Geneza emigracji polskiej
Początki emigracji polskiej to zakończenie powstania kościuszkowskiego. Głównym skupiskiem emigracji od początku jej powstania była Francja. Tam emigranci mogli czynnie działać planując odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Emigranci polscy to ludzie, których w kraju próbowano schwytać i ukarać za działalność patriotyczną podczas zaborów. Byli to głównie organizatorzy i działacze nieudanych powstań narodowowyzwoleńczych.
Emigracja po III rozbiorze polski i Legiony Polskie we Włoszech.
Po III rozbiorze polski emigracja polityczna grupowała we Francji patriotów różnych odcieni: "umiarkowanych" i "jakobinów".
Pierwsi skupiali się wokół Franciszka Barssa, kierownika agencji insurekcyjnej w Paryżu. Liczyli na odzyskanie niepodległości w wyniku komplikacji międzynarodowych. Zabiegali o utworzenie polskich sił zbrojnych na zachodzie pod sztandarem francuskim. Odrzucali myśl o reformach społecznych. Obok Barssa głównym działaczem był Józef Wybicki.
"Jakobini" emigranci podkreślali swą łączność z ruchem rewolucyjnym francuskim i ofiarowywali Francji swe usługi. Nie wypracowali konkretnego planu reform. Ich działalność nie przyniosła nic konkretnego.
Jesienią 1796 roku przybył do Paryża generał Henryk Dąbrowski i zaproponował rządowi Francji utworzenie pod dowództwem Napoleona legionów polskich. Powołano we Włoszech polski legion posiłkujący Lombardię. Ochotnikom zapewniano obywatelstwo Lombardzkie, ale z prawem powrotu do kraju. Dąbrowski zgromadził około 6 tys. ludzi. Mimo braku działań wojennych wciąż przyjmowano ochotników do armii.
Podczas rządów Napoleona Polskie legiony wysyłane były w różne miejsca, np. na wyspę San Domingo, gdzie Polacy ginęli za cudzą sprawę. O odzyskaniu przez Polskę niepodległości nie było mowy.
Wielka Emigracja
Wielką emigracją nazywa się ogół ludzi, którzy opuścili ziemie polskie w wyniku represji po klęsce powstania listopadowego w 1831 roku.
Z amnestii ogłoszonej przez cara w końcu 1831 roku wyłączeni zostali członkowie rządu i sejmu oraz wybitniejsi uczestnicy Nocy Listopadowej 1830. Pociągnęli oni ze sobą swych towarzyszy na emigrację masową. Od powrotu do kraju powstrzymywał tych ludzi, głównie oficerów i inteligencję, punkt honoru oraz sytuacja międzynarodowa. W Europie nie opadła jeszcze fala rewolucji i odnoszono się entuzjastycznie do polskich "rycerzy wolności".
Poszczególne ugrupowania czynne w powstaniu listopadowym starały się wysunąć na czoło emigracji. Joachim Lelewel stanął na czele Komitetu Narodowego Polskiego. Kilkunastu jego członków, z Krępowieckim, Gurowskim i Pułaskim na czele wystąpiło z Komitetu i utworzyło własne Towarzystwo Narodowe Polskie. Wydali "Manifest", który potępiał szlacheckie kierownictwo ostatniego powstania, głosił zniesienie stanów, domagał się wolności i ziemi dla chłopów.
Prawe skrzydło zajmował obóz Czartoryski. Skupiał on większość dygnitarzy powstańczych, wyższych oficerów i zamożnego ziemiaństwa. Uznawali oni potrzebę zniesienia pańszczyzny, godzili się na równouprawnienie ze szlachtą bogatego mieszczaństwa. Zmierzali do monarchii konstytucyjnej opartej na cenzusie majątkowym. Ich zdaniem powstanie listopadowe pogrążył brak silnej władzy. Utworzyli Związek Jedności Narodowej, później nazywano ich Hotelem Lambert.
Ukształtowała się także lewicowa grupa na emigracji, która głosiła zerwanie ze szlachecką przeszłością polski i oparcie wyłącznie na ludzie. Gromady ludu polskiego głosiły więc rewolucyjny demokratyzm, popierany początkowo przez niewielu. W późniejszym czasie zebrali mnóstwo zwolenników. Chętnie akcentowali solidaryzm z innymi uciemiężonymi ludami, zwłaszcza z ludem rosyjskim. Szukali tez zbliżenia z robotniczym ruchem angielskich czartystów.
Emigracja postyczniowa
Upadek powstania styczniowego rzucił na tułaczkę około 8 tys. emigrantów polskich. Większość osiedliła się we Francji, a mniejsze grupy w Turcji, Szwajcarii, Włoszech, Anglii i USA. W porównaniu z uchodźcami podczas Wielkiej Emigracji ta nowa fala była mniej majętna, zdana na własne siły i w dużym stopniu plebejska. Była pochłonięta pracą zarobkowa i nie pogrążała się zbyt w polityce.
