Najsłynniejsze rzeźby greckie

Dyskobol

Najsłynniejsza chyba rzeźba Myrona z Eleutheraj przedstawiająca atletę. Powstała najprawdopodobniej we wczesnym okresie twórczości tego artysty. Sportowiec jest przedstawiony tuż przed wyrzuceniem dysku. Ramiona tworzą jak gdyby część okręgu, zaś głowa pochylona ku przodowi akcentuje oś symetrii ciała przebiegającą równolegle do lewej nogi zgiętej w kolanie, dotykającej dużym palcem ziemi. Ukazany jest zatem moment chwilowego spoczynku między dwoma ruchami. Obrotowość jest jednak pozorna i rzeźbę można oglądać tylko z jednego punktu.

Myron, Dyskobol (kopia antyczna). Rzym. Muzeum Narodowe.

Myron z Eleutheraj to rzeźbiarz grecki działający około połowy V w. p.n.e. Pochodził z Eleutheraj (Beocja), był jednak obywatelem Aten. Reprezentował starą szkołę rzeźbiarstwa, co widać w wielu cechach jego dzieł noszących jeszcze znamiona archaiczne. Tworzył przede wszystkim posągi bogów i herosów, ale także atletów i zwierząt. Najsłynniejsze z jego zachowanych prac to Atena i Marsjasz oraz Dyskobol. Z nie zachowanych do dzisiaj rzeźb największą sławę w starożytności zdobyło przedstawienie krowy oraz trzech byków wystawionych na Akropolu ateńskim. Jego prace znajdowały się także w wielu greckich miastach poza Atenami. Myron starał się uchwycić w swoich dziełach moment zawieszenia w ruchu tuż przed ostatecznym wysiłkiem.

Atena Partenos

Jest to posąg uznany za jedno z największych dzieł Fidiasza. Umieszczony był wewnątrz Partenonu. Miał 12 m wysokości wraz z bazą. Wykonany był ze złota i kości słoniowej (chryzelefantyna). Z kilku zachowanych kopii najważniejszą jest posąg z Warwakionu, ukazujący boginię ze wszystkimi atrybutami, a więc w hełmie ozdobionym pegazami i sfinksami, z prawą ręką podpartą kolumienką, dźwigającą na dłoni posąg Nike, lewą opuszczoną przytrzymującą tarczę. Najlepszą kopię głowy widać na Gemmie Aspazjosa (II w. n.e. ). Tarcza zachowała się do dzisiaj. Przedstawione są tam, pośród Greków walczących z Amazonkami, postaci Peryklesa i Fidiasza. Na bazie znajdował się płaskorzeźbiony fryz ukazujący scenę stworzenia Pandory. Temu wydarzeniu przygląda się 12 bogów. Rozmiary bazy (bok o długości 8 m) zaważyły na planie Partenonu. Jego nawa środkowa ma niespotykaną długość, a to w celu pomieszczenia posągu wraz z bazą.

Fidiasz, Atena Partenos, kopia.

Fidiasz to rzeźbiarz grecki działający przede wszystkim w Atenach. Syn Charmidesa; urodził się najprawdopodobniej około 490 r. p.n.e. Perykles powierzył mu ogólny nadzór nad rozbudową Akropolu i można przypuszczać, że to jemu zawdzięczamy koncepcję jego odbudowy oraz program artystyczny wyrażony za pomocą zarówno budowli, jak rzeźby oraz malowideł. Poza tym był autorem wielu posągów, przede wszystkim bogów. Uznawany był za mistrza w oddawaniu ich dostojeństwa i potęgi. Należy tu wymienić rzeźby przedstawiające Atenę Partenos, Zeusa z Olimpii, Atenę Promachos, Atenę Lemnia, Atenę Areja. Poza tym przypuszcza się, że nie tylko planował i doglądał wykonania wielu architektonicznych zdobień na budowlach wzniesionych na Akropolu, ale także osobiście wykonał niektóre z nich (np. ergastinki). Opanował wiele technik artystycznych od malarstwa po odlewy z brązu i rzeźbę w kamieniu. Niestety nie posiadamy zbyt wielu informacji na temat jego życia i twórczości. Jedynym oryginalnym dziełem jego autorstwa, jakie zachowało się do naszych czasów, jest Partenon wraz z częścią rzeźb architektonicznych. Na tej podstawie można stwierdzić, że rzeźby jego cechowała rytmika ujęć postaci w ruchu, przedstawionych w akcie lub też z rozwianymi szatami. Niestety rzeźby wolno stojące znamy jedynie z kopii i w związku z tym wszelkie stwierdzenia na temat szczegółów stylu muszą pozostać w sferze przypuszczeń.

