówień publicznych, kontraktów, koncesji czy decyzji sądów,
• uchylanie się przed obowiązkiem celnym, podatkowym itp.,
• świadome, niezgodne z prawem dysponowanie środkami z budżetu państwa i majątkiem, który jest dobrem publicznym,
• faworyzowanie,
• nepotyzm, kumoterstwo.

typy korupcji:
- administracyjna
- wyborcza
- polityczna
- samorządowa
- legislacyjna
- koncesyjna
- informacyjna
- w zakresie zamówień publicznych(oferowaniu korzyści urzędnikom w zamian za uzyskanie zlecenia lub zamówienia)
- w zakresie zamówień prywatnych (nieuczciwość w służbach zaopatrzenia lub zakupów, które uzależniają zakup towaru od dostawcy, od uzyskania od niego osobistych korzyści)

Warunkami sprzyjającymi powstawaniu korupcji
• Brak przejrzystości w podejmowaniu decyzji przez rząd,
• Przeznaczanie dużej ilości pieniędzy publicznych w przeróżne projekty,
• Mały nacisk na zachowanie procedur prawnych,
• Źle opłacani urzędnicy państwowi,
• Zbyt słabe więzy społeczne,
• Zbyt duża władza w rękach urzędników,
• Mała ( a raczej prawie jej brak )wolność wypowiedzi,
• „Koleżeńskie" układy, znajomości,
• Posłowie na postawieni wysokich stanowiskach, z kryminalną przeszłością,
• Przekręty, dwuznaczne zachowanie rządzących.

PRZYCZYNY KORUPCJI:
- Niskie wynagrodzenia w niektórych zawodach
- Dążenie do zdobycia i posiadania władzy
- Solidaryzowanie ze skorumpowanymi osobami
- Bezkarność wobec ludzi, którzy biorący łapówki
-Powszechne przyzwolenie społeczne
- Bardzo słaba skuteczność państwowych organów do spraw walki z korupcją
- Częste łączenie niektórych stanowisk publicznych i państwowych;

SKUTKI KORUPCJI:
Bogacenie się pewnych grup ludzi
Powstaje zagrożenie, że oceny dziennikarzy będą nieobiektywne
Naruszenie zasad i etyki sędziowskiej
Zmniejszenie finansów publicznych
Poczucie bezkarności

Handel Ludźmi – przedmiotowe zawłaszczenie innego człowieka, bez jego woli, zgody lub możliwości wyrażenia takiej zgody w celu uzyskania korzyści finansowych (niewolnictwo) art. 253 § 1kk i inne
11 czerwca Europejski Dzień Przeciwdziałania Handlu Ludźmi (La Strada, Itaka)

Konwencja Narodów Zjednoczonych
"handel ludźmi" oznacza werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły lub też z wykorzystaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub
wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania. Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów;
"dziecko" oznacza osobę, która nie ukończyła osiemnastego roku życia.

Formy handlu ludźmi to:
dziećmi – nielegalne adopcje, często zagraniczne, "sprzedaż" osoby niepełnoletniej pedofilom, w celu zmuszania do popełniania drobnych przestępstw kryminalnych lub żebrania.
kobietami – nakłanianie kobiet do wyjazdu do pracy za granicą w innym charakterze, a następnie zmuszaniu ich do prostytucji, ewentualnie nakłanianie kobiet do wyjazdu za granicę w celu uprawiania prostytucji, ale przedstawianie im nieprawdziwego obrazu warunków, w jakich to się będzie odbywało,
narządami – sprzedaż (nielegalna w większości państw) organów pobieranych od żywych dawców,
tanią siłą roboczą – za swoją pracę osoby takie otrzymują wynagrodzenie niższe niż dopuszcza prawo danego kraju, zarówno ich pobyt jak i praca są nielegalne.
mężczyźni- niewolnictwo, działania przestępcze, przemyt

Etapy:
Wybór ofiary –osoby bezradne wyizolowane społecznie skonfliktowane za środowiskiem bez dochodów i żadnego zabezpieczenia, dzieci pozbawione opieki rodzicielskiej.
Rekrutacja –ogłoszenia prasowe oferującą dobrą prace, anonse matrymonialne oferujące ślub z cudzoziemcem lub przez specjalnych naganiaczy, którzy uwodzą dziewczyny i wykorzystują ich zaufanie sprzedając do domów publicznych
Dzieci czasami nie zdają sobie sprawy z istniejącego zagrożenia i traktują to jako formę dobrej zabawy lub przygody.
Przejęcie kontroli nad ofiarą –dezorientuję się ofiarę, zabiera się dokumenty, stosuję się kłamstwa, krętactwa, pozbawia się ofiary charakterystycznego przedmiotu z rzeczy osobistych lub sentymentalnego ma to np. służyć uspokojeniu rodziny.
Utrzymanie kontroli nad ofiarą - przemoc, gwałt, głodzenie, zastraszanie, racjonowanie żywności, odurzanie narkotykami, upijanie. Kobiety są fotografowane lub nagrywane podczas gwałtu ma to na celu kompromitacje i podważenie wiarygodności ofiary.
Legalizowanie pobytu ofiary –fałszowane są dokumenty pozwolenia na pracę, zawieranie fikcyjnych małżeństw, adopcji, przekupstwo urzędników.

Ofiara ma prawo do:
- pomocy,
- godności, szacunku i współczucia,
- wolności od wtórnego stawania się ofiarą (wiktymizacji)
- dostępu do wymiaru sprawiedliwości,
- mediacji i pojednania ze sprawcą,
- restytucji i kompensacji poniesionych szkód

Sekty- destruktywna grupa społ o chartka totalitarnym, zorganizowana w celu pozyskiwania dóbr materialnych, adeptów, którzy poddając się manipulacji nie są w świadomi prawdziwego uczestnictwa w sekcie
Manipulacja- inspirowana interakcja społeczna mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem, interesem

Psychomanipulacja- odnosi się do głębokich procesów psychicznych człowieka
-poczucie rozdźwięku
-dysonans poznawczy
-wzbudza się motywację poprzez ukazanie nieprawdziwych atrakcyjnych stron jej działania
- reżyserowanie sytuacji przy której stwarza się pozory syt naturalnej

Cechy:
- monopol naprawdę
- wyższość nad innymi
- nowa duchowość, tożsamość
-agresywny prozelityzm
- ofiarowanie prostego rozwiązania problemu „białe-czarne"
- bezgraniczne zaufanie „góru"
-ślepe posłuszeństwo

Strategie:
- werbowanie
- przekształcanie „pranie mózgu" (odmrozić- przekształcić- zamrozić)
-podtrzymanie lojalności

Model destrukcyjny kontroli umysłu S.Hassan
B- kontrola zachowań
I - -„- informacji
T- -„- myśli
E- -„- emocji

Zaplanowanie czasu:
- brak czasu wolnego
- narzucanie zachowań w życiu
- zero intymności
- izolacja info zew
- brak korespondencji
- medytacje
- odpowiednie diety