Cesarz jako triumfator nad barbarzyńcami. Aspekty propagandowe oficjalnych wizerunków władców rzymskich.

Powszechne zainteresowanie cesarzem powodowało, że stawał się on najważniejszą osobą w Rzymie. Jego uznanie i potęga opierały się na tym, że wszyscy go znali. Cesarz był wszechobecny i chciał w oczach poddanych takim pozostać.
W pracy tej postaram się przedstawić cesarzy jako triumfatorów, a więc zwycięzców odnoszących sukces nad przeciwnikiem, który najczęściej uważany był za kogoś obcego, żyjącego poza rzymskim światem. Takich ludzi Rzymianie nazywali barbarzyńcami.
Po odniesionym sukcesie cesarz jako zwycięzca chciał budzić jeszcze większe zainteresowanie ogółu, co czynił poprzez propagandę swego oficjalnego wizerunku.
Propaganda ta był celowym umotywowanym politycznie oddziaływaniem na zbiorowość, zmierzającym do ukształtowania ludzkich postaw i wywołaniu u nich pożądanych zachowań.
Elementami propagandy posługiwał się cesarz nie tylko po zwycięskich wojnach, ale też w swoim zwykłym działaniu pozawojennym, ponieważ propaganda miała dać mu możliwość utrzymania władzy i pozyskania poparcia poddanych.
Aspekty propagandowe były różne, ale miały jedną wspólną cechę celowość działania i umiejętność wywierania nacisku na opinię zbiorowości, w sposób pozbawiony przymusu – niewojowniczy. Opisując temat spróbuję przedstawić, jak za pomocą propagandy, której przejaw widoczny jest na jej wielu „nośnikach”, próbowano przedstawić wizerunek władcy w Cesarstwie Rzymskim.
W rozwinięciu zaprezentują wybrane wizerunki cesarzy, którzy w szerzeniu swojego wizerunku, posługiwali się nośnikami propagandowymi”, do których możemy zaliczyć: słowo – pisane i mówione, budowle, rzeźby, działalność cesarza wobec poddanych, emisje monetarne.
Pisząc o słowie mówionym jako nośniku propagandy postaram się przedstawić kilku cesarzy, którzy w swoich wypowiedziach starali się w łatwy sposób nawiązywać kontakt z ludem i informować ich o sprawach bieżących.
W drugiej części tego zagadnienia – słowa pisanego postaram się wykazać związek literatury z działalnością propagandową cesarzy.
Następnie opiszę budowle i rzeźby będące znaczącym aspektem propagandowym i jednocześnie postaram się przedstawić działalność cesarza na rzecz społeczeństwa, co zaznaczyło się w licznych budowlach użyteczności publicznej. Zwrócę też uwagę na łuki triumfalne, będące charakterystycznym typem budowli, dla cesarzy odnoszących liczne zwycięstwa w wojnach i chcących pozostać w oczach poddanych twórcami pokoju.
Kolejną częścią rozwinięcia zwrócę uwagę na tytuły jakie przyjmowali władcy w celu porównaniu swej osoby z wybitnym poprzednikiem lub bóstwem.
Ostatnim zagadnieniem, które opiszę będą emisje monetarne, stanowiące jeden z najbardziej znaczących aspektów propagandowych oficjalnych wizerunków cesarzy.
Praca obejmuje ramy chronologiczne od 27 r. tj. od początku cesarstwa ustanowieniu go przez Oktawiana Augusta do 332 panowanie Konstantyna Wielkiego i założenia Konstantynopola.
Ramy przestrzenne Rzym i prowincje należące do Cesarstwa w wyniku wojen.
Źródła, którymi posłużyłam się w pisaniu pracy to m.in. „Żywoty Cezarów” Swetoniusza. Zbiór ten zawiera dosyć dokładne biografie Juliusza Cezara, Oktawiana Augusta, Tyberiusza, Kaliguli, Klaudiusza, Nerona i Galby.
Najdokładniejsze jednak są biografie Juliusz Cezara i Oktawiana Augusta. Przedstawiciele dynastii Flawiuszy potraktowani zostali bardzo ogólnikowo, autor „Żywotów Cezarów” gubi zasadnicze rysy bohaterów w masie informacji. Przedstawiając poszczególnych cesarzy, nie trzyma się porządku chronologicznego, a wiadomości układa według: pochodzenia, sprawowanych urzędów, czynów wojennych. Gromadzi też liczne fakty odnoszące się do prywatnego życia.
