Choroby nowotworowe i ich profilaktyka.

Nowotwór- to patologicznie zmieniona tkanka, wywodząca się z prawidłowych komórek organizmu, której cechą charakterystyczną są nie podlegające kontroli organizmu podziały komórek, co prowadzi do szybkie rozrostu.
Nowotwory dzielimy na:
• Łagodne- rozrastają się powoli, nie powodując większego zniszczenia otaczających tkanek, od których wyraźnie są ograniczone; na ogół nie ma przerzutów, nie odrastają.
• Złośliwe- rosną szybko, niszcząc otaczające tkanki, mogą przez krew i limfę przerzucać się do innych narządów. Wyróżniamy wśród nowotworów złośliwych następujące ich rodzaje:
 rak- rozwijający się z tkanki nabłonkowej
 mięsak- rozwijający się z tkanek nie nabłonkowych (tkanka mięśniowa, kostna, chrzęstna)
 chłoniak- rozwijający się z tkanki limfatycznej
 białaczka- rozwijająca się z komórek krwiotwórczych

Tak jak w przypadku wielu innych chorób skłonność do zachorowania na dany nowotwór może być dziedziczna. Dlatego istotne jest poznanie czynników genetycznych, które warunkują podatność na nowotwory, aby podjąć działania profilaktyczne. Oczywiście oprócz uwarunkowań dziedzicznych na proces rozwijania nowotworów istotne znaczenie mają aspekty życia codziennego:
• spożywanie umiarkowanej ilości pokarmu, zgodnie z zapotrzebowaniem energetycznym organizmu
• ograniczenie spożycia tłuszczu (do 30% przyjmowanych kalorii), zwłaszcza zwierzęcego
• spożywanie dużej ilości jarzyn i owoców
• odpowiednia podaż błonnika w pożywieniu (min. 30 g dziennie) oraz wapnia (1g) i witamin
• unikanie spożywania produktów skażonych substancjami rakotwórczymi (m.in. aflatoksynami, nitrozaminami , pestycydami, węglowodorami aromatycznymi, metalami ciężkimi.

Badania profilaktyczne obniżające śmiertelność na nowotwory złośliwe:
 wymazy cytologiczne z pochwy- obniża śmiertelność wywołaną przez nowotwór szyjki macicy
 rentgen klatki piersiowej i cytologia plwociny- obniża śmiertelność na nowotwór płuc
 badanie kału na krew utajoną i kolonoskopia- obniża śmiertelność wywołana przez nowotwór jelita grubego
 systematyczne badanie skory- obniża śmiertelność wywołaną przez raka skóry
 morfologia skóry- obniża śmiertelność na białaczkę i inne nowotwory
 badanie moczu- obniża śmiertelność wywołaną przez nowotwór nerek i dróg moczowych
 USG narządów wewnętrznych- obniża śmiertelność wywołaną przez nowotwory narządów wewnętrznych
 samobadanie piersi- obniża śmiertelność wywołaną przez nowotwór piersi

Rodzaje nowotworów:
Rak trzustki (dietozależny)- jest jednym z najgroźniejszych i najszybciej rozwijających się nowotworów. Stanowi on 25% wszystkich raków przewodu pokarmowego. Rzadko pojawia się przed 45 rokiem życia, później natomiast częstość zachorowań raptownie wzrasta. Przyczyna choroby jak i innych nowotworów pozostaje nadal nieznana. Istnieją jednak tzw. „czynniki ryzyka” czyli okoliczności sprzyjające zachorowaniu na nowotwór trzustki. Palenie papierosów zwiększa to ryzyko niemal dwukrotnie i wyrównuje się w przypadku zaniechania nałogu dopiero po 10-15 latach.
Rak trzustki należy do nowotworów „dietozależnych” co oznacza, że rodzaj diety jest istotnym „czynnikiem ryzyka”. Pożywienie bogato tłuszczowe (tłuszcze zwierzęce) i bogato białkowe sprzyja rozwojowi tego raka. W warunkach doświadczalnych stwierdzono, że także nitrozaminy (substancje toksyczne występujące w produktach spożywczych) wywołują nowotwory trzustki u różnych gatunków zwierząt laboratoryjnych. Najbardziej przydatnym badaniem we wczesnym rozpoznaniu raka trzustki jest ultrasonografia i tomografia komputerowa.


