Afryka

1. Położenie geograficzne
Afryka jest kontynentem leżącym w większości na półkuli wsch., po obu stronach równika. Od Europy oddzielona jest M. Śródziemnym, od Azji — Kanałem Sueskim i M. Czerwonym, zach. wybrzeża Afryki oblewa O .Atlantycki, wsch. — O. Indyjski. Skrajnymi punktami kontynentu są przylądki: Ras al-Ghiran 3721'N, Igielny 3451'S, Almadi 1733'W, Hafun 5123'E. Największa rozciągłość południkowa Afryki wynosi ok. 8000 km, równoleżnikowa — ok. 7500 km. Pod względem wielkości powierzchniowej — 30,3 mln km 2, Afryka jest drugim, po Eurazji, kontynentem Ziemi.
2. Ukształtowanie terenu
Większa część południowej i wschodniej Afryki to tereny górzyste. Góra Kilimandżaro i góra Kenia są wygasłymi wulkanami. Większość terenów północnych i zachodnich, z wyjątkiem gór Atlas w Maroku, jest położona niżej. Na północy leży pustynia Sahara, największy obszar piasków i nagich skał na świecie. W Afryce Południowo-Zachodniej znajdują się dwie inne pustynie: Kalahari i Namib. Jeziora Tanganika i Niasa leżą w dolinie i stromych zboczach w wielkiej rozpadlinie ziemskiej. Podobną dolinę wypełniają wody Morza Czerwonego.
W samym środku tego kontynentu od Kamerunu do Zairu rozciąga się dżungla. Deszcze są tu obfite i częste przez cały rok. Dalej rozpościera się sawanna są to obszary porośnięte wysokimi trawami i rzadko - drzewami. Występują tu pory deszczowe i suche.
Przez Afrykę płyną cztery z pośród najdłuższych rzek świata: Nil, Zair, Niger i Zambezi. Wielkie zapory regulują bieg Nilu i pozwalają wykorzystywać energię wodną do wytwarzania energii elektrycznej.
3. Klimat
Niemal w całej Afryce klimat jest ciepły lub gorący. W krajach położonych na równiku wilgoć utrzymuje się przez cały rok. Lipiec jest porą deszczowa dla krajów położonych bardziej na północ, od Gwinei do Etiopii. Styczeń – to pora deszczowa dla reszty kontynentu od Zairu po Afrykę Południową. Najbardziej suchymi obszarami są pustynie: Sahara, Namib i Kalahari. Występują tam długie okresy gorącego, palącego słońca. Wybrzeża śródziemnomorskie i krawędź Afryki Południowej mają ciepłe, wilgotne zimy i gorące, suche lata.
Klimat w Afryce można podzielić na strefy:
a) Strefa równikowa
b) Strefy podrównikowe
c) Strefy zwrotnikowe
d) Strefy podzwrotnikowe