Generał Mierosławski reaktywował Towarzystwo Demokratyczne Polskie jako związek wojskowy zmierzający do wywalczeni Polski w granicach z roku 1772. Po zatargach generała z innymi działaczami emigracji topniała liczba jego zwolenników, a w końcu został wykluczony z TDP.
Emigracja zarobkowa
Duży przyrost naturalny, przeludnienie wsi, ucisk gospodarczy, polityczny i narodowy, któremu podlegali Polacy to przyczyny wyrywania się w świat na emigrację zarobkową. Aż do I wojny światowej zachodnie, zwłaszcza amerykańskie, rynki pracy stały otworem przed emigrantami z europy wschodniej.
Emigracja ta najwcześniej dotknęła zabór pruski. Od połowy wieku XIX odpływała ludność, początkowo do USA, a od 1890 roku niemal wyłącznie do Niemiec zachodnich. Na Pomorzu emigracja ta pochłaniała większa część przyrostu naturalnego.
W zaborze rosyjskim pierwsza fala emigracji skierowała się ku Ameryce południowej. Rząd Brazylii w 1890 roku zapewnił imigrantom darmowy przejazd i inne korzyści. W Królestwie wybuchła tzw. Gorączka brazylijska, w ciągu 2 lat wyrwało się za ocean 63 tys. małorolnych i bezrolnych chłopów. Równolegle trwała emigracja do USA, nieustannie wzmagając się, aż do 1914 roku, gdy osiągnęła tempo 90 tys. ludzi rocznie. Emigrowali przede wszystkim chłopi. Z Królestwa wyrwało się ogółem 1,3 mln ludzi, przede wszystkim Polaków.
Galicja również przeżyła swoją "gorączkę brazylijską", dotknęła ona jednak głównie Ukraińców. Polacy z Galicji emigrowali przede wszystkim do USA, Ukraińcy po 1890 roku do Kanady. I tutaj tempo emigracji wzrastało. W sumie Galicję opuściło około miliona ludzi.
Początkowo starano się zniechęcić ludność do emigracji, jednak później okazało się, że przynosi ona także korzyści krajowi. Robotnicy sezonowi przywozili do domów zarobione pieniądze, zza morza przysyłano je także rodzinom. Pewien procent emigrantów wracał do kraju z kapitalikiem, wiedzą fachową i doświadczeniem.
W USA emigranci polscy osiadali na roli, na zachód od Wielkich Jezior. Później zakupywali także działki w Nowej Anglii. Większość nie miała jednak pieniędzy, zatrudniała się więc w przemyśle, gdzie często podejmowali się najcięższych i najgorzej płatnych prac.
W Kanadzie rząd na początku XX wieku rozdawał działki w prowincjach stepowych, na trasie kolei budowanej w stronę Pacyfiku. W rejonie Winnipeg powstawały zwarte polskie osady i pojedyncze farmy.
W Brazylii pierwsza fala emigrantów polskich poniosła ogromne straty, nie mogąc dać sobie rady wśród dziewiczej puszczy tropikalnej. Żyli w prymitywnych warunkach i z większym trudem niż w innych skupiskach się organizowali. Szybciej tez tracili kontakt z ojczyzną.
Do Niemiec zachodnich ściągał Polaków ciężki przemysł potrzebujący tanich rąk do pracy. W Zagłębiu Ruhry w 1912 roku mieszkało około 450 tys. Polaków. Pracowali głównie w kopalniach węgla, gdzie często stanowili większość załogi. Poza tym istniały skupiska Polaków w wielu większych miastach, łącznie około 80 tys.
Rząd Polski na wychodźstwie w czasie II wojny światowej
Podczas napadu III Rzeszy niemieckiej na Polskę w roku 1939 rząd polski z prezydentem Ignacym Mościckim musiał schronić się za granicą. Rząd Rumuński, ulegając naciskom Niemiec, nie pozwolił władzom polskim przejechać przez swój kraj w drodze do Francji. Prezydent, premier i ministrowie zostali internowani. Sojusznicy polscy, Anglicy i Francuzi, niezbyt intensywnie zabiegali o uwolnienie internowanych. Prezydent Mościcki skorzystał w tej sytuacji z uprawnień przewidzianych na czas wojny przez konstytucję i mianował swojego następcę. Nowym prezydentem został Władysław Raczkiewicz. On powołał na premiera Władysława Sikorskiego. We Francji zaczęto tworzyć armię polską. Rzeczpospolita istniała i walczyła nadal mając swój rząd na obczyźnie.
Podsumowanie i wnioski
Emigracja polska pojawiła się w XVIII wieku na skutek rozbiorów polski. Przez cały okres, kiedy polski nie było na mapie świata działała emigracja, próbując się zorganizować i wywołać powstanie, dzięki któremu Polacy odzyskaliby swój kraj. Niestety to się nie udało. W późniejszym czasie popularna stała się emigracja zarobkowa, podczas której Polskę opuściły ogromne rzesze ludzi. Podczas II wojny światowej na emigracji działał polski rząd, dzięki któremu Polacy mogli walczyć z okupantem.
