GRECJA
Kultura starożytnej Grecji, powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej (helladzka kultura) spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200.r. p.n.e do Iw. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich.
IDEAŁY OBYWATELSKIE
Dla Greków bardzo ważna była polityka. Tylko zajmując się sprawami państwa grek czuł się na swoim miejscu. Nie interesowali się innymi sprawami. Życie obywatelskie pozwalało na samorealizację Greków. W greckiej wpływ na sprawy państwa miały decyzje podjęte na Zgromadzeniu Ludowym, a te decyzje podejmowali wszyscy obywatele. Dla obywateli bardzo ważna była równość. Pojmowali ją jako równy dostęp do urzędów ale także równe traktowanie wobec prawa bez względu na pochodzenie czy majątek. Grecy byli bardzo przywiązani do wolności. Obywatel polis nie miał nad sobą żadnego pana, czy króla. Rządził sobą sam i podlegał prawom, które ustalił z innymi obywatelami. Ludziom bardzo zależało także na wolności własnej ojczyzny . Bronili się zaciekle przed atakami ze strony najeźdźców i byli gotowi ponieść najwyższe ofiary w obronie państwa.
FILOZOFIA
Filozofia zaczęła się rozwijać począwszy od VI wieku p.n.e., powstawała w różnych miastach na terenie Jonii, dopiero w V wieku p.n.e. głównym ośrodkiem filozoficznym stały się Ateny. Starożytni greccy myśliciele dążyli do poznania istoty i sensu bytu. Najczęstszym obszarem dociekań inspirującym Greków był wszechświat, bogowie, ludzie, sens życia i działań publicznych oraz funkcjonowanie polis. Jedną z cech filozofii greckiej było zaufanie do rozumu ludzkiego, który wyjaśniał wszelkie zawiłości świata.
Najsłynniejsi filozofowie greccy to:
- Tales z Miletu
- Anaksymander z Miletu
- Anaksymenes
- Platon
- Arystoteles
- Cynicy
- Cyrenaicy
- Sokrates
- Pitagora Demokryt z Abdery
RELIGIA
Religia starożytnej Grecji formowała się stopniowo. Złożyło się na nią kulty grup przybywających do Grecji. Grecy wyznawali religie politeistyczną- wierzyli w wielu bogów. Opowieści o życiu bogów są dziś nazywane mitami. Ludzie stworzyli własną mitologię. Według mitów Bogowie zamieszkiwali górę Olimp. Na czele bóstw stał Zeus wraz z żoną Herą. Jego bracia także władali światem: Hades- światem podziemi, Posejdon zaś- morzem oraz trzęsieniami ziemi. Wśród bóstw możemy także wymienić: Afrodytę- boginię miłości i pożądania, Atenę- boginię mądrości, Apolla-boga światła i sztuki, Demeter-boginię plonów. Znaczącą rolę w mitologii odgrywali także herosi-bohaterowie. Mieli oni nadludzką siłę i zdołali pokonać każdego. Wśród herosów możemy wyróżnić Achillesa, Heraklesa. Wszystkie bóstwa łączyły takie cechy jak: nieśmiertelność, potęga oraz ludzka postać. Jeśli chodzi o obrzędy kultowe, wymagały one od ludzi czystości rytualnej. Czystość traciło się przez kontakt z trupem, kobietą w połogu, menstruację, akt płciowy, a jej odzyskanie następowało poprzez poddanie się obrządkom takim jak: obmywanie, okadzanie. Najistotniejszym aktem kultu były ofiary bezkrwawe i krwawe: -ofiary bezkrwawe polegały na złożeniu zboża w postaci placków lub rozgotowanej kaszy. Palono je na ołtarzu -ofiary krwawe składane były w postaci zwierząt hodowlanych. Palone były skóra i kości, mięso zaś było spożywane na uczcie, która następowała po ofierze.
SZTUKA I ARCHITEKTURA
Najważniejszymi budowlami były tu świątynie. Świątynia opierała się na planie prostokąta. Ozdabiała ją otaczająca kolumnada. Pomiędzy kolumnami znajdowało się pomieszczenie zwane celą, w który mieścił się posąg bóstwa. Nad celą leżał poziomo strop z kamiennych belek. Świątynie charakteryzowały się równowagą i harmonią wszystkich elementów. Oprócz świątyń Grecy budowali także domy, tetry, stadiony, biblioteki. W ciągu wieków w architekturze greckiej wykształciły się trzy porządki różniące się proporcjami, budową i dekoracja kolumny. Porządek dorycki W wyglądzie ciężki i surowy. Przysadziste kolumny z ostro żłobkowatymi trzonami nie miały u dołu bazy, a głowica uformowana była z odwróconej misy nakrytej kwadratową kostką. Porządek joński Smukłe kolumny o płytko żłobkowatych trzonach spoczywają na bazie składającej się z kilku wałków. Głównym elementem głowicy jońskiej są dwie ślimacznice. Porządek koryncki Charakteryzował się smukłymi, żłobkowatymi trzonami i bogato modelowana głowicą. Motywami rzeźbiarskimi głowicy są liście akantu i cztery symetrycznie umieszczone ślimacznice
Przykłady budowli: Świątynia Zgody w Akragas, teatr Apollina w Epidauros
RZEŹBA
Możemy tu wyodrębnić trzy okresy: -okres archaiczny (XII-Vw. p.n.e.). Głównym tematem rzeźb byli bogowie, zwycięzcy igrzysk, kobiety ubrane w długie szaty. Charakterystycznymi cechami rzeźb były sztywność postawy i bezosobowy wyraz twarzy.