W swoim utworze Swetoniusz wykorzystał źródła dokumentowe np. sprawozdanie z posiedzeń senatu, wykazy urzędników. Jednak w „Żywotach Cezarów” Swetoniusz opowiedział o pochodzeniu, czynach i śmierci dwunastu cesarzy. Nie jest to więc historia imperium czy choćby tylko miastu Rzymu za czasów ich panowania. Swetoniusz widzi raczej ludzi niż władców, jednak ukazując elementy ich zachowania, chce jednocześnie pokazać to w jaki sposób próbowali propagować swoje wizerunki.
Do źródeł, które przedstawiają dokładny wizerunek jednego władcy możemy zaliczyć „Panegiryk ku czci Trojana” Pliniusza Młodszego. Utwór ten bardzo wyraźnie kreśli działalność tego princepsa i bardzo pomógł mi w opisaniu wizerunku Trojan, który był propagowany wśród społeczeństwa.
W „Annales” Tacyt ukazuje ówczesną rzeczywistość jako relację pełną zaangażowania. Wydaje mi się, że tak jak inni historycy miał on moralizatorski punkt widzenia, a cesarzy i wszystko co działo się w Rzymie przedstawiał z senatorskiej perspektywy.
Uważam, że Tacyt bardzo interesuje się cesarzami ich stosunkiem do senatu, wojnami, które prowadzili. Widoczna jest u Tacyta selekcja faktów, dążenie do budowania pewnej wizji Cesarstwa Rzymskiego.
Z opracowań ogólnych dotyczących Cesarstwa Rzymskiego wiele informacji na temat propagandy oficjalnych wizerunków cesarzy zamieszczonych było w artykułach L. Morawieckiego, T. Kotuli, A. Drozdowskiego, A. Kunisza. Opisują one dość szczegółowo szerzenie cesarskich wizerunków za pomocą monet, budowli, kontaktów z ludem.
Jednak w wielu opracowaniach brak dokładnego porównania umiejętności szerzenia własnego wizerunku przez poszczególnych cesarzy, bardzo często w wielu pracach elementy propagandowe i wizerunki władców powtarzają się.
Źródła historyczne i archeologiczne ukazują nam bardzo zróżnicowane wizerunki cesarzy. Wielu z nich przez propagandę własnego wizerunku chciało przypodobać się społeczeństwu i dlatego wiele „nośników” propagandowych ukazuje cesarzy, takimi jakimi chcieli się widzieć.
Działania propagandowe za pomocą tego środka miały miejsce już od czasów Juliusza Cezara. On jako władca zdawał sobie sprawę z tego, że duże znaczenie ma dostarczanie obywatelom wiadomości, utworzył rodzaj „dziennika urzędowego”, który ułatwił udział całego społeczeństwa w życiu publicznym.
W ten sposób Cezar chciał pokazać iż opinia społeczeństwa na sprawy publiczne jest dla jego polityki bardzo ważna, co powodowało, że w oczach poddanych był władcą sprawiedliwym, zwracającym uwagę na opinię ogółu.
Cesarz August też starał się przekazywać wiadomości społeczeństwu, przemawiać do niego. Robił to w sposób bardzo lekki, a jednocześnie wytworny, jak pisze Swetoniusz: ”Rodzaj wymowy wybrał wytworny i umiarkowany, unikając zbyt wyszukanej harmonii słów. Szczególnie dokładał troski, aby myśl jak najjaśniej wyrażać”.
W okresie panowania Trajana powstawała literatura, która ukazywała działalność princepsa i miała z nią duży związek.
Treści oficjalnej propagandy politycznej zawierają także utwory jak: „Panegiryk ku czci Trajana” Pliniusza młodszego, mowy Diona z Prusa „O królestwie” oraz dzieła Tacyta. Podobny charakter miały też takie utwory jak Da cicorum libri Trajana i grecki epos Caniniusa Rutusa, związane były one z wojnami dackimi.
Dziełem czysto propagandowym tego okresu jest „Panegiryk ku czci Trojana” Pliniusza Młodszego. Autor, któremu powierzony został konsulat, wyraża w tym utworze swoją wdzięczność wobec cesarza. Przedstawia go jako idealnego człowieka, obywatela i władcę, jako mistrza sztuki wojennej, wodza ściśle związanego z żołnierzami, dzielącego z nimi trudy wojenne.
Ten utwór w pełni pozwala nam poznać treści propagandy politycznej za panowania Trojana.
Podobną rolę odegrały cztery mowy „O królestwie” Dżona Chryzostoma z Prusy Biteńskiej. W 100 r. udając się w poselstwie do Trajana wygłosił wsoją pierwszą mowę o królestwie, w latach 101 – 105 przedstawił następne, dał w nich dowód władzy jednostki „prawdziwego króla” którym według Diona był właśnie Trojan.
Mowy te miały duży wpływ na ukształtowanie się oficjalnej propagandy, czerpiącej z nich wiele motywów.
Tacyt choć tylko kilka razy wzmiankuje okres panowania Trajana, to jednak ukazuje go jako władcę idealnego. Często pojawiają się takie sformułowania jak „błogosławiony wiek”, „szczęśliwa epoka” i skontrastowane zostały z opisem lat określanych jako „miniona niewola:, która „obfituje w katastrofy, srogie boje, rozterki, bunty i okrucieństwa podczas pokoju pełnione.
Tak więc Trajan zostaje ukazany jako wielki wybawiciel, zwycięzca, pogromca niesprawiedliwości i ucisku.
Słowo pisane jak widać było bardzo ważnym elementem propagandy, gdyż dzięki niemu kształtował się pozytywny i zasłużony wizerunek władcy co widoczne jest na przykładzie Trajana.
Znaczącym elementem propagandy ukazującym zazwyczaj cesarza jako pełnego zwycięzcę nad barbarzyńcami były budowle.
Już w czasach Augusta pojawiają się pierwsze łuki triumfalne będące uczczeniem zwycięstwa min. pod Akcjum.
Senat uchwalił wówczas budowę jednego łuki na forum Romanum, a drugiego w Brunolisium obok świątyni Boskiego Juliusza. Na szczycie tego łuku umieszczona był odbrzymia kwadryga w której stał August.
Łuk tez został jednak w 19 r. zastąpiony innym, upamiętniającym odebranie od Partów insygniów legionowych. Znany również z wizerunków na monetach.
Ukoronowaniem zwycięstw Augusta jest też łuk w południowej Francji, ozdobiony na fasadach czterema trofeami i wizerunkami jeńców ze związanymi na plecach rękami.
Natomiast na łuku w Carpentorate w południowej Galii, również dekorowanym postaciami jeńców, na bocznej fasadzie widniej unikalna scena. Zidentyfikowane dzięki różnym strojom postacie Galla i Armeńczyka, stojących ze związanymi na plecach rękami, przykute są do „trapionu – drzewa”, które rozpościera nad nimi „ramiona” w opiekuńczym niemal geście.
Jest to alegoria cesarza panującego w Imperium Romanum, której bezlitosny dla wrogów, otaczał opieką narody mu podporządkowane zgodnie ze słynną zasadą:
„Ty Rzymianinie pamiętaj, rządzić ludami,
szczędzić poddanych, poskromić zuchwałych”
(Wergiliusz, Eneida, VI, 853)
Tak więc łuki triumfalne czasów Augusta miały wielbić jego zwycięstwa i ukazywać go jako triumfatora nad pokonanymi ludami, co sprawiało, że w oczach poddanych był on strażnikiem pokoju i bezpieczeństwa.
W latach panowania następnych cesarzy, powstawały kolejne łuki triumfalne. Jednym z nich jest łuk Tyberiusza powstały w 27 r. nad zbuntowaną Galią.
Nad jego bocznymi przejściami znajdują się płaskorzeźby przedstawiające trofea wzniesione z okazji zwycięstw lądowych i morskich.
Nieco wcześniejszej był łuk wzniesiony w 16 r. na Forum Romanum, dla upamiętnienia odebraniu insygniów od Germanów.
Z zwycięską dla Rzymu wojną judejską i kolejnym triumfem cesarza wiąże się łuk Tytusa wzniesiony na Via Sacra przez Dominicjana w 81 r. po śmierci brata. Najbardziej znane są dwa relify prezentujące zwycięskiego wodza, umieszczone po bokach przejścia. Z kolei na ścianie bocznej widnieje Tytus na kwadrydze ozdobionej wizerunkami orłów i girlandami. Przed nim i za nim kroczy dwunastu uwieńczonych liktorów, niosących pęki rózeg z toporami Bogini Roma (lub Virtus) w hełmie na głowie prowadzi zaprzęg, a stojąca za Tytusem Wiktoria nakłada mu wieniec.
