Przeszkody umożliwiające normalizacje stosunków sowiecko-chińskich (lata 60-koniec lat 80 XX wieku)

1 X 1949 roku po zdobyciu Pekinu przez wojska Chińskiej Armii Ludowej (ChAL) i pokonaniu sił Kuomintangu (KMT) Czangkaiszeka, przywódca komunistów Mao Tse – tung, proklamował z bramy Tian An Chińską Republikę Ludową (ChRL). W tym też roku podpisany został z ZSRR układ o przyjaźni, a sowieccy specjaliści pomagali wdrażać w Chinach radziecki model gospodarki.
W III 1953 roku umiera Józef Stalin, a wraz z nim kończy się okres stalinizmu w ZSRR. Po walce o najwyższe stanowisko w państwie, nowym przywódcą zostaje Chruszczow. W Rosji następują zmiany, rozpoczyna się okres destalinizacji i odprężenia.
Nowa polityka Kremla staje się podstawą późniejszego rozłamu w strukturach komunistycznych na świecie i przyczyną ponad 30 letniego konfliktu z Chinami.
Bezpośrednim powodem napięć między tymi państwami stał się XX zjazd KPZR, na którym nowe władze Radzieckie skrytykowały politykę Stalina oraz wypracowanej przez niego doktryny marksizmu i leninizmu oraz podjęły nową linię polityki wewnętrznej i zagranicznej, przyjęto zasadę koegzystencji z państwami kapitalistycznymi.
Spór rozgorzał jeszcze bardziej podczas narady przedstawicieli partii komunistycznych świata celem wyjaśnienia spornych problemów i ustalenia wspólnej linii działania, która odbyła się w X 1960 roku w Moskwie, na którą przybyło 81 przedstawicieli z różnych państw. Reprezentacja Chin otwarcie skrytykowała politykę ZSRR i odstępstwo od zasad marksizmu i leninizmu. Postawę Chin poparła Albania i część państw Azji.
Kolejny XXII zjazd KPZR w dniach 17 – 31 X 1961 dodatkowo zaognia sytuację. ZSRR wykazuje wyższość nad ChRL, twierdząc iż „zbudował socjalizm” a w ciągu następnych dwudziestu lat „zbudowany zostanie komunizm”. Chruszczow dodatkowo krytykuje Pekin, a z Albanią zostają zerwane stosunki dyplomatyczne.
14 VI 1963 roku KC KP Chin wysyła list do KC KPZR, w którym oskarża Moskwę o rewizjonizm i oportunizm, żąda przestrzegania marksizmu i leninizmu, stosowania się do rewolucyjnych metod działania i zerwania z polityką koegzystencji z zachodem. Stwierdza ponadto iż w związku z sytuacją w ZSRR, Pekin staje się głównym ośrodkiem rozwoju komunizmu.
Różnice w postrzeganiu zasad komunizmu i realizacji ogólnoświatowej rewolucji wprowadzają sprzeczności pomiędzy te dwa państwa.
Dodatkową przyczyną zaogniania się wzajemnych relacji staje się wycofanie na początku lat 60 z Chin sowieckich doradców, cofnięcie pomocy finansowej i żądania spłaty kredytów zaciągniętych w Rosji, przeznaczonych na walkę z KMT i budowę nowego państwa oraz odmowa Moskwy przekazania, na mocy wcześniejszej umowy, technologii atomowej (czerwiec 1959 roku).
Kolejne lata nie sprzyjają wzajemnym stosunkom tych dwóch państw, coraz bardziej narastają rozbieżności w postrzeganiu zasad komunizmu, czemu sprzyja wprowadzona w Chinach od 1966 roku „Rewolucja Kulturalna". Posługując się specjalnie utworzonymi organizacjami młodzieżowymi hongweibingami (Czerwoną Gwardią) i zaufanymi (rewolucyjnymi buntownikami), Mao dokonał czystki w krytycznie usposobionym do niego aparacie partyjnym. Wielkie ofiary w ludziach i straty materialne doprowadziły 1968-69 do zahamowania rewolucji kulturalnej, która ostatecznie wygasła po śmierci Mao 9 IX 1976 roku i zlikwidowaniu jego sprzymierzeńców – „Bandy Czworga”.