– okres klasycystyczny (V- poł. IV w. p.n.e.) („złoty okres kultury greckiej). Został wtedy odkryty i rozwiązany problem ruchu w rzeźbie. Posągi charakteryzuje dynamika i pokazanie emocji. Artyści starali się tworzyć bryły rzeźbiarskie, które można oglądać ze wszystkich stron.
– okres hellenistyczny ( poł.IV- Iw.p.n.e.) charakteryzował się wielka rozmaitością tematów, ujęć i problemów. Dzieła były pełne dynamiki i ekspresji, przestawiały sceny okrutne i patetyczne. W tym okresie pojawiły się posagi wieloosobowe, pełne ruchu, wyrażające przeżycia ludzkie.
MALARSTWO
Grecja zasłynęła malarstwem, które było wykonywane na wazach. Widniały na nich piękne i niezwykle precyzyjne malowidła. Najstarsze wazy pokryte były wzorami geometrycznymi, obiegającymi naczynie. W VII wieku p.n.e. pojawiły się na nich ornamenty roślinne i zwierzęce. Później zaczęto malować postacie ludzkie, mitycznych bogów i bohaterów.
RZYM
Z niewielkiej osady nad Tybrem przez około kilka stuleci wyrosło potężne miasto, które następnie zbudowało potężne i rozległe imperium. Jego cywilizacja i kultura stała się częścią składową i jednym z fundamentów współczesnej cywilizacji europejskiej. Mowa oczywiście o Rzymie, stolicy "starożytnej Italii"
ARCHITEKTA
Do największych osiągnięć architektury rzymskiej należą: akwedukty, świątynie i przede wszystkim drogi, których sieć pokryła powierzchnię całego imperium, ułatwiając komunikację.w tej dziedzinie wzorowali się na pomysłach greckich, ale dzięki zastosowaniu cegły i zaprawy murarskiej znacznie przewyższyli Greków. Ulepszyli m.in. konstrukcję łukową i sklepienia kopułowe, czego doskonałym przykładem jest akwedukt via Appia. Ważnymi elementami rzymskich miast były łaźnie, amfiteatry oraz teatry, wznoszone z przepychem, podobnie jak cesarskie pałace. Elementy zapożyczone od Greków to przede wszystkim portyki, kształty budynków cyrkowych i teatrów. Wzbogacili zaś dorobek cywilizacyjny o łuki triumfalne, arkady i kolumny, stawiali termy i bazyliki.
RZEŹBA
Również w tej dziedzinie Rzymianie wzorowali się na sztuce greckiej, która była bardzo popularna w Rzymie. Figury greckich bogów były wzorcem dla rzeźbiarzy rzymskich. Rzeźbiono najczęściej posągi władców, które następnie ustawiano w miejscach publicznych. Place, rynki oraz budowle monumentalne ozdabiano posągami, w okresie cesarstwa bardzo popularne były reliefy.
LITERATURA
Na rozwój literatury rzymskiej istotny wpływ miało poznanie literatury greckiej, początkowo usiłowano nawet pisać po grecku, lecz okazało się że była to tylko przejściowa moda. Rozkwit literatury rzymskiej przypada na czasy Cezara i Oktawiana Augusta. Możemy więc wymienić następujących twórców: Wergiliusza, któremu sławę przyniosła Eneida , którą Rzymianie otaczali czcią, ze względu na fakt, iż dotyczy Eneasza, przodka legendarnych założycieli Rzymu. Popularnością cieszył się również Horacy, który w swej poezji zawarł filozofię życiową, zakładającą rozsądne korzystanie z uciech i poszukiwanie złotego środka. Owidiusz, mistrz poezji miłosnej w poemacie zatytułowanym Sztuka kochania udzielał rad zakochanym, jak osiągnąć wzajemność w miłości. W tym czasie działał także jeden z najwybitniejszych historyków, Tytus Liwiusz. Spisał on dzieje Rzymu od jego początków do czasów sobie współczesnych, czyli do schyłku I wieku p.n.e..