Dla zaznaczenia zwycięstwa nad Partami, zbudowano w 203 r. na Forum Romanum w pobliżu Kurii trójprzelotowy


Mimo to też duże znaczenie w oficjalnej propagandzie princepsa, gdyż przedstawiano cesarza jako równego pozostałym, ale jednocześnie lepszego wśród nich.
Takim elementem propagandowym posługiwano się w okresie rządów Trajana. Aby pokazać Trajana jako najlepszego obywatela i władcę, posługiwano się propagandowymi tytułami doby republikańskiej i wzorowano się na czasach Augusta.
Ważną rolę odgrywał wykaz cnót obywatelskich, było to: virtus, iusitis i pietas. W propagandzie Trajana virtus traktowano jako źródło męskiej siły u wielkości. Ujawniającej się zwłaszcza na polu bitwy.
Virtus odgrywał też dużą rolę w ideologii związanej z osobą imperatora. Tytuł imperatora w epoce pryncypatu odgrywał znaczną rolę. Po odniesionym zwycięstwie przyznawali go dowódcy armii, zatwierdzony przez senat, dawał prawo do odbycia triumfu, po czym wygasał.
Tytuł imperatora to także pryncypasów oraz oznaczenie ich jako triumfatorów i posiadaczy imperium maius.
To połączenie nie było przypadkowe, gdyż zwycięskiego wodza tradycja rzymska uważała za szczególnie predysponowanego do pełnienia funkcji publicznych.
Inny element propagandy w polityce Trojana to sięgnięcie do tradycji łączącej osobę imperatora – triumfatora z Jowiszem i do doktryny stoickiej, która łączyła władzę z osobą Zeusa, uważanego za wysłannika cesarza na ziemię.
Z osobą imperatora wiązano też Herkulesa. W propagandzie Trojana to właśnie Herkules był traktowany jako wcielenie virtys, podpora imeratora i państwa. Postać Herkulesa została przedstawiona na łuku z Benewentum.
Trajanowi w jego propagandzie przypisywano nadnaturalne cechy, co zbliżyło go do bogów. Swe cnoty zdaniem Poliniusza otrzymał z rąk bogów i z ich wyboru.
Zdaniem Diona z Prusy otrzymał władzę po to, by stać się wybawicielem i strażnikiem czuwającym nad ludźmi, ich wolnością, szczęściem i bezpieczeństwem.
Do pamięci Trojana – wybitnego poprzednika odwoływał się Trojan Decjusz, miało to pomóc mu w uzasadnieniu swych praw do władzy. Tak jak wielki poprzednik interesował się w kampaniach wojennych obszarami naddunajskimi, a częściowe sukcesy w walkach nad tymi terenami pozwalały mu na stosowanie przydomka Dacicus maximus.
Bardzo istotnym elementem propagandy oficjalnych wizerunków cesarzy były źródła numizmatyczne, zajmują one bardzo istotne miejsce, zarówno w warstwie ikonograficznej, jak i przez zamieszczone na monetach legendy.
Moneta w świecie antycznym była jednym z najbardziej dogodnych środków przekaz. W praktyce lansowania przez monety określonych treści propagandowych, istotną rolą odgrywał sposób podawania haseł. Musiało to przebiegać w sposób zrozumiały i czytelny dla odbiorcy, by mogło przynieść rezultaty oczekiwane przez władcę i wprowadzić pewne poglądy do świadomości społeczeństwa.
Na monetach epoki pryncypatu lansowano treści dotyczące życia państwowego głównie polityki dynastycznej, poparcia istniejącego system państwowego i eksponowanie odniesionych sukcesów. Do tych kierunków propagandy przywiązywano szczególną wagę.
Na monetach pełniących funkcję propagandową ukazywano cesarza jako wybitnego wodza, dobrego dla poddanych groźnego dla nieprzyjaciół.
W tym celu na monetach pojawiły się różne personifikacje cnót, opatrzone stosownym napisem. Bardzo często na monetach zauważyć można nawiązania do budowli użyteczności publicznej, wznoszonych z rozkazu cesarza: akwedukty lub drogi.