2AD a)
Strefa równikowa obejmuje obszar Kotliny Konga i wybrzeża Zatoki Gwinejskiej.
• Kotlina Konga jest zabagniona i porośnięta wielowarstwowym lasem równikowym. Panuje tu klimat równikowy o dużej wilgotności utrudniającej oddychanie, wysokich temperaturach, małych amplitudach dziennych i rocznych, temperatur i codziennymi deszczami zenitalnymi. Przeważają bardzo mało urodzajne gleby. Kotlinę Konga zamieszkują głównie plemiona leśne utrzymujące się ze zbieractwa i łowiectwa.
• Wybrzeża Zatoki Gwinejskiej to tereny zabagnione, porośnięte lasem namorzynowym lub równikowym. Lasy tej strefy są wielkim bogactwem naturalnym – występują takie gatunki drzew jak : heban, mahoń, okume czy palisander. W strefie tej uprawia się drzewa kauczukowe, palmę oleistą i kokosową. Gwineą jest obszarem występowania i eksploatacji wielu bogactw mineralnych: rud żelaza, manganu, boksytu, złota i diamentów.
AD b)
W strefach podrównikowych klimat jest gorący jednak występują dwie wyraźne pory roku: sucha i wilgotna. Im dalej od równika tym mniej opadów. Gleby stref podrównikowych zawierają niewiele próchnicy i maja charakterystyczne żółte i czerwone zabarwienie. Stopniowo wraz z oddaleniem się od równika jest coraz mniej gęstych lasów a coraz częściej pojawia się las parkowy. Zamieszkująca tam ludność zajmuje się uprawą roli. Uprawia się rośliny żywieniowe takie jak jam i maniok a miejscami także kukurydzę, ryz i jęczmień. Na południe od strefy równikowej znajduje się Katanga – obszar na którym występuje wiele złóż mineralnych: miedzi, wolframu, cyny, złota, diamentów, srebra i uranu.
Im dalej od równika tym krótsze są pory deszczowe – wody wystarczaj już tylko dla wzrostu traw i niektórych sucholubnych drzew na przykład akacji. Jest to obszar klimatu podrównikowego suchego, który porasta sawanna. Dominują tam trawy , a tylko gdzieniegdzie rosną drzewa. W dolinach rzek płynących przez sawannę rosną lasy galeriowe. Zamieszkująca sawannę ludność zajmuje się głównie hodowlą bydła, ale ostatnio coraz częściej hodowcy uprawią orzeszki ziemne, proso, bawełnę. Obszar gdzie występują dwie wyraźne pory roku – deszczowa i sucha nazywany jest Sudanem.
AD c)
Strefy zwrotnikowe obejmują na północy tereny Sahary, a na południu obszary od pustyni Namib po Mozambik i Madagaskar.
Sahara to obszar o powierzchni 9 mil km2 rozpościera się od Oceanu Atlantyckiego po morze Czerwone. Pustynne obszary Sahary niemal całkowicie pozbawione są opadów i roślinności. Występują tam duże wahania temperatury powierza: w dzień ponad 40C (największa do tej pory to 56 C) w nocy spada do około 0C. Występują tam pustynie piaszczyste i kamieniste. Ludność mieszka tylko w oaza , gdzie uprawia się tylko rośliny żywieniowe, takie jak fasola, sorgo, maniok. W północnej części Sahary znajdują się bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego.
Obszar strefy zwrotnikowej na południu jest bardziej zróżnicowany. Na zachodnie, na pustyni Namib i Kalahari panuje klimat suchy. Kotlina Kalahari to obszar półpustynny i pustynny. Nawiedzają go nieregularne , bardzo obfite deszcze, zmieniające tereny półsuche w przepiękne łąk z dużą ilością ziół i traw, wykorzystywanych przez zamieszkujące te tereny zbieraczko-łowieckie plemiona Buszmenów. W czasie takiego intensywnego deszczu wypełniają się suche zazwyczaj doliny rzek –uedy. Na wschodzie kontynentu, dzięki wiatrom wiejącym z nad Oceanu Indyjskiego, opady występują znacznie częściej. Na żyznych glebach niegdyś rosły trawy stepowe. Żyły tam pasterskie plemiona Zulusów. Dziś na terenach tych uprawia się zboża.
AD d)
Strefy podzwrotnikowe w Afryce obejmują północne i południowe fragmenty kontynentu. Ich klimat charakteryzuje się suchymi latami i wilgotnymi zimami.
Na północy Afryki strefa podzwrotnikowa obejmuje wybrzeża Morza Śródziemnego. Niegdyś treny te porastały wiecznie zielone lasy z drzewami korkowymi, cisami i cedrami. Obecnie uprawia się tu owoce cytrusowe oraz pszenicę, a obszary nie wykorzystywane pod uprawę porasta makia – sucholubne zielone zarośla krzewiaste, wśród których z rzadka rosną drzewa (mirty, wawrzyny, oleandry). Im bliżej Sahary tym opadów, nawet zimą, jest mniej. Roślinność śródziemnomorska zanika, a pojawia się step, aż w końcu nawet rzadkie trawy pochłaniają piaski pustyni. W nieco wyższych partiach gór Atlas, na górskich stepach, hoduje się owce, kozy i wielbłądy, Wybrzeża Morza Śródziemnego są gęsto zaludnione - znajduje się tam wiele miast i osiedli.
Na południu Afryki obszar strefy podzwrotnikowej obejmuje gęsto zaludnione wybrzeża kontynentu. Roślinność naturalna nizin nadmorskich i Gór Smoczych to wieczni zielone lasy. Zostały one jednak niemal całkowicie wycięte, a na ich miejscu rosną obecnie sady drzew cytrusowych. Oprócz owoców cytrusowych uprawia się zboża, głównie pszenicę. Na obszarach nie zagospodarowanych rolniczo przeważają wiecznie zielone, w większości kolczaste krzewy zwane buszem.
Madagaskar to największa afrykańska wyspa. Około 100 mln lat temu oddzieliła się ona od kontynentu pogłębiającym się i zalanym wodą rowem tektonicznym. ~Wiatry znad oceanu przynoszą na wschodnie wybrzeża Madagaskaru dość duże ilości opadów, które maleją ku zachodowi. Dlatego na wschodnich wybrzeżach rośnie wilgotny las z przewagą bambusów i palm, a także z hebanowymi i palisandrowymi. Centrum wyspy stanowią wyżyny i niewysokie góry wulkaniczne porośnięte trawą. Zachodnie obszary nizinne, ze względu na mniejsze opady, zajmują sawanny.
W środkowej, wyżynnej części wyspy hoduje się bydło, głównie zebu. Na wilgotnym wschodnim wybrzeżu uprawia się rośliny towarowe: kawę, kakaowiec, trzcinę cukrową i wanilię, w produkcji której Madagaskar zajmuje pierwsze miejsce na świecie (75% produkcji światowej), a także rośliny żywieniowe: ryż, maniok, pataty i kukurydzę.

