Budowa geologiczna

1. PREKAMBR- zastyganie pow. Ziemii , tworzenie atmosfery i wody (skały magmowe, przeobrażone) 4 mld. Lat; pod koniec pojawiły się glony; początki zycia w wodach, bakterie, sinice najstarsze ruchy tektoniczne
2. PALEZOIK: 600 mln lat temu
-perm- transgresja morska, okres lądowy, klimat gorący suchy, początek rozwoju gadów, koniec rozwoju trylobitów; surowce: sól kamienna i sól potasowa (Pojezierze Kujawskie, rejon Zatoki Puskiej; osad ciepłych mórz w suchym klimacie), ropa naftowa i gaz ziemny (Nizina Wielkopolska, pobrzeża Bałtyku; przeobrażenie miękkich części roślin i zwierząt na dnach zbiorników wodnych), rudy miedzi (Przedgórze Sudetów; złoża pochodzenia osadowego, nagromadzenie osadów rzecznych zawierających miedź)
-sylur- orogeneza kaledońska; ruchy górotwórcze
-dewon-zalewy mórz, ryba dwudyszna, ryba pancerna: wapienie (skała powstała w wyniku osadzania i scementowania twardych części organizmów zwierzęcych żyjących w morzach; Wyżyna Kielecko-Sandomierska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Sudety)
-karbon- wdarcie się magmy w skorupę ziemską, hercyńskie ruchy górotwórcze; bujny rozwój roślinności w klimacie gorącym i wilgotnym: granity (stygnięcie i krystalizacja magmy pod powierzchnią ziemi; Strzegom, Strzelin, Tatry) węgiel kamienny (w płytkich zatokach morza i jeziorzyskach ze szczątków drzewiastych w ciągu mln lat utworzył się; Zagłębie Górnośląskie, Lubelskie)
-kambr- początek rozwoju trylobitów
3. MEZOZOIK: 220 mln lat temu; wędrówka kontynentów; ptaki i ssaki
-trias- okres lądowy, klimat ciepły i suchy: rudy cynku i ołowiu (okruszcowanie wapieni; Wyżyna Śląska
-jura- kilkakrotne wielkie zalewy mórz; rozwój amonitów i belemnitów-skamieniałości przewodnie: rudy żelaza, wapienie (rudy żelaza- złoża osadowe niskoprocentowe; Wyż Krakow-Często; Kielecko-Sandomier; Pieniny)
-kreda- koniec rozwoju gadów, początek alpejskich ruchów górotwórczych: wapienie, margle ( powstały w wyniku osadzania i scementowania twardych części organizmów zwierzęcych żyjących w morzach;Wyż Krak-Częst, Kiel-Sand, Lubelska)
4. Kenozoik: 70 mln lat temu
-paleogen- klimat gorący suchy, rozwój ssaków, wytworzenie zapadliska podkarpackiego, wypietrzenie Karpat, alpejskie ruchy górotwórcze: ropa naftowa (z przeobrażenia miękkich części rośli i zwierząt w osadach morskich, Karpaty, Kotlna Sandomierska) sól kamienna (osad morski podczas intensywnego parowania; Bochnia, Wieliczka, Rybnik) gips (osad morski podczas intensywnego parowania, Niecka Nicy) siarka (przeobrażenie gipsów na skutek procesów chemicznych; rejon Tarnobrzega)
-neogen-klimat ciepły i wilgotny, tropikalne lasy: węgiel brunatny (ze szczątków roślin, które uległy uwęgleniu; Zagłębia Turoszowskie, Bełchatowskie, Konińskie)
-plejstocen (epoka lodowcowa)-tworzenie się rzeźby polodowcowej Polski, kilkakrotne oziębienie się klimatu- zlodowacenia, pojawienie się człowieka, wycofanie się lądolodu: piasek, glina, żwir, ił, głazy (nagromadzenie osadów polodowcowych, obszary objęte zlodowaceniem, niż polski) less (nagromadzenie pyłów osadowych przez wiatr, Wyżyny i obniżenia podgórskie)
