Nowa Fala

Nowa Fala

-NF to ugrupowanie w polskiej poezji powojennej, zwane również „pokoleniem 68”, „pokoleniem 70”, opozycyjne wobec poprzednich generacji poetyckich – pokolenia Orientacji i pokolenia 56, z którym nawiązywało dialog;

-NF działa od połowy lat 60’ (debiuty prasowe, książkowe, krystalizacja programu), szczytowym okresem działalności są lata 1971-76, następnie ruch programowy ulega rozbiciu, twórcy tracą możliwość wypowiadania się na łamach prasy oficjalnej

-uczestnicy NF: S. Barańczak, J. Kornhauser, E. Lipska, A. Zagajewski, L. Szaruga, J. Bieriezin, R. Krynicki, K. Karasek;

-ośrodkami NF były: Kraków, Poznań, Warszawa;

-przeżycie pokoleniowe tej generacji stanowił odróżniający ją od poprzedników brak wspomnień wojennych (My E. Lipskiej) oraz wydarzenia polityczne lat 60’ i 70’, zwłaszcza roku 68 (U końca wojny dwudziestoletniej Barańczaka);

-w krystalizacji ugrupowania dużą rolę odgrywały wypowiedzi prasowe i pokoleniowa krytyka (łamy „Studenta”, „Orientacja”, „Nowy Wyraz”), NF nie uzyskała jednak własnego pisma; w nurt myślenia NF wpisują się również nowe zjawiska w kulturze studenckiej: Teatr Ósmego Dnia, Teatr Stu, kabaret „Salon Niezależnych”;

-program NF został najpełniej wyrażony w książkach krytycznych: Barańczaka Nieufni i zadufani, Kornhausera i Zagajewskiego Świat nie przedstawiony, Barańczaka Ironia i harmonia oraz cyklu jego artykułów Etyka i poetyka;

-książka Nieufni i zadufani przedstawia konflikt 2 orientacji w literaturze polskiej umownie nazwanych romantyczną i klasyczną – utożsamianą z minimalizmem, tendencją do idealizowania i bezpiecznego oderwania od rzeczywistości społecznej; tak rozumianemu klasycyzmowi (który nie pokrywa się z wizją Rymkiewicza i Przybylskiego) Barańczak przeciwstawia postawę nieufności wobec schematów i utartych sposobów myślenia, szukanie nowych dróg, zdolność negacji, ale i przygotowanie przyszłej syntezy, uważane za wyróżniki postawy romantycznej; za najwartościowszą tradycje pozytywną dla młodych uważał Barańczak doświadczenie poezji lingwistycznej traktując ją jako przykład nieufności wyrażającej się w krytyce rzeczywistości językowej, która przekształca się w analizę stereotypów komunikowania się i życia społecznego;

-Świat nie przedstawiony wyrasta z programu krakowskiej grupy Teraz; postulatem grupy było „tworzyć poezję rzeczywistości, a nie dokonywać totalnej poetyzacji świata”; książka Kornhausera i Zagajewskiego stanowiła krytykę literatury uchylającej się od przyjmowania odpowiedzialności za rzeczywistość, ułatwionej i zajętej własnymi hermetycznymi problemami estetycznymi; obiektem ataku stała się Orientacja, podjęto również dyskusję z pokoleniem starszym, które wg autorów nie zaproponowało formuły pisarstwa mogącego sprostać współczesnym przemianom kulturowym – pojawieniu się masowego odbiorcy, nowoczesnych środków przekazu, demokratyzacji kultury – i nie potrafiło zapobiec niebezpieczeństwom związanym propagandą; postulatem programowym stała się literatura (powieść i poezja) dokonująca rzetelnego opisu rzeczywistości, różnych sfer życia społecznego, przemawiająca wprost i apelująca do codziennych doświadczeń czytelnika; poglądy na rolę i obowiązki poezji należy wiązać z inspiracją T. Peiperem, NF podkreślała teorię ekwiwalentów i nową metaforę; inspiracją dla NF była również krytyka Brzozowskiego i książki Burka;

-NF akcentowała aktualność, „mówienie wprost”, bliski związek poezji z życiem codziennym i świadomością społeczną, której wyrazem jest język; kreacji anonimowego i abstrakcyjnego podmiotu lirycznego przeciwstawiono swoista biograficzność, ścisły związek podmiotu z przeżyciami pokolenia, wykorzystanie chwytów poezji lingwistycznej, służących jednak nie tyle refleksji nad językiem, ile demaskowaniu prób zafałszowania obrazu świata przez propagandę i środki masowego przekazu; w poezji chodzi o „odzyskanie czystego głosu” (Zagajewski), przeciwstawienie się oderwaniu jej od doświadczeń społecznych i politycznych;

-dla ukształtowania się poetyki nowofalowej największe znaczenie miały: Sklepy mięsne Zagajewskiego, Jednym tchem i Dziennik poranny Barańczaka, Organizm zbiorowy Krynickiego, W fabrykach udajemy smutnych rewolucjonistów Kornhausera;

-biograficzność tej poezji (niekoniecznie rozumiana wprost) staje się postulatem nawiązania prawdziwego kontaktu z przeżyciami jednostki w społeczeństwie masowym (Karasek: Prywatna historia ludzkości); w Sztucznym oddychaniu Barańczaka pojawia się bohater nazwany NN, typ przeciętnego człowieka, podobny w niektórych aspektach do pana Cogito, którego hasła „dawania świadectwa” i heroicznej niezależności NF przyjęła za swoje; przykładem konkretności i unikania abstrakcji jest również kreacja podmiotu lirycznego wierszach Lipskiej;