4. Astrefowość
Pasmowe, równoleżnikowe ułożenie stref klimatycznych i roślinnych zależy od ilości otrzymywanych od Słońca energii oraz krążenia powietrza wokół kuli ziemskiej. Jednak że dużą rolę odgrywają także wysokość nad poziomem morza, rozmieszczenie lądów i mórz oraz prądy morskie. Tam, gdzie wpływ tych elementów tworzących klimat jest większy, następuje zniekształcenie równoleżnikowo ułożonych stref. Mówimy wtedy o astrefowości. Przykłady astrefowości w Afryce odnajdujemy w południowo-wschodnim fragmencie kontynentu, dolinie Nilu oraz na wyżynnych obszarach Afryki Wschodniej.
Afryka Wschodniej to obszar wyżynno-górski, oddzielony od reszty Afryki linią południkowo przebiegających rowów tektonicznych, wypełnionych częściowo jeziorami. Składa się z trzech mniejszych krain: Wyżyn Abisyńskiej, Półwyspu Somalijskiego i Wyżyny Wschodnioafrykańskiej. Są to obszary rolnicze. Hoduje się tam bydło, a na terenach wilgotniejszych uprawia się rośliny żywieniowe oraz towarowe; kawę, bawełnę i orzeszki ziemne.
Na przykładzie Kilimandżaro można zaobserwować, jak w miarę wzrostu wysokości nad poziomem morza spada temperatura powietrza. Podnóże (1 000-2 000 m n.p.m.)
Kilimandżaro porasta sawanna i lasy parkowe. Im wyżej tym roślinności staje się coraz uboższa, a na wysokości około 5 000 m n.p.m. znajduje się granica wiecznych śniegów.
Nil przepływa przez trzy strefy: równikową , podrównikową wilgotną i zwrotnikową suchą, gdzie pomimo braków opadów w żyznej dolinie Nilu od tysiącleci rozwija się rolnictwo.
Na teren południowo-wschodniej Afryki wiatry wiejące znad oceanu przynoszą znaczną ilość opadów. Dlatego jest tam więcej wilgoci niż na pozostałych obszarach zwrotnikowych.
5. Wody powierzchniowe
Największe jeziora znajdują się na obszarze wielkiego rowu tektonicznego na wschodzie Afryki. Są one bardzo głębokie; dna niektórych położone są nawet poniżej poziomu morza. Jezioro Tanganika np.: leży na wysokości 773 m n.p.m., jrgo głębokość wynosi 1 435m. To znaczy, że jego dno sięga 662m pod poziomem morza. Zjawisko takie nazywamy kryptodepresją, Jezioro Tanganika jest drugim pod względem głębokości jeziorem Świata a Jezioro Wiktorii trzecim pod względem wielkości powierzchni. Inne jeziora afrykańskie znajdują się na podmokłych terenach Kotliny Konga oraz wypełniają dna niektórych kotlin.
Rozmieszczenie rzek w Afryce jest bardzo nierównomierne. Największe ich zagęszczenie występuje w wilgotnej strefie równikowej i w strefach podrównikowych. Suche obszary strefy zwrotnikowej i podzwrotnikowej są w większości pozbawione rzek. Najdłuższymi rzekami Afryki są: Nil, Kongo oraz Niger. Nieco krótsze to Zambezi, Oranaje, Limpopo, Senegal.
6. Ludność
W 18511 roku ludność Afryki liczyła 95 mln osób, w 1920r. -120 mln, w 1950 r -217mln, w 1970 r - 350 mln, a obecnie ponad 700 mln. Tempo przyrostu ludności m Afryce jest więc bardzo szybkie, zjawisko takie nazywamy eksplozją demograficzną. Towarzyszy jej wiele problemów społecznych. Przede wszystkim ilość produkowanej żywności jest niewystarczająca przy coraz bardziej powiększającej się liczbie ludności. W poszukiwaniu zatrudnienia i lepszych warunków życia ludzie przybywają do wielkich miast, gdzie osiedlają się w dzielnicach nędzy, tak zwanych slumsach.

