Przedsiębiorstwo publiczne

PRZEDSIĘBIORSTWA PUBLICZNE
Przedsiębiorstwa publiczne to firmy, które są własnością państwa (rolę właściciela mogą pełnić władze centralne lub lokalne), w tym również przedsiębiorstwa akcyjne, których większościowy pakiet akcji jest w posiadaniu Skarbu Państwa. Przedsiębiorstwa publiczne istnieją we współczesnej gospodarce głównie z dwóch powodów:
• celowego zakładania przez państwo różnego typu przedsiębiorstw, wiążącego się zazwyczaj z przekonaniem że jest to niezbędne dla rozwoju gospodarczego, a sektor prywatny tego nie zrobi (np. nie wybuduje w zacofanym kraju huty żelaza, albo nie znajdzie kapitału niezbędnego dla tego celu);
• dostarczania specyficznych dóbr niezbędnych dla wszystkich obywateli (tzw. dóbr publicznych), których produkcja jest nieopłacalne dla sektora prywatnego (np. oczyszczalnie ścieków albo – jak tradycyjnie uważano – usługi pocztowe).
Przekonanie, że rozwój sektora przedsiębiorstw publicznych jest korzystny dla rozwoju gospodarczego kraju było szczególnie popularne w latach 50-tych XX w. Wiązało się to z ówczesnymi poglądami na temat roli państwa w gospodarce. W ostatnim ćwierćwieczu coraz częściej zaczęto jednak zwracać uwagę na fakt, że nadmierna skala sektora przedsiębiorstw państwowych negatywnie oddziałuje na wzrost gospodarczy. Najważniejsze argumenty krytyków przedsiębiorstw publicznych są następujące:
• przedsiębiorstwa publiczne zachowują się odmiennie od prywatnych, bowiem zarządzający nimi wiedzą, że w przypadku strat mogą oczekiwać subsydiów budżetowych. Innymi słowy, przedsiębiorstwom publicznym brak właściciela, który wymuszałby rentowność i sprawne zarządzanie;
• brak wymuszającego efektywność właściciela powoduje, że presja na wzrost wydajności pracy jest niższa niż w sektorze prywatnym. Prowadzi to zazwyczaj do nadmiernego zatrudnienia i utraty konkurencyjności na rynku;
• możliwość uzyskania subsydiów na pokrycie strat wiedzie do pokusy nadużycia, prowadzącej do podejmowania przedsięwzięć gospodarczych, które sektor prywatny uznałby za zbyt ryzykowne. Efektem są zazwyczaj nietrafione inwestycje;
• proces nominowania członków zarządu realizowany jest w znacznej mierze w drodze wykorzystania powiązań politycznych. Wiedzie to często do wyboru osób niewłaściwych, ale silnie powiązanych z politykami. Może to prowadzić do łapówek, nielegalnego finansowania partii politycznych, a w najlepszym razie do podejmowania decyzji sprzecznych z interesem firmy, ale zgodnych z bieżącym interesem polityków.
Mimo poważnej krytyki funkcjonowania przedsiębiorstw publicznych, znajdują one również swoich licznych obrońców, m.in. wśród polityków, oraz wśród własnych załóg. Pomimo tego oporu, w większości krajów rozwiniętych prowadzone są aktywnie procesy prywatyzacji, czyli sprzedaży przedsiębiorstw publicznych prywatnym właścicielom.

Liczba przedsiębiorstw państwowych w Polsce systematycznie spada, nadal jednak może jeszcze być uznawana za stosunkowo dużą, zwłaszcza na tle krajów wysoko rozwiniętych.