PRAWO RZYMSKIE
Rzymska myśl prawnicza ma charakter oryginalny, przewyższa wszystkie osiągnięcia innych ludów w tej dziedzinie. Dowodem uniwersalności prawa rzymskiego, niech będzie choćby fakt, że europejskie prawo powszechne które jest obecnie w użyciu ma swoje podwaliny właśnie w prawodawstwie Rzymian. To temu ludowi zawdzięczamy przede wszystkim sformułowanie pojęć, które weszły na stałe do prawoznawstwa. Powstałą bogata literatura prawnicza, obejmująca kodeksy, podręczniki. Rzymianom także zawdzięczamy sformułowanie ogólnych zasad prawnych takich jak : nie ma winy, jeśli nie było przekroczenia prawa, prawo nie działa wstecz, należy wysłuchać obu stron.
W roku 450 p.n.e. Rzymianie opracowali pierwszą kodyfikacja prawa zwyczajowego – była to tzw. ustawa XII tablic. Jej geneza jest związana z walkami między patrycjuszami a plebejuszami o wpływ na rządy. Dotychczas bowiem prawo do interpretowania prawa przysługiwało pontyfikom, którzy rekrutowali się spośród patrycjuszy, co prowadziło do osłabienia pozycji plebejuszy. Właśnie w roku 451 p.n.e. wyznaczono dziesięciu patrycjuszy, których zadaniem było spisanie prawa. Co odbywało się w toku nieustannych sporów między obydwoma warstwami, ostatecznie w 449 roku p.n.e. zostało uroczyście ogłoszone przez konsulów sprawujących władzę w Rzymie. Następnie tekst wyryto na dwunastu tablicach i umieszczono na Forum Romanum. To wydarzenie zapoczątkowało rozwój prawa rzymskiego
RELIGIA
Również w tym względzie rzymianie bardzo wiele czerpali z dorobku Greków, ich religię można nazwać politeistyczną, wierzyli bowiem w wielu bogów, tworząc jedynie odpowiedniki do bóstw, czczonych na Peloponezie. I tak np. Zeusa zastąpiono Jowiszem, Aresa Marsem, Herę Junoną. Czczono także bożki domowe, czyli lary, opiekujące się domostwami i penaty, będące duchami przodków. Dużym kultem otaczano też Westę, boginię opiekującą się świętym ogniem, uznano ja za patronkę całego państwa. Pod wpływem licznych podbojów, do imperium rzymskiego zaczęły przenikać kolejne bóstwa, tym razem ze Wschodu, jak np. kult Izydy czy Mitry. Dużą popularnością cieszyła się magia, astrologia i wróżbiarstwo. Rozpowszechnił się kult cesarza jako osoby boskiej, co miało spełnić funkcję jednoczącą całą ludność imperium. Kres wielobóstwo położył dopiero Teodozjusz I Wielki, który oficjalnie zakazał pogańskich praktyk i zastąpił je chrześcijaństwem, religią monoteistyczną. Pojawiła się najpierw w Palestynie I wieku n.e. pod wpływem nauk głoszonych przez Jezusa Chrystusa. Po jego śmierci naukę chrześcijańską głosili uczniowie Chrystusa, czyli apostołowie – uważani za wysłanników Boga. Do najbardziej znanych naśladowców życia Chrystusa i zwolenników jego nauki należał św. Paweł z Tarsu, dzięki któremu ostatecznie chrześcijaństwo oderwało się od judaizmu i rozpowszechniło się na terytorium całego państwa rzymskiego. Pierwsze gminy chrześcijan pojawiły się na wschodzie Imperium, w Aleksandrii, Antiochii i Efezie. Początkowo Rzymianie byli bardzo nieufni wobec nowej wiary, jej wyznawców prześladowano. Najbardziej znanym przykładem takiego postępowania jest pożar Rzymu w 64 roku i uznanie winnymi za ten czyn chrześcijan, których skazywano na kary więzienia, pożarcie przez drapieżne zwierzęta czy też na śmierć przez ukrzyżowanie. Okres prześladowań zakończył Konstantyn Wielki, który 313 roku ogłosił w Mediolanie akt tolerancji. Cesarz od początków swego panowania miał pozytywny stosunek do chrześcijan. W momencie walki o władzę z Maksencjuszem, przed decydującą bitwą w 312 roku miał widzenie podczas snu, kiedy to zobaczył krzyż i napis „In hoc signa vinces” (co znaczy z tym znaku zwyciężysz). Po zwycięstwie nad Maksencjuszem, przyznał chrześcijanom tolerancję religijną. Przed śmiercią przyjął nawet chrzest. W roku 392 cesarz Teodozjusz Wielki zakazał wszelkich form kultu pogańskiego uznając jednocześnie chrześcijaństwo za religię państwową.