Na wybranych przykładach literackich omów funkcje tańca jako motywu literackiego.

Taniec jest to rodzaj sztuki, który polega na odpowiednim układzie następujących po sobie ruchów ciała, najczęściej powiązanych rytmicznie
z towarzyszącą im muzyką. Tańcem można również nazwać pewien zespół elementów ruchowych, noszących jakąś nazwę np. tango, rumba, foxtrot czy samba. Niewątpliwie głównym elementem tańca jest ruch ciała tancerza, ten ruch może być mniej lub bardziej skoordynowany, ale jest zawsze celowy i funkcjonalny. Taniec zarówno dla ciała jak i dla ducha, może mieć rozmaite znaczenie. Od samego początku ludzkiej cywilizacji, dzięki tańcowi wyrażano uczucia, lęki, uwielbienie bogów. Tańce były także ważnym elementem rytuałów mających na celu osiągnięcie jakiś korzyści przez grupę. Ta funkcja tańca przetrwała i do dziś wśród plemion afrykańskich. Taniec jest najważniejszym sposobem modlitwy, najlepszym medium, łączącym społeczność ze światem duchów i bogów. Gdy tańczymy, stajemy się artystami, ponieważ tworzymy coś nowego oraz niepowtarzalnego i najczęściej dzielimy się tym z innymi ludźmi. W wyniku ruchu ciała w tempie zgodnym z muzyką, można w bardzo nietypowy sposób wyrazić swoje emocje i uczucia, ale i też doświadczyć przyjemność.

W wielu utworach literackich motyw tańca spełnia zasadnicza funkcję- mianowicie jest symbolem, za pomocą, którego autor chce coś przekazać.
Opis tańca w tekstach literackich nigdy nie jest celem samym w sobie, lecz niesie ze sobą pewne ukryte treści, które wymagają interpretacji.

Teraz chciałabym posłużyć się przykładem w celu udowodnienia postawionej przez mnie tezy.

Średniowiecze to epoka, która daje początek motywowi „tańca śmierci”
tzw. dance macabre. W „ Rozmowie Mistrza Polikarpa ze śmiercią wprawdzie dance macabre nie pojawia się w tym utworze bezpośrednio, ale w kontekście całości można wnioskować, że autor czerpał inspirację właśnie z tego motywu, który ukazuje śmierć podobną do ludzkiej postaci i wszechobecną. Upersonifikowana śmierć w postaci rozkładających się zwłok kobiety chełpi się swoją przewaga nad ludźmi i wylicza po kolei wszystkich tych, którzy zginęli z jej ręki. Wśród zabitych są bardzo różni ludzie, i starzy, i młodzi, bogaci oraz biedni, rzemieślnicy, kupcy lub ludzie z królewskiego rodu. Podczas tego wyliczania śmierci, ludzie przesuwają się kolejno niczym w tanecznym korowodzie. Śmierć porywa do korowodu każdego bez wyjątku, więc utwór ten ma też wymiar groteskowy, ponieważ
ukazuje, jak naiwne byłoby myślenie, że śmierć może nas nie spotkać. Śmierć w tym utworze zastała ukazana w sposób przerażający i okrutny, czego dowodem jest omdlenie Polikarpa na jej widok:

„ Mistrz widząc obraz skarady,
Żółte oczy, żywioł blady
Groźno się tego przelęknął
Padł na zięmię, eże stęknął.”


Motyw tańca łagodzi w pewnien sposób wizję końca życia, jednak nadal jest to po prostu przedstawienie ludzkiej śmierci. W tym utworze ukazany jest magiczny korowód. Życie i śmierć zatacza krąg, człowiek rodzi się, z biegiem czasu umiera, a na jego miejsce przychodzi następna istota. Taniec w tym utworze zapowiada przyjście śmierci i jest przestrogą dla człowieka, by nie uległ zbytnio pokusom korzystania z uroków doczesnego życia, zapominając o nieuchronności jego końca.