W wielu krajach Afryki brednia długość życia nie przekracza 50 lat. W niektórych krajach liczba dzieci do 14 roku życia przekracza 40% ogółu ludności. Nie mając środków do życia, dzieci często podejmują się ciężkiej pracy fizycznej.
Średnia gęstość zaludnienia w Afryce wynosi 23 osoby na km2, jednakże jest ono bardzo nierównomierne. Główną tego przyczyną jest różnorodność warunków naturalnych Afryki. Prawie wcale nie zamieszkane obszary to pustynie Sahara, Kalahari, a także obszary półpustynne. Również na terenach strefy równikowej gęstość zaludnienia nie jest wysoka - od 1 do 10 osób/km2. Najgęściej zaludniona jest strefa wybrzeża śródziemnomorskiego, dolina Nilu, okolice Jeziora Wiktorii, wybrzeże Zatoki Gwinejskiej i okolice dużych miast.

Ludy Afryki można podzielić na:
LUDY
ZBIERACKO-ŁOWIECKIE

BUSZMENI PIGMEJE
Niskiego wzrostu, rasy czarnej Zamieszkują Kotlinę Kongo zamieszkują Kotlinę Kongo rasy czarnej

LUDY (PLEMIONA)
PASTERSKIE


MASAJOWIE ZULUSI
Zamieszkują Afrykę wschodnią Zamieszkują obszary
poł – wsch RPA

INNE LUDY

ARABOWIE BANTU BERBEROWIE TUAREGOWIE
Ludy odmiany białej, Ludy rolnicze „czarnej” Koczownicze ludy Największa barberyjksa zamieszkują pół. Afryki odmiany białej grypa etniczna i częściowo środ. zamieszkujące część Afryki Saharę


7. Zróżnicowanie etniczne
Na południe od Sahary mieszka głównie ludność rasy czarnej. Wyróżniamy w niej ludy zbieracko-łowieckie, pasterskie oraz osiadłych rolników.
Wśród ludów zbieracko-łowieckich wyróżniamy Pigmejów w Kotlinie Konga i Buszmenów na obszarze Kalahari.
Ludność osiadła, uprawiająca ziemię - przede wszystkim plemiona Bantu – zamieszkuje głównie strefę podrównikową o wilgotnym klimacie, dogodnym do uprawy roli.
Na suchych, trawiastych obszarach strefy podrównikowej żyją plemiona pasterskie. Plemiona te ciągle wędrują ze swoimi stadami w poszukiwaniu nowych pastwisk. Do najbardziej znanych ludów pasterskich w Afryce należą Masajowie i Zulusi.
Na północ od Sahary mieszka ludność biata - plemiona Berberów i Arabowie. Berberowie to lud wędrowny pustyni. Niegdyś ich głównym zajęciem było rzemiosło wojenne, obecnie zaś jest handel. Największą berberyjską grupą etniczną są Tuaregowie. Przeważającą część ludności zamieszkującej Afrykę północną i północno-wschodnią stanowią jednak Arabowie. Ludność rasy białej zasiedla także południową część Afryki. Są to potomkowie osadników z Holandii i Anglii.
Ludzie rasy żółtej mieszkają głównie na Madagaskarze (Malgasze). Są potomkami czarnych osadników z Afryki i żółtej ludności wysp Oceanu Indyjskiego.
Obecność ludności europejskiej w Afryce ma bardzo długą historię. Już w czasach starożytnych niemal cała północna część Afryki była częścią Imperium Rzymskiego. Od XV do XIX wieku europejscy, handlarze niewolników wywieźli z Afryki do obu Ameryk prawie 100 mln ludności czarnej. W połowie XIX wieku rozpoczęła się kolonizacja Afryki.
Pierwszymi kolonizatorami w Afryce byli Belgowie, którzy zajęli Kotlinę Konga. W ich ślad poszli Francuzi, zajmując Afrykę Północno-Zachodnią, Afrykę Zachodnią oraz Madagaskar. Następnie do kolonizacji przyłączyli się Anglicy i Niemcy, penetrując głównie obszary Afryki Wschodniej. Nieco później włączyły się Włochy, zajmując Libię i Etiopię. Na południu kontynentu Europejczyków oczarowała tamtejsza przyroda i klimat. Ponadto odkryli, że znajduje się tam wiele bogactw naturalnych.
Biali osadnicy, najpierw Holendrzy, a później Anglicy, opanowali ten teren i utworzyli własne państwo - Republikę Południowej Afryki.
Okres kolonialny w Afryce trwał do pierwszej połowy lat 60. XX wieku, kiedy to większość kolonii utworzy własne państwa. Współcześnie obszary zależne w Afryce to tylko niektóre wyspy: Świętej Heleny (posiadłość brytyjska) Reunion i Majona (posiadłości francuskie) oraz obszar Ceu i Melilli (posiadłości hiszpańskie).

czesc graficzna w zalaczonum iu pliku