Okres ten to także nasilenie sporu terytorialnego z ZSRR. W 1969 wybuchają walki o wysepkę Dumańska na granicznej rzece Ussuri, które trwają 2 i 14 – 15 III 69r.
Poprawie wzajemnych stosunków nie sprzyja także wizyta prezydenta Nixona w Chinach w II 1972 roku i polepszenie ( ocieplenie ) kontaktów USA – ChRL. ZSRR jest zaniepokojony tą współpracą, gdyż powoduje to osłabienie wpływów sowieckich w Azji.
Lata 70 to także odmienne postawy w konfliktach w Azji południowo - wschodniej i i Indochinach. W 1971 roku podczas konfliktu Indyjsko – Pakistańskiego, oba mocarstwa opowiedziały się po różnych stronach. ZSRR poparło Indie, Chiny – Pakistan, co prowadziło do zaostrzenia wzajemnych stosunków. Podobnie przedstawiał się problem starć Wietnamsko – Kambodżańskich w latach 1977 – 1979. Również tutaj uwidocznił się zatarg Chin i Rosji o dominacje w regionie. W 1978 roku wojska Wietnamskie popierane przez ZSRR wkroczyły do Kambodży i zniszczyły oddziały „Czerwonych Khmerów”, które przeszły do wojny partyzanckiej. Stronę obrońców poparły Chiny. Próby mediacji ONZ, która chciała przeforsować rezolucje wzywającą do wycofania wojsk okupacyjnych, zakończyły się fiaskiem, ze względu na veto Związku Radzieckiego. Nadmierne wpływy sowietów zagrażały ChRL, która czuła się w tej sytuacji otoczona. Konflikt ten spowodował wciągnięcie także Chin do tej rozgrywki, które argumentowały rozpoczęcie walk z Wietnamem starym konfliktem granicznym o przynależność wysp Paracelskich i Spartly oraz ochroną interesów mniejszości chińskiej (Hoa) w Wietnamie. Po za tym Chiny nie chciały się pogodzić z utratą swoich wpływów w Wietnamie (na rzecz ZSRR), który od wieków uważany był za strefę ochronną Chin. Tymczasem ZSRR otrzymało od rządu w Hanoi bazę morską w Cam Ranh.
Zatarg tych państw podsycała dodatkowo strona amerykańska, która od połowy lat 70 - tych, widząc osłabienie ZSRR podjęła próbę zniszczenia „imperium zła”. W swoich planach ważnym elementem stało się „granie kartą Chińską”. W 1979 roku aby uzyskać większe wpływy w rejonie Azji prezydent Carter rozpoczął wizytę w ChRL. Podczas tej wizyty amerykanie oficjalnie uznali rząd w Pekinie i nawiązali z nim stosunki dyplomatyczne. Zaczęli oni także wspierać anty sowieckie poczynania rządu Chin. Poparcie amerykańskie przyczyniło się do poprawienia stosunków z Japonią i podpisania z nią w 1979 roku traktatu pokojowego, co przyczyniło się do zwiększenia napięcia z ZSRR, które z Japonią miały zatarg o wyspy Kurylskie.
Dodatkowo na złą sytuacje tych dwóch krajów wpłynęła wojna Radziecko – Afgańska.
Wzajemne stosunki zaczęły się poprawiać od połowy lat 80 – tych. Powodem tej sytuacji było:
· Dojście do władzy w ZSRR Michaiła Gorbaczowa (11 III 1985)
· Przeprowadzenie przez nowego I sekretarza reform („głasnost” – jawność życia politycznego, „pierestrojka” – przekształcenie stosunków społeczno – politycznych, „uskorienie” – przyspieszenie procesu rozwoju ekonomicznego państwa.)
· Ostateczny rozpad ZSRR i powstanie nowych państw.
· Podejmowane próby porozumienia z Chinami od 1988 roku (wizyta Gorbaczowa w Pekinie)
· Koniec epoki rządów Mao w ChRL i zlikwidowanie „Bandy Czworga”
· Wprowadzenie reform gospodarczych w Chinach (I etap – XII 78 do IX 84, II etap – X84 do XII 91, III etap – I 92 do obecnie)