Rak żołądka (dietozależny)- Na podstawie badań epidemiologicznych uznano za czynniki ryzyka zachorowania na raka żołądka pokarmy ostre, solone, wędzone, marynowane i smażone. Natomiast działanie ochronne przed rakiem posiadają zielone i żółte warzywa oraz owoce bogate w witaminę A, C, E oraz mleko. Lekarze krakowscy stwierdzili częstsze występowanie raka żołądka wśród osób konsumujących mało owoców i dużo białka zwierzęcego oraz pijących alkohol na pusty żołądek. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na raka żołądka. W ostatnich latach zwrócono również uwagę na udział soli kuchennej w rozwoju zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka uznanego za stan przedrakowy. Ograniczenie spożycia soli jest więc jednym z czynników polecanych w profilaktyce raka żołądka.

Rak jelita grubego (dietozależny)- W profilaktyce tego schorzenia ważną rolę odgrywa żywienie. Dieta ma wpływ na rozwój bakterii jelitowych z rodzaju „bacteroides”, które przekształcają kwasy żółciowe w związki rakotwórcze. Dieta bogata w tłuszcze zwierzęce i białka a uboga we włókna roślinne (błonnik) powoduje, że odczyn stolca staje się zasadowy, który nasila toksyczne i kancerogenne działanie różnych związków chemicznych obecnych w kale.
Badania epidemiologiczne i doświadczalne potwierdziły zależność między częstością zachorowań na raka jelita grubego i sposobem odżywiania. Tłuszcze zwierzęce, peklowanie, wędzenie, pieczenie, smażenie, niektóre środki smakowe, zapachowe, barwiące, przyśpieszające dojrzewanie, niska zawartość wapnia - są czynnikami, które mogą mieć wpływ na rozwój raka jelita grubego. Badania dowodzą także silnego wpływu spożycia cholesterolu w jajach na wzrost ryzyka rozwoju raka okrężnicy.

Rak prostaty(dietozależny)- Choroba występuje zwykle po 50 roku życia. Początkowo są to tylko trudności w oddawaniu moczu. Dolegliwość ta stopniowo nasila się coraz bardziej, pojawia się krew w moczu oraz dołączają się objawy ogólne, takie jak osłabienie, brak apetytu, chudnięcie, anemia, gorączka.
Zachorowanie na raka prostaty wiąże się z różnymi czynnikami środowiskowymi. Pożywienie bogato tłuszczowe zawierające dużo cholesterolu zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór prostaty. Zależność taką tłumaczyłaby niska zapadalność na to schorzenie ludności z rejonów o niskim standardzie ekonomicznym w porównaniu z USA, Europą Zachodnią i Afryką Południową.

DIETA ANTYNOWOTWOROWA
Dieta antynowotworowa powinna być bogata w produkty w:
neutralizując wolne rodniki:
- polifenole roślinne, aronia, czerwone wino, zielona herbata, żurawina;
pierwiastki o właściwościach antynowotworowych:
- magnez, selen, wapń ;
witaminy o właściwościach antynowotworowych:
- witamina A, witamina E;


Inne:
- błonnik, karotenoidy, probiotyki, prebiotyki, synbiotyki, mleczne napoje fermentowane (mleko, maślanka, jogurty, Acivia, Actimel) .


Rak płuc- Ok. 90% zachorowań na raka płuca u mężczyzn i blisko 80% u kobiet jest spowodowanych paleniem tytoniu. Niestety, większość raków wczesnych, dających szanse na wyleczenie, jest bezobjawowa. Prawie wszystkie raki wczesne są wykrywane przypadkowo, podczas diagnostyki innych dolegliwości. W Polsce mniej niż 10% chorych przeżywa 5 lat od momentu rozpoznania. Ponadto żadne badania przesiewowe nie mają udowodnionego wpływu na zmniejszenie umieralności z powodu tego raka. Obiecujące są najnowsze wyniki badań przy użyciu spiralnej tomografii komputerowej, które mogą wskazywać na możliwe wcześniejsze wykrycie raka w stadium operacyjnym, jednak koszt tej metody sprawia, że wątpliwe jest jej zastosowanie w screeningu. Wyniki te potwierdzają, że dotychczas najskuteczniejszym, a przy tym najtańszym sposobem zmniejszenia umieralności z powodu raka płuca jest zaprzestanie palenia. Nie należy zapominać, że palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania nie tylko na nowotwory, ale również na choroby układu krążenia, które są pierwszą co do częstości przyczyną zgonów w naszym społeczeństwie.

Rak skóry- W związku z modą na opalanie konieczne wydaje się zalecenie okresowego dokładnego oglądania skóry pod kątem zmian barwnikowych i znamion, których zwykle przybywa po lecie. Należy unikać nadmiernego nasłoneczniania skóry, zwłaszcza w godzinach południowych. Opalanie przy sztucznych źródłach promieniowania UV jest również szkodliwe. Zaleca się stosowanie kremów z filtrem, przy czym filtry muszą blokować zarówno promieniowanie UVA, jak i UVB.

Nowotwór piersi, narządów rodnych i osteoporoza- Są to choroby specyficznie kobiece. Profilaktyka tych chorób wymaga specjalnych badań. Zalecana częstotliwość jest inna u kobiet w wieku rozrodczym, inna w okresie menopauzy i po niej. Oprócz samobadania piersi i badania ich podczas wizyty u internisty lub ginekologa zalecane są badania USG i mammografia. Badanie USG powinny wykonywać kobiety młode (od 20. r. ż.). Powyżej 35. r. ż. zalecana jest mammografia. Grupę największego ryzyka stanowią kobiety w okresie menopauzy i po menopauzalnym, u których spada gęstość masy kostnej z powodu mniejszej produkcji estrogenów. Kobiety w tym wieku powinny szczególnie dbać o systematyczne wykonywanie badań densytometrycznych, oceniających gęstość kości.

W przypadku choroby nowotworowej profilaktyka jest więc szczególnie istotna. Najważniejsze to zdawać sobie sprawę z tego, co nam szkodzi, i w miarę możliwości unikać kontaktu z czynnikami rakotwórczymi. Badania profilaktyczne mają wyjątkowe znaczenie. Regularne badanie piersi, dokładne oglądanie skóry, okresowe badanie gruczołu krokowego, szyjki macicy, dolnego odcinka przewodu pokarmowego mogą ustrzec każdego z nas przed niepożądanymi komplikacjami. Pozwalają wykryć zmianę małą, łatwo poddającą się leczeniu. Współczesna medycyna jest bowiem mało skuteczna tylko w przypadku zaniedbanych, nie leczonych nowotworów.
Profilaktyka onkologiczna zatem to najważniejszy krok na drodze do zdrowia, ale choć świadomość na temat jej roli rośnie, to w Polsce ciągle za mało osób zgłasza się na badania przesiewowe w kierunku wykrywania raka. Niestety, w naszym kraju tylko 20 proc. pacjentów z nowotworami zaczyna być leczonych we wczesnej fazie choroby, podczas gdy w USA i krajach Unii Europejskiej - nawet 80 proc.
Niezależnie od płci, większość badań powinny przeprowadzać zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Istotnym zaleceniem jest troskliwa uwaga poświęcona własnemu ciału. Trzeba zauważyć np. rosnącą tendencję do nadwagi lub niedowagi, wszelkiego rodzaju guzki, przebarwienia skóry i inne niepokojące zmiany, które powinien ocenić lekarz. Raz w roku zalecane są podstawowe badania biochemiczne krwi i moczu dające szeroki obraz funkcjonowania organizmu (skład krwi, poziom elektrolitów, pracę wątroby i nerek...). Należy wykonywać badania EKG, aby kontrolować pracę serca. Alergicy oraz palacze, zagrożeni chorobą oskrzelowo-płucną, powinni przeprowadzać badanie przepływu wydechowego (PEF). Palacze, zagrożeni rakiem płuc, powinni także szczególnie przestrzegać zalecenia, by co roku wykonywać rentgen klatki piersiowej.