Typy skał według genezy powstania

Skorupa ziemska zbudowana jest z różnych rodzajów skał, z których najstarsze mają ponad 4000 mln lat. Skały utworzone są z minerałów, te zaś z pierwiastków. Najważniejsze pierwiastki to tlen, krzem, glin, żelazo, wapń, sód, potas, magnez i węgiel. Pospolite minerały skałotwórcze to kalcyt (odmiana węglanu wapnia), kwarc (dwutlenek krzemu) i skalenie (złożone minerały zawierające glin, krzem, wapń, sód i potas). Skały dzielą się na trzy zasadnicze grupy: magmowe, metamorficzne i osadowe.

Skały magmowe - skały magmowe formują się przez stygnięcie płynnej magmy powstałej w głębi Ziemi. Czasem magma wydostaje się na powierzcnię i wypływa z wulkanów jako lawa. Jednak często stygnięcie i zestalenie odbywa się głęboko pod ziemią. Jeśli skały powstają z magmy i dojrzewają pod powierzchnią Ziemii, minerały mają dużo czasu, aby "dojrzewać". Takie skały nazywamy skałami jawnokrystalicznymi - głębinowymi, bo kryształy są dorodne, duże, widoczne gołym okiem, a skała powstaje pod ziemią (w głębinach) np. granit, gabro, sjenit, dioryt, perydotyt.

Gdy skała powstaje z lawy na powierzchni Ziemi, kryształy nie mają czasu "urosnąć", bo lawa szybko stygnie. Takie skały mają zbitą strukturę, kryształów nie widać gołym okiem.Takie skały nazywają się skrytokrystalicznych - wylewnych, np. bazalt, andezyn, porfir, doleryn, szkliwo.



Plamki na tym granicie to poszczególne minerały. Granit jest skałą magmową powstałą na dużej głębokości.


Skały metamorficzne - pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia jedne skały przechodzą w inne, zwane metamorficznymi, np. wapień w marmur, a łupek ilasty w dachówkowy np.:
· gnejs powstały z granitu
· marmur powstały z wapieni
· łupki powstałe z iłów
· kwarcyt powstał z piaskowców


W skałach metamorficznych można spotkać zdeformowane skamieniałości, takie jak ten trylobit w łupku.





Ten łupek o warstwowej budowie powstał z łupku ilastego lub mułu.



Skały osadowe - skały podlegają stałej erozji, przez co powstają okruchy niesione potem przez rzeki, morza lub wiatr. Okruchy te osadzają się, razem z resztkami zwierząt i roślin, jak muł, piasek lub grubszy materiał. Powstaje warstwa, która wskutek przykrycia przez następne ulega kompakcji i scementowaniu, przechodząc w skałę. Na przykład piaskowiec jest skałą osadową powstałą ze scementowanego piasku. Wyróżniamy skały :
okruchowe - zbudowane ze zlepionych okruchów skalnych; w zależności od rozmiaru okruchów budujących skałę wyróżniamy:
luźne:
· żwiry - rozdrobnione kamienie
· piaski - rozdrobniony żwir
· lessy - rozdrobniony piasek
zwarte (scementowane gliną, wapnem lub kwarcem):
· brekcje - scementowane, gruboziarniste okruchy skał
· zlepieńce - scementowane, zaokrąglone ziarna żwiru
· piaskowce - okruchy o średnicy od 0,1mm do 1mm (w zależności dominującego pierwiastka w spoiwie wyróżniamy piaskowce żelaziste, kwarcytowe, wapienne)
· iły - okruchy o średnicy pon. 0,01mm

organiczne - zbudowane z obumarłych szczątków roślin i zwierząt;
· wodne - powstałe ze szkieletów obumarłych organizmów osiadłych na dnie
o wapienie - muszlowe, koralowe, numulitowe, litotamniowe
o kreda
· lądowe - powstałe z obumarłych szczątków roślinnych
o węgiel kamienny
o węgiel brunatny (powstają w wyniku uwęglenia - karbonatyzacji szczątków w warunkach beztlenowych
o torf
o ropa naftowa (powstaje ze szczątków org. roślinnych przy udziale bakterii)
o asfalt naturalny (powstaje w wyniku pozbawienia ropy substancji gazowych)







chemiczne - tworzą się z rozpuszczonych w wodzie substancji nieorganicznych, które zostały osadzone na dnie zbiornika wodnego
· sól kamienna i sole potasowo magnezowe
· gips (CaSO4*H2O) i anhydryt (CaSO4)

Materiał z klifów niszczonych przez erozję gromadzi się na plaży. Tu następuje jego dalsze niszczenie i w końcu może powstać nowa skała osadowa.



W niektórych skałach osadowych spotyka się bryły zwane konkrecjami lub bułami. Tworzyły się pod powierzchnią osadu, często dookoła jakiegoś obiektu, np. tego małża.