Środki poetyckie

Aliteracja - powtarzanie tych samych liter lub sylab na początku kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers, służące do uwydatnienia treści wyrazów i całych wypowiedzi, np. Bura burza od boru.

Onomatopeja - wyrazy dźwiękonaśladowcze; naśladowanie zjawisk pozajęzykowych (np. tętentu konia, szumu morza, bicia dzwonów) przez odpowiednią instrumentację głoskową i rytmizację wypowiedzenia.

Neologizm - wyraz, zwrot, forma, znaczenie nowo utworzone, nowo powstałe w danym języku.

wyrazy złożone - wyrazy pochodne, które powstały od co najmniej dwóch wyrazów podstawowych i zawierają dwie podstawy słowotwórcze.

Epitet - oznacza słowo określające rzeczownik. Epitety najczęściej występują w postaci przymiotnika.

epitet stały - określenie tworzące trwały związek frazeologiczny z określanym wyrazem

porównanie - zestawienie dwóch pojęć mających wspólną cechę za pomocą wyrazów jak, jakby, podobnie, na kształt.

metafora - przenośnia; w utworze poetyckim niezwykłe użycie lub połączenie słów, które zyskują przez to nowe znaczenie. W metaforze wyzyskuje się możliwość kojarzenia z sobą nawet odległych pojęć, w których dostrzega się jakąś cechę wspólną.

Oksymoron - wyrażenie obejmujące dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy (antonimy), najczęściej rzeczownik i określający go epitet, lecz także rzeczownik i określający go epitet. W takim związku dochodzi do metaforycznego przekształcenia obu słów, dających efekt paradoksu, np. zimny ogień, biały kruk. Prowokująca nielogiczność oksymoronu sprzyja wydobyciu bardziej skomplikowanego sensu, odpowiadającego dialektycznej złożoności stanów rzeczy, przeżyć czy myśli.

hiperbola - określenie z dziedziny teorii literatury, stosowane także w innych rodzajach sztuki. Hiperbola to rodzaj przenośni, w której dana rzecz opisywana jest celowo i jawnie w sposób wyolbrzymiony, w celu wywołania odpowiedniego nastroju.

peryfraza - inaczej omówienie. Środek stylistyczny, polegający na zastąpieniu nazwy określonego zjawiska/przedmiotu/postaci jego opisem. Sposób wzbogacenia i rozwinięcia treści.

animizacja - nadawanie przedmiotom, zjawiskom, pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. "samotność krzyczy".

personifikacja - uosobienie, nadanie cech ludzkich przedmiotowi, pojęciu abstrakcyjnemu, zjawisku itp. Słońce lecące trzymała nad czołem,

symbol - jest to odczytanie ukrytego znaczenia danego przedmiotu, zjawiska lub rośliny (elementu na przykład świata przedstawionego utworu literackiego). Dopuszcza wieloznaczność i dowolność w odróżnieniu od alegorii. Przykładem symbolu może być: Chochoł w "Weselu" S. Wyspiańskiego czy rozdarta sosna w "Ludziach bezdomnych" S. Żeromskiego.

alegoria - obraz lub opowiadanie, które w całości ma sens przenośny. Alegorię różni od symbolu jednoznaczność przenośni. Może być wplatana w utwór literacki lub usamodzielniona stanowić odmianę bajki. Typowym choć uproszczonym przykładem alegorii są cechy przypisywane zwierzętom - bohaterom bajek: lis - chytrość, przebiegłość, żółw - powolność, sowa - mądrość.

Inwersja - odwrócenie zwykłego układu, wartości elementów, faz procesu itd.; przestawnia, odstępstwo od zwykłego szyku wyrazów w zdaniu.


elipsa - to figura językowa polegająca na pominięciu pewnych elementów zdania.
Opuszcza się element, bądź elementy zdania, ze względu na kontekst wypowiedzi, przy czym bardzo ważny jest powód tego pominięcia.

anakolut - zniekształcenie konstrukcji składniowej, powodujące zanik związku między członami zdania (np. "jadąc do pracy, spadł grad"), stosowany w utworach literackich jako zabieg stylistyczny...

powtórzenie - zabieg stylistyczny polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji. Na przykład: "Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni".

Anafora - powtórzenie tego samego słowa albo zwrotu na początku kolejnych wersów, zdań, strof lub innych części utworu.

Epifora - lit. (figura stylist.) powtarzanie tego samego wyrazu a. zwrotu na końcu kilku kolejnych zdań, wersów, zwrotek; por. symploke.

Paralelizm - równoległość; współrzędność; jednoczesność; ekon. (p. walutowy) występowanie w jednym kraju dwóch walut a. monet złotych i srebrnych; teoria filoz., wg której zjawiska psych. i fiz. występują obok siebie, nie pozostając jednak z sobą w związku przyczynowym (por. dualizm).

Apostrofa - poet. retor., zwracanie się, przemawianie do idei, pojęcia, przedmiotu a. osoby nieobecnej czy zmarłej

Pytanie retoryczne - pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu podkreślenia przekonań pytającego.

Wykrzyknienie - wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone bądź będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania mówiącego

Antyteza - zestawienie w jedną całość treściową dwóch przeciwstawnych określeń. Służy zwiększeniu ekspresji wypowiedzi.

Zdrobnienie - «wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu, oznaczający przedmiot mniejszy w stosunku do przedmiotu, którego nazwa stała się podstawą słowotwórczą tego wyrazu, np. dom — domek, okno — okienko, książka — książeczka; lub wyrażający stosunek uczuciowy osoby mówiącej do przedmiotu wypowiedzi, np. syn — synek

Zgrubienie - ormacja słowotwórcza (rzeczownik, przymiotnik, przysłówek), która odnosi się najczęściej do desygnatu większego niż desygnat oznaczany nazwą podstawową, mająca zwykle odcień ujemny — pogardliwy, ironiczny lub żartobliwy, np. nochal,

Wyliczenie - «zestawienie cyfrowe, spis wyliczający, rachunek wykazujący coś»
Teczka z wyliczeniami.