-holocen-zmiany w środowisku wywołane działalnością człowieka, współczesne procesy geologiczne, ocieplanie klimatu, tworzenie się Morza Bałtyckiego: torf (osadzanie szczątków roślin bagiennych z niewielką domieszką części ilastych; podmokłe tereny Niżu Polskiego)
Surowce energetyczne, Węgiel kamienny, Węgiel brunatny, Ropa naftowa, Gaz ziemny
Surowce chemiczne: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny, siarka, kwas siarkowy, sól kamienna
Surowce hutnicze: metale szlachetne, rudy
Rudy metali kolorowych: miedzi (Głogów, Legnica) cynk, ołów (Olkusz) srebro
Góry fałdowe (KARPATY) wypiętrzone w fałdowaniu alpejskim ze skał osadowych; rzeźba gór średnich, kopulaste wierzchołki gór, głębokie doliny rzeczne; kotliny śródgórskie; klimat górski, wpływ wysokości u ukształtowania na kształtowanie się pogody i klimatu; obszar źródliskowy; pietrowy układ roślinności; gleby bielicowe i brunatne; -wypiętrzone tylko raz -warstwy skalne powyginane (pofałdowane) ciągle
Góry zrębowe (Świętokrzyskie, Sudety): -tworzyły się w procesie fałdowania kaledońskiego i hercyńskiego, niszczone aż do powstania płaskiej równiny, wypętrzone w fałdowaniu alpejskim, wypiętrzyły się zrębowe pasma górskie i zapadliskowe kotliny śródgórskie.
POWSTAWANIE ŻUŁAWA WIŚLANEGO:u ujścia Odry i Wisły osady rzeczne utworzyły płaskie równiny deltowe, porozcinane rzekami i jeziorami; kształt płaskiego stożka, nachylonego ku północy, równina leży na wysokości od 0-5 m;
POWSTAWANIE MEANDR NA WIŚLE: była sobie woda i był sobie szybki nurt. kiedy nurt bił" cały czas w zakręty w końcy powstała dorga na skróty" a wcześniejszy zakręt jest jeziorem np Łacha.


ZLODOWACENIA: -zlodowacenie południowopolskie (San) -zlodowacenie środkowopolskie (Odry) –zlodowacenie północnopolskie (Wisły)
RYSY (2499 m.n.p.m.) RACZKI ELBLĄSKIE (1,8 m p.p.m.)
BUDOWA GEOLOGICZNA POLSKI: E- leży na prekambryjskiej platformie wschodnioeuropejskiej W- platforma paleozoiczna; sprawia to, że nie występują groźne trzęsienia ziemii i czynne wulkany;
PŁYTY: -oceaniczne z bazaltami -kontynentalne z granitu
JEDNOSTKI TEKTONICZNE 1. Platforma prekambryjska 2. Platforma paleozoiczna 3. Obszar fałdowań kaledońskich (Góry Świętokrzystkie) 4. Obszary fałdowań hercyńskich (Sudety) 5. Obszary fałdowań alpejskich (Karpaty) 6. Zapadlisko (tektoniczne) przedkarpackie
Platforma- gdzie na położu krystalicznym występują osady (młodsze skały)
Procesy geologiczne wewnętrzne: -trzęsienia ziemi –wulkanizm -ruchy górotwórcze -ruchy lądotwórcze
Proces geologiczne zewnętrzne: wietrzenie, działalność wód, działalność lodowców, działalność wiatru, ruchy grawitacyjne
Formy akumulacyjne lądolodu: moreny, sandry, ozy
Formy erozyjne lądolodu: rynny, morenowe, pradolina, doliny U-kształtne
Formy erozyjne rzek: doliny V-kształtne, wodospady, zakola rzeczne, starorzecza, terasy rzeczne
FORMY EROZYJNE LĄDOLODU: Jeziora polodowcowe: -jezioro morenowe- powstają w zagłębieniach, płytkie, dość duże powierz. Np. Śniardwy, Mamry - jeziora rynnowe- lód wszedł w dawne doliny rzeczne: długie, głębokie np. Chańcza, Gopło
