Historia rozwoju geografii

Pierwszych myśli geograficznych można doszukiwać się u ludów pierwotnych, żyjących zarówno w okresach prehistorycznych, jak i w czasach późniejszych, lecz żyjących w izolacji, z dala od wpływów cywilizacyjnych.

Wiadomości geograficzne wynikają ze znajomości okolicy stanowiącej dla ludów pierwotnych strefę żywicielską. Zasięg jej jest znacznie większy u ludów nomadycznych, żeglarskich, pasterskich niż u ludów osiadłych, zbierackich lub kopieniackich. Wiadomości geograficzne dotyczą orientacji w terenie w stosunku do głównych grzbietów górskich lub rzek, orientacji stron świata, znajomości czasu. Wiadomości wynikają także ze znajomości przyrody, zmienności pór roku, zjawisk meteorologicznych, przypływów i odpływów morza, prądów morskich itp.

Dowodem tego, że ludy pierwotne posiadały pewien zasób wiadomości geograficznych, jest m.in. umiejętność kreślenia rysunków ilustrujących stosunki przestrzenne jakiegoś niewielkiego obszaru. Oczywiście takie mapy-szkice wykonywane były bez podziałki i bez ścisłej orientacji, przeważnie obejmują mały obszar 50 - 200 km² . mapy takie były rysowane węglem na korze drzewnej lub skórze, ryte w kości lub drzewie, wyplatano je także z włókien palmowych, sznurków itd.

Dopiero u ludów antycznych, a przede wszystkim u Greków, spotyka się próby systematyzacji gromadzonych wiadomości geograficznych, ustalenia pewnych uogólnień. W Grecji rozwój nauk teoretycznych osiągną wysoki stopień, który nie został przekroczony przez najbliższe 1500 lat.

Zasięg wiadomości o Ziemi poszerzali Rzymianie podbijając wiele nowych ziem w północno - zachodniej Europie, w Afryce północnej, na Bliskim Wschodzie, docierając daleko w głąb Azji Środkowej. Utrzymywali oni kontakt z Chinami i Indiami. Na skutek tego ogromne imperium rzymskie było stosunkowo dobrze znane i opisane, a nawet częściowo pomierzone, dzięki czemu można było uściślić i rozszerzyć opisy geograficzne nawet na kraje leżące z dala od Rzymu.



Pierwsze dowody kulistego kształtu Ziemi dostarczył Arystoteles: przesuwający się kolisty horyzont, zanikanie statków na morzu, kolisty cień Ziemi na Księżycu. Na ogół przeważał pogląd, że Ziemia stanowi punkt centralny wszechświata, tylko nieliczni twierdzili, że krąży ona wokół „ognia centralnego”. Pierwsze pomiary Ziemi wykonał Eratostenes mierząc część południka pomiędzy Aleksandrią a Syeną (Asuanem).

Pomijając mapy - szkice starogrecki rekonstruowane na podstawie zachowanych opisów Ziemi, należy stwierdzić, że od czasów Dikaearcha (350 - 290 p.n.e.) zaczęto wprowadzać konstrukcje map oparte na równoleżnikach i południkach. Konstrukcje te udoskonalali Hipperch (150 p.n.e.) i Marinus z Tyru (60 p.n.e.) i inni. Najlepsze rezultaty miał jednak Ptolomeusz z Aleksandrii (60 - 168 n.e.). na mapie swojej oznaczył on dla wielu miejscowości szerokość i długość geograficzną oraz podał około 8000 nazw na obszarze znanej wówczas ekumeny.

Geografia średniowiecza

Po okresie wspaniałego rozwoju nauk o Ziemi w krajach antycznych wraz z upadkiem państwa rzymskiego upada nauka, a z nią także nauki o Ziemi. Do decydującego głosu, zwłaszcza w okresie wczesnego średniowiecza, tzn. do VIII w. n.e., dochodzą poglądy zawarte w Biblii oraz teologia. Teologia krzewi własne poglądy filozoficzne, a Biblia wyjaśnia historię narodów i reguluje zasady życia społecznego. Do Biblii musiały również stosować się nauki geograficzne, nazywane w tym okresie kosmografią lub geometrią. Uczeni, przeważnie stanu duchowego, w bardzo skromnym stopniu starali się wyjaśniać genezę zjawisk przyrodniczych uważając, że jest to na ogół niepotrzebne, ponieważ świat został stworzony przez Boga. Ziemię wyobrażano sobie znów jako krążek pływający po oceanie, nad nią na niebie krążą Słońce, Księżyc i gwiazdy.
Lądy zajmują większe przestrzenie, po cóż Bóg stwarzałby bezludne oceany; woda w morzu jest słona bo to chroni ją od zepsucia, Ziemia nie może być kulą, gdyż na antypodach ludzie musieliby poruszać się głową w dół.
Do skromnych opisów Ziemi włączane są liczne legendy i dziwy zaczerpnięte z bogatego arsenału średniowiecznej teratologii. Miało to odstraszyć śmiałków, którzy by ośmielili się zapuszczać w nieznane krainy lub próbowali badać nierozwiązane dotąd zagadnienia. Mapy zostają uproszczone do maksimum, czasem przedstawiają tylko pasy równoleżnikowe (nazywano je zonalnym) lub trzy kontynenty rozdzielone rzekami w środku map średniowiecznych umieszczona jest Jerozolima, na górze mapy - raj.
Do pasjonujących zagadnień uczonych średniowiecza należało wyszukiwanie miejsc „świętych”, a więc lokalizacja geograficzna faktów zaczerpniętych z Biblii.