Następnym utworem jakim posłużę się do udowodnienia mojej tezy jest piękny, niezwykle barwny polonez zamieszczony na kartach „ Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Jest on chyba każdemu znany. Wszedł on na stałe do kanonu polskiej literatury i wiele już razy był przywoływany jako znaczący symbol. Odbywa się on z okazji przybycia do Soplicowa generała Dąbrowskiego, a także z okazji zaręczyn trzech par, w tym Tadeusza i Zosi. Ponadto dochodzi do pogodzenia się Asessora z Rejentem
i ich spór o Kusego i Sokoła zostaje rozstrzygnięty. Podczas tańca ważny jest początek i kolejność ustawienia się par. W pierwszej parze ruszają Podkomorzy i Zosia. Podkomorzy swym tanecznym kunsztem wzbudza podziw, tańczy wręcz w mistrzowski sposób, co oznacza, że w nadchodzącej przyszłości nie będzie miał godnego następcy, ponieważ jest (jak to określił Mickiewicz) „ostatnim co tak poloneza wodzi” i te słowa wzbudzają w ludziach niestety smutek. Za nim podążają kolejne pary. Przytoczę tutaj cytat:
„I szły pary po parach hucznie i wesoło,
Rozkręcało się, znowu skręcało się koło,
Jak wąż olbrzymi, w tysiąc łamiący się zwojów;
Mieni się cętkowata, różna barwa strojów”


Taniec oznacza tutaj odejście pewnej epoki, symbolizuje wartości, świat, kulturę – traktowanie jako relikt przeszłości. Dowodzi to faktu, że Mickiewicz sportretował społeczność u progu ważnych, dziejowych zmian. Zosia jest symbolem młodszego pokolenia oraz nowych wartości. Taniec ukazuje tu zatem historyczny krok naprzód. Charakterystyczną cechą poloneza są posuwiste kroki, w zależności od regionu znany był pod różną nazwą np. taniec polski, starodawny, pieszy, staroświecki. Autor „Pana Tadeusza” celowo wybrał ten taniec, aby podkreślić, że bohaterowie przechodzą tanecznym krokiem do innej epoki, w której obowiązywać już będzie odmienna hierarchia wartości, ponieważ Tadeusz i Zosia postanawiają uwłaszczyć chłopów i przyjąć ich do herbu. Motyw tańca zostaje podjęty w ostatniej dwunastej księdze dzieła, dzięki czemu służy on podsumowaniu wcześniej opisywanych zdarzeń.


Stanisław Wyspiański w „Weselu” podobnie jak Adam Mickiewicz też
użył motywu tańca na końcu swojego utworu. Taniec w „Weselu” jest symbolicznym obrazem apatycznego tańca w takt muzyki granej przez Słomiane Straszydło- Chochoła. Temu wszystkiemu towarzyszy światło tworzące obraz kolorowych par. Chochoł jest symbolem bierności.
Chocholi taniec przedstawia ogólną niemoc społeczeństwa polskiego. Chochoł w tym utworze wystąpił w roli reżysera. Ludzie tańczą tak, jak im gra owo Straszydło Słomiane. Chocholi taniec to poruszanie się mozolnie. Chochoł sprowokował akcję narodową, sprowadził pozostałe osoby dramatu, które pełnią rolę psychologicznych portretów postaci realnych, ujawniających słabość, wady, to co jest w nich wartościowe, przypomniał bohaterom przeszłość, zapowiedział powstanie, do którego jednak okazali się niezdolni, dlatego też ciągle im gra i czeka aż się obudzą.
Ten finalny obraz „Wesela” poprzez swoją ekspresją, zrywa dotąd ciągnięte wątki zarówno osadzone w mocnych realiach satyr, jak i literackiej i baśniowej fantastyki. Jak pisze Stefan Kołaczkowski : jest to jedyny wątek tragiczny w tym utworze i ten tragizm życia narodowego polega na „błędnym kole” , czyli sam naród jest sobie przeszkodą w wyzwoleniu.
To „błędne koło tańczących” staje się wielka metaforą dla zamkniętego kręgu bierności społeczeństwa, które nie jest gotowe, aby wyzwolić kraj.