Taką emisją została skwitowana min. Budowa portu w Ostii, specjalną emisją sesterca Nerona.
Na monetach eksponowano także przydomki cesarskie po zwycięskich bitwach, a także w trakcie wojen pojawiały się na monetach motywy o charakterze militarnym mające optymistyczną wymowę, co miało zmobilizować też społeczeństwo do walki z wrogiem.
W okresie panowania Augusta założyciela Cesarstwa, nastąpiła silna eksplozja monet z profilu propagandowym. Monety wybite po 27 r. p.n.e. można ograniczyć do tematów osiągnięć wojskowych, dyplomatycznych, finansowych.
Mówiąc o osiągnięciach wojskowych trzeba wspomnieć o monetach wybijanych w mennicach, Colonia Patricia. Monety te poruszały tematy aktualnych wydarzeń np. zdobycie Armenii i odzyskanie znaków wojennych od Partów. Monety wybijane w LUGDUNUM ukazywały historyczne aspekty zwycięstw militarnych Augusta, wiążąc je często z bóstwami opiekuńczymi.
Z kolei monety z lat 43 – 47 r. p.n.e. powodowały, że ich treści propagandowe determinowane przez konkretne poczynania Augusta, zwalczały propagandy przeciwnika.
Funkcją awersów monet było ukazywanie wizerunku cesarza, natomiast napisy na rewersach pełniły rolę haseł, na których propagowaniu zależało rządowi cesarskiemu i ludziom zajmującym się propagandą.
Na monetach Nerona głównie na rewersach, wybijanych w 645 r. przypominano Rzymianom o nieustannej trosce cesarza o dostawy żywności. Przedstawiono też cesarza jako osobę szczodrobliwą. Przypominanie w swej szczodrobliwości miało pomóc aby odwrócić wagę od niepomyślnego fakt, że po pożarze Rzymu trzeba było zaprzestać na jakiś czas rozdawnictwu zboża.
Inna jeszcze moneta ukazuje targowisko Macellum Augusti odbudowane przez Nerona po spaleni w czasie wielkiego pożar.
Monety ukazują też cesarza jako wodza, dzięki któremu pokój doszedł do skutku. Na jednej z monet Neron bierze udział w ćwiczeniach wojskowych gwardii pretoriańskiej, a na innej jak przemawia do pretorianów.
Według powszechnej opinii Neron zbyt rzadko działał w tym kierunku, dlatego należało ją podkreślać.
Okres panowania Wespazjana to charakterystyczne legendy na monetach dotyczące stolicy, dowodzić one miały, iż władca ten jest zwycięzcą i wyzwolicielem Rzym. Taką monetą jest moneta z legendą ROMA RESVRGNS z przedstawieniem Romy podnoszonej z klęczek przez Wespazjana.
Głoszenie zwycięstw cesarza za pomocą monet było też bardzo widoczne w latach 235 – 284. Znaczącym elementem było szerzenie wśród mieszkańców państwa rzymskiego przekonania o sile i możliwościach oraz skuteczności władców.
Duże znaczenia miały emisje typu VICTORIA AUGUSTI. Bardzo rzadko monety te odnosiły się do konkretnych kampanii wojennych i zwycięstw, być może władcy zdawali sobie sprawę z iluzoryczności swych sukcesów w walce z barbarzyńcami. Jednak przesadną propagandę i tak uprawiali.
W okresie kryzysu politycznego propagowano cnotę „Virtus”. Przypadała to na lata panowania Waleriana i Galliena. Wydawało się w ten czas, że przedstawienie cesarzy jako potężnych i zwycięskich może uratować ich godność cesarską.
Poprzez eksponowanie cnoty virtus, próbowano dowieść w propagandzie wizerunku cesarzy, że na czele państw stoi ktoś, kto ową zaletę posiada.
Jako wyzwoliciela przedstawiano na monetach Tacyta – jako dającego pokój ludowi np. arensy typu PAX PERPETVA pochodzące z warsztatu w Rzymie.
Przedstawiają one na rewersach wyobrażenia Pokoju w postaci kobiety wspartej o kolumnę, bądź występującą bez tego atrybutu.
W mennictwie Tycyta występują też monety z legendami PAX AVG, PAX AVGUISTI, PAX PUBLICA typowe dla rzymskiej propagandy. Trwały pokój w epoce ciągłych niepokojów i najazdów był dużą wartością.