PROCESY GEOLOGICZNE ZEWNĘTRZNE
1. Wietrzenie: -chemiczne spowodowane wodą (rozpuszczonie skał) –fizyczne: spowodowane zmianami temp.
2. Erozja : woda, wiatr
3. Akumulacja woda, wiatr
4. Ruchy masowe: spowodowane siłą grawitacji
Glacjał- zlodowacenie, czas w którym klimat się ochładzał
Interglacjał -okres między dwoma glacjałami, w którym wskutek ocieplenia czyli wzrostu temperatury powierzchnia lodowca cofa się lub ustępuje z danego obszaru
Formy akumulacyjne lądolodu:
Po I rzędzie nie ma
Po II zlodowaceniu: środkowopolskie:
-Moreny: pagórki, które zostawił lądolód przez osady
Morena czołowa
Morena bazna
Moreny denne
Po III zlodowaceniu: Bałtyckie
Moreny czołowe: Wieżyca 329m n.p.m. Szewskie wzgórza
Moreny Denne zostały zniszczone: Wysoczyzna Radomska, Rawska
Morena czołowa- zbud. Z gliny zwałowej o wyglądzie wału lub wzgórza; wyznacza linie postoju czoła lądolodu; powstały gdy czoło lądolodu zatrzymywało się na dłużej
Wzgórza moren czołowych- tworzą najwyższe wzniesienia Niżu Polski: Wzgórza Szymbarskie (Wieżyca 329 m n.p.m.), Dylewska Góra, Szeskie Wzgórza
Moreny denne- znajduje się na północ od wałów moren czołowych; tworzą je pagórki powstałe podczas wycofywania się lądolodu
Pola sandrowe- utworzone z materiału osadzonego przez wody wypływające z czoła lądolodu: sandr augustowski, sandr tuchowski
Pradoliny- szerokie doliny o płaskim dnie: Warszawsko- berlińska; Toruńsko-Eberswaldzka, Wrocławsko-Magdeburska
Rynny polodowcowe- wydłużone formy erozyjne, wytworzone przez wodę płynącą pod lodem lub w jego szczelinach
Jeziora rynnowe- charakteryzują się znaczną głębokością i wydłużonym kształtem: Gopło, Raduńskie, Hańcza
Jeziora morenowe- powstały w zagłębieniu moreny dennej; urozmaicona linia brzegowa, niewielka głębokość: na pojezierzu Mazurskim, Śniadrwy, Mamry
Lodowce górskie- tworzyły się w plejstocenie w epoce lodowcowej w Tatrach i Karkonoszach, pozostałością po nich są kotły lodowcowe.
Kotły lodowcowe- pozostałości po lodowcach górskich; zagłębienia znajdujące się w miejscach gdzie znajdowało siepole firnowe lodowca górskiego. Kocioł Morskiego Oka, Śniezne Kocioły w Karkonoszach
Gliny zwałowe- osady polodowcowe pokrywające grubą warstwą Polskę
Sandry- związane z wodą wypływającą spod lądolodu
Ozy- formy terenu w obszarach młodoglacjalnych, powstające w szczelinach i kanałach lądolodu w jego strefie czołowej dzięki akumulacji materiału (piaski i żwiry) niesionego przez wody lodowcowe.
Forma akumulacyjna rzeki: delty
Forma erozyjna morza- klif
Jezioro przybrzeżne: mierzeje, plaże
Formy akumulacyjne morza: wydmy, pokrywy lessowe
Formy krasu powierzchniowego: jeziora krasowe, lejki krasowe, polja, mogoły
Formy krasu podziemnego: jaskinie, wywierzyska, ponor
PASY: pojezierza, pobrzeża, niziny środkowo-polskie, wyżyny, kotliny, góry