Doryforos

Posąg wys. 2,12 m, przedstawiający stojącego mężczyznę, wykonany przez Polikleta ok. 440 r. p.n.e. Doryforos opierał ciężar ciała na prawej nodze; lewa pozostawiona w tyle dotykała ziemi zaledwie czubkami palców. Prawej nodze dźwigającej odpowiadała uniesiona lewa ręka, niosąca oszczep oparty na ramieniu. Podobnie, w myśl zasady przeciwieństw, opuszczona lewa ręka odpowiadała cofniętej lewej nodze. Ścisła zależność układu poszczególnych części ciała tworzy harmonijną całość. Twórca wprowadził tutaj w życie założenia, jakie wyłożył w swoim dziele teoretycznym. Posąg jest pełen życia; widać zupełnie nową koncepcję symetrii rytmicznej, będącą zaprzeczeniem wzorów archaicznego frontalizmu. Jednak w dalszym ciągu przeznaczony był do oglądania tylko en face. Wielki wpływ wywarł także na Fidiasza, który we fryzie partenońskim umieścił postać młodzieńca wzorowaną na tej rzeźbie. Niektórzy badacze uważali, że posąg ten przedstawia Achillesa. Jak w innych przypadkach rzeźby greckiej, tak i w tym przypadku wszelkie badania utrudnione są przez fakt, iż zachowała się ona jedynie w późniejszych kopiach. Uważa się także, że posąg cesarza Augusta stojący przy Prima Porta w Rzymie był wzorowany na Doryforosie. Dodano jedynie głowę cesarza i pancerz, co do reszty naśladując dzieło Polikleta.

Poliklet, Doryforos. Neapol. Muzeum Narodowe.

Poliklet to rzeźbiarz grecki pochodzący z Argos, nieco młodszy od Myrona z Eleutheraj i Fidiasza, uczeń tego samego mistrza Hageladesa. Pochodził z Sykionu (ur. ok. 480), ale był obywatelem Argos. Największe mistrzostwo osiągnął w przedstawianiu atletów, głównie wykonanych z brązu. Pozostały po nich bazy w Olimpii. Odmawiano mu natomiast umiejętności odpowiedniego tworzenia posągów bogów. Autor dzieła pt. "Kanon" poświęconego proporcjom męskiego posągu. Głównym celem tego dzieła było opracowanie idealnego wzoru posągu nagiego mężczyzny stojącego w kontrapoście. Poliklet osiągnął to dzięki odnalezieniu odpowiednich proporcji poszczególnych części ciała. Jego podstawowe zasady w kształtowaniu ludzkiej postaci to zależność torsu i nóg od przeciwstawnego nachylenia barków i bioder, co wyrażone było przecięciem linii ramion w prawo i odpowiednim przechyleniem bioder w lewo. Ta przeciwwaga jest wynikiem chęci zrównoważenia posągu po zerwaniu z frontalnością. Głowy jego postaci były z reguły skręcone w bok i lekko przekrzywione. Kanon Polikteta wywarł decydujący wpływ na następne pokolenia. Widać to już w kariatydacherechtejonu, ale także w kanonie Lizypa oraz ogólnie w postawie kontrapostu naśladowanej powszechnie w sztuce greckiej. Z ważniejszych dzieł przypisuje mu się nie zachowany posąg tronującej Hery, ustawiony w jej świątyni w Argos. Spośród zachowanych rzeźb, znanych głównie z późniejszych kopii, należy przede wszystkim wymienić Doryforosa, Diadumenosa. Wygrał także konkurs na posąg rannej Amazonki dla świątyni Artemidy w Efezie pokonując między innymi Fidiasza i Kresilasa. Był założycielem szkoły działającej w Argos jeszcze długo po jego śmierci.
Grecki kanon proporcji ciała ludzkiego według Polikleta.