Cesarz w ten sposób próbował szerzyć hasło nastania epoki trwałego pokoju wraz z jego panowaniem i na skutek jego rządów.
Wizerunek zwycięstw propagowały też monety Konstantynu Wielkiego. Pojawiała się na nich nazwa związana z plemionami z którymi toczy on wojny od 306r, np. Franków i Almanów.
Jedna z nich opatrzona legendą GAVDIVM ROMANORVM FRANCIA, przedstawia ona kobietę z opuszczoną głową wspartą na rękach.
Występowały też monety przedstawiające cesarza stawiającego stopę na powalonym wrogu i opatrzone legendą SARMATIA.
Powszechne były też monety, które na rewersie przedstawiały wizerunek Konstantyna niosącego trofeum.
Tak więc moneta w antycznym świecie była jedynym z dogodnych i liczących się środków propagandowych. Była uchwytna przez wszystkich mieszkańców państwa i dlatego w dużym stopni wykonywana przez emineta do przekazywania haseł, idei lansowanych przez władzą i przez nią też wykorzystywanych.



Propaganda oficjalnego wizerunku władcy rzymskiego miała na cel jak najskuteczniejsze oddziaływanie na poddanych. To oddziaływanie odbywało się za pomocą różnych „nośników”, których przykłady przedstawiłam w pracy. „Nośniki” te odgrywały w tym procesie bardzo ważną rolę i musiały mieć dużą styczność z poddanymi, którzy te nośniki odbierali. W ten sposób lud przyjmował prezentowany wizerunek princepsa.
„Nośniki” propagandowe miały oddziaływać w taki sposób, aby wywrzeć nacisk na opinię zbiorowości.
Samo propagandowe oddziaływanie wymaga przebycia szeregu etapów: od wzbudzania zainteresowania dba przedstawianych spraw, oddziaływanie nakłania ostatecznie do zajęcia określonej postawy.
Poszczególne środki propagandowe miały różną skuteczność oddziaływania na poddanych, jednak głównie chodziło o jak najlepsze zaprezentowanie się cesarza przed poddanymi, aby miał z nimi łączność właśnie poprzez środki propagandowe.
Wśród przedstawionych w pracy „nośników” propagandowych wydaje się, że dosyć skutecznymi były źródła numizmatyczne, które odznaczają się dużymi walorami poznawczymi. W odróżnieniu od większości opracowań literacko – historycznych monety są źródłem bezpośrednim posiadającym aspekty: czasowy, użytkowy, osobowy.
Nie istnieje żaden pośrednik przekazu, jakim w przypadku źródłem pisanych jest sama osoba autora lub inne źródło.
Różne literackie opracowania historyczne np. dzieła Tacyta były swoistą refleksją nad epoką, która przemija lub przeminęła, to monety nadal pozostały w niezmienionej formie narzędziem używanym w bezpośredniej walce propagandowej.
Pewna kategorie źródeł pisanych wskazują podobne cechy. Pamflety, mowy polityczne, memoriały lub wszelkiego rodzaj „druki ulotne” były również środkiem walki propagandowej ukazującym jej założenia, haseł, sposoby i cele.
Treść utworów literackich są możliwe do uchwycenia ponieważ do ich budowy użyto słowa, znaczenie monet natomiast, które posługiwały się głównie wyobrażeniem, nadal pozostaje mniej lub bardziej zrozumiałe.
Monety tworzą trwałe i obfite serie, ich wyobrażenia są zróżnicowane, to analiza monet tego samego emineta po porównaniu z emisjami pozostałych mincerzy, pozwala odtworzyć dość jednolity i konsekwentny program.
Rozwój system trójmetalicznego w epoce Cesarza Rzymskiego i Bizancjum spowodował, że aureusy i solidy spełniały przede wszystkim funkcje ekonomiczne, jednakże walor propagandowy, jaki przywiązywano do tych monet nigdy nie zniknął całkowicie. Ich wyobrażenia zawsze dobierane ze szczególną starannością, wyrażając na ogół ideę władzy i zwycięstwa.
Można zauważyć, że monety podobnie jak budowle i rzeźby były ściśle podporządkowane propagandowej idei.
Wyobrażenia i legendy monetarne nawzajem się uzupełniały. Legenda przeważnie wyjaśniała za pomocą słowa ideę przedstawioną graficznie.