-NF starała się o nawiązanie żywego kontaktu z odbiorcą – także poprzez prowokację, rozbijanie przyzwyczajeń, lub przeciwnie: nawiązywanie do codziennego doświadczenia; bardzo często wiersze kształtowano w poetyce apelu, używano haseł; elementem prowokacji stała się wersyfikacja rozbijająca trwałe związki wyrazowe (Barańczak);

-wypowiedź NF często była ironiczna, zwłaszcza, gdy posługiwała się którymś z języków społecznej komunikacji; ulubionym chwytem stało się wykorzystanie schematu ankiety (Kornhauser Ankieta, Barańczak Wypełnić czytelnym pismem), ogłoszenia (Krynicki Biorąc udział – cytat reklamy loterii na Centrum Zdrowia Dziecka), notatki prasowej (Barańczak Napiszcie do nas co o tym sądzicie, Krynicki Nowa pasza) – przy czy wiersz służy ujawnieniu niebezpiecznych dla bezkrytycznego odbiorcy fałszów myślowych, ukazuje degradację człowieka w społecznych sposobach komunikowania się; często nawiązuje się również do języka przemówień oraz stosuje cytaty ze zbitek propagandowych, jak „nie ma wolności dla wrogów wolności” (Krynicki Nie ma żadnej innej), „mieszczański obrońca praw jednostki” (Zagajewski Ogień i Nasze lokomotywy są coraz lepsze). Gotowa struktura językowa, doskonale znana odbiorcy z życia codziennego, zostaje rozwinięta i zdemaskowana jako absurd czy próba narzucenia pewnego sposobu myślenia za pomocą utartej formuły;

-w konflikcie między wymogami społecznymi a podmiotowością NF wypowiadała się po stronie człowieka indywidualnego broniąc jego prawa do prawdy, miłości, bezpośrednich stosunków z innymi, godności i niezależności przed nieodłącznymi od współczesnej polityki metodami podporządkowania i zakusami totalitarnymi;

-nurt krytyczny w poezji NF nie spowodował jednak ograniczenia do problematyki czysto politycznej; swoisty katastrofizm NF polegający na ukazywaniu sytuacji współczesnego człowieka jako szczególnie dramatycznej sprzyjał z jednej stronie skrajności widzenia, z drugiej – podejmowaniu problematyki egzystencjalnej. Np. w poezji Lipskiej częstym tematem jest śmierć przedstawiana jako zjawisko paradoksalne, wstydliwie ukrywane w cywilizacji współczesnej. We wczesnej poezji Krynickiego terenem ciekawych odkryć jest erotyka, bardzo cielesna, lecz jednocześnie naznaczona przez cywilizację. Propozycję Kornhausera i Karaska należy rozumieć jako próbę uprywatnienia języka i zdystansowania się wobec rzeczywistości politycznej; widać to zwłaszcza w późniejszych tomach Kornhausera Zjadacze kartofli i Zasadnicze trudności. Kornhauser w imię etyki podejmuje protest przeciwko nadmiernej polityzacji życia i sterowania jednostką;

-NF była ruchem przede wszystkim poetyckim, ale uskuteczniała się również w prozie np. Ciepło, zimno Zagajewskiego, Kilka chwil Kornhausera; autorom nie udało się stworzyć własnego modelu powieści, operowali wzorcem powieści o dojrzewaniu, w dużej mierze autobiograficznej;

-znaczenie:

ponowne podjęcie problemu obowiązków pisarza i jego stosunku do współczesności,

rola i obowiązki intelektualistów,

tradycja (marksizm jako teoria rewolucyjnych zmian, walka z alienacją, wielka tradycja humanistyczna),

uwrażliwienie na języki społecznej komunikacji,

opis rzeczywistości językowej lat 70’ (propaganda sukcesu);

-dyskusje NF, od początku tonowane, zostały w sztuczny sposób ucięte przez ograniczenie możliwości wypowiedzi;

-indywidualności poetyckie NF:

Barańczak – najbliższy poezji lingwistycznej, operuje ironią zaznaczającą dystans do wypowiedzi – przytoczenia, charakterystyczna poetyka „jednego tchu”, rozwinięcie Peiperowskiego układu rozkwitania;

Lipska – twórczość refleksyjna, łączy problematykę egzystencjalną z mówieniem o sprawach historycznych i opisem sytuacji cywilizacyjnej;

Krynicki – jego poezja obok twórczości Zagajewskiego jest najwyraźniejszą realizacją zasady „mówienia wprost”, włącza elementy nadrealistyczne; w poezji tej rysuje się najwyraźniej pewien kodeks wartości etycznych wywodzący się z jednej strony z chrześcijaństwa, z drugiej – z kontestacji, która jest dość istotnym tłem kulturowym ruchu;

Kornhauser – ewoluował od deklaratywności i opisu zjawisk społecznych ku postawie wyrażającej niepokój, niepewność i niechęć jednostki wobec jednostronnych określeń, niechęć stanowiąca obronę zagrożonej podmiotowości;

Wojaczek – jego twórczość zajmuje osobną pozycję w ramach pokolenia, to forma kontestacji i realizacja wzoru poety przeklętego, nie uczestniczył bezpośrednio w ruchu nowofalowym, jego poezja odegrała dużą rolę w odświeżeniu myślenia o ciele, bliska była zarazem wzorom lingwistycznym.