Apoksjomenos

Jest to posąg dłuta Lizypa, przedstawiający nagiego, stojącego młodzieńca czyszczącego wyciągnięte do przodu prawe ramię trzymaną w lewej ręce skrobaczką. Ręka wysunięta do przodu nadaje kompozycji niespotykaną dotychczas śmiałość i swobodę postawy. Ponieważ ręce ukazane są podczas akcji, odpowiednie ukazanie torsu stało się o wiele bardziej skomplikowane. Gra mięśni wyrzeźbiona jest w zupełnej zgodzie z prawami anatomii. Głowa posągu jest nieduża z małymi oczami i ciężką dolną partią twarzy. Jest to charakterystyczna cecha dzieł Lizypa.

Lizyp, Apoksjomenos, wys. 2,05 m, głowa. Watykan. Belweder.

Lizyp to rzeźbiarz grecki tworzący w końcu IV w. p.n.e. Był także teoretykiem rzeźby. Głosił hasło, że artysta powinien obserwować naturę i naśladować jej dzieło. Stworzył kanon, to jest odpowiedni stosunek proporcji między poszczególnymi częściami ciała ludzkiego. Kanon męskiego aktu Lizypa uwzględniał przede wszystkim ciało przedstawione w ruchu i akcji, jednak mniej wysmukłe niż wg. kanonu Polikleta. Doskonałą jego ilustracją jest Apoksjomenos. Inne dzieła tego twórcy to między innymi posąg Heraklesa (Farnese) i Kwadryga Heliosa wystawiona w Delfach. Lizyp należał do najbliższego otoczenia Aleksandra Macedońskiego i dlatego też wykonał wiele portretów tego władcy. Odegrały one wielką rolę w ewolucji starożytnej rzeźby portretowej. Stworzył on najprawdopodobniej dwa typy wizerunków Aleksandra: stojącego, nagiego (heroizacja), opartego o włócznię oraz w zbroi na koniu. Najsłynniejsza jest grupa z Delf przedstawiająca polowanie na lwa. Samą głowę Aleksandra przedstawiał w sposób, jak wspominali starożytni, oddający w całej pełni prawdziwy wygląd tego króla. Tak więc głowa była odrzucona nieco do tyłu i lekko przechylona na lewe ramię, a wzrok był wzniesiony ku górze. Włosy krótkie, zaczesane ku górze, dzieliły się pośrodku i faliście opadały ku uszom. Ten rodzaj fryzury nazywany był anastole i naśladowany powszechnie w starożytności, zwłaszcza przy portretowaniu wodzów i władców (np. Pompejusz i Karakalla). Spod dłuta Lizypa wyszło także wiele portretów sławnych filozofów i pisarzy (Sokrates, Eurypides, Arystoteles).

Kolos Rodyjski

Największy grecki posąg wykonany z brązu. Przedstawiał Heliosa, a wykonał go w latach 292-280 p.n.e. Chares, uczeń Lizypa. Posąg ustawiony został u wejścia do portu w Rodos i liczył 70 łokci wysokości. Zaliczany był do siedmiu cudów świata. Niestety dzieło to znamy jedynie z opisów. Wykonanie go było bardzo skomplikowanym przedsięwzięciem inżynieryjnym. Najpierw ustawiono szkielet wykonany z żelaznych sztab, do których przymocowano uformowane według zakładanego kształtu posągu żelazne pręty, a dopiero do nich przytwierdzano brązowe płyty, z jakich składała się rzeźba. Posąg przedstawiony był w postawie stojącej z zestawionymi nogami, lewą ręką opuszczoną wzdłuż ciała, a prawą wzniesioną pionowo ku górze i trzymającą płonącą pochodnię. W 224 r. p.n.e. Kolos runął podczas trzęsienia ziemi, lecz jeszcze przez całe wieki wywoływał podziw w całym świecie grecko-rzymskim. Jego postawę naśladuje Statua Wolności w Nowym Jorku.

Chares to rzeźbiarz grecki pochodzący z Lindos i działający po 300 r. p.n.e., uczeń Lizypa. Najważniejszym jego dziełem był Kolos Rodyjski, zaliczany do siedmiu cudów świata. Ponadto przypisuje mu się wykonanie głowy Apollina (także monumentalnych rozmiarów).