Następnym argumentem dzięki któremu chciałabym udowodnić moja tezę jest wiersz „Dancing” Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej, pozwolę sobie go na początku zacytować :

„ wśród małp skaczących wokoło
małpim obyczajem
w tłumie krów i niedźwiedzi
w poryku i pisku
my jak Adam i Ewa upojeni rajem
tulimy się tańcząc w uścisku”

Autorka porównuje tańczących ludzi do zwierząt tj. niedźwiedzia, czy krowy, a taniec nazywa małpim obyczajem. Czyni tak dlatego, że tańczący udają kogoś, kim nie są. Niedźwiedzi taniec jak to określił Władysław Kopaliński w swoim słowniku to komiczne, niedołężne i niezgrabne popisywanie się, a określenie „małpa” w literaturze najczęściej jest emblamentem grzechu, występku, upadku duchowego. Autorka specjalnie wybrała takie zwierzęta porównując go do tańczących, ponieważ ma dystans do tańca erotycznego i opisuje go żartobliwie. Na uwagę w tym wierszu zasługuje tylko jedna para określana jako „Adam i Ewa”. W świecie niewygodnym dla podmiotu lirycznego jest jednak obecna miłość. Taniec symbolizuje tu niemoc w stosunku do swoich instynktów.


Taniec zasygnalizowany w tytule dramatu Sławomira Mrożka pt. „Tango” pełni w dziale ważną rolę. Mrożek czyni dość wyraziste i czytelne nawiązanie do dramatu („Wesele”). Także tutaj akcje wieńczy taneczny korowód. Interesujący i znaczący jest zwłaszcza dobór uczestników tanga-oto prymitywny Edek, przypadkowo zdobywszy władzę w domu Stomila, prowadzi w tańcu Eugeniusza, który jest przecież przedstawicielem elit, zwolennikiem i wyrazicielem tradycyjnych wartości. Tak dokonuje się symboliczna zmiana warty. Należy również zwrócić uwagę na rodzaj tańca, jaki został ukazany w utworze. Tango bowiem jest tańcem wyrazistym, charyzmatycznym, dynamicznym i dobrze wykonany daje efekt zaskoczenia publiczności, ludzie nie powinni domyślać się kolejnych figur, jest dosyć zmienne. Tak właśnie odbywa się zmiana rządów w domu Stomila. Bohaterowie tańczą tango do rytmów utworu „La Cumparsita” jest to dosyć banalny i prosty rytm tanga, nie ma w nim nic wyszukanego. Ten utwór ma właśnie podkreślić nastanie nowych porządków w domu, że oto nastają rządy chama, prostaka i nikt się nie może zbuntować.


Kolejnym przykładem potwierdzającym, że taniec niesie pewne ukryte treści jest „Walc” Czesława Miłosza. W tym wierszu obecne są dwa plany czasowe: rok 1910 i czas wojny światowej. Czas 1910 to czas przed wybuchem dwóch wojen światowych, które zburzą dotychczasowy porządek. Poeta kontrastuje spokojny czas początku wieku z mającymi nadejść kataklizmami. Walc jako taniec jest symbolem minionej epoki i czasu porządku, gdzie panuje piękno i estetyka. Walc może kojarzyć się ze słowem walczyć (walczyć należy o życie).

Ostatnim literackim przykładem, który przytoczę będzie jeden z najbardziej znanych chyba utworów Agnieszki Osieckiej, który wykonała Maryla Rodowicz. Chodzi o utwór „Niech żyje bal”. Taniec na tytułowanym balu symbolizuje życie, akcentując jednocześnie jego częstotliwość, tymczasowość i niepowtarzalność. „Drugi raz nie zaproszą nas wcale”. Dopóki trwa życie należy korzystać z jego uroków oraz możliwości jakie nam daje.


Podsumowując. Funkcją tańca jest wrażenie emocji, przeważnie tych dobrych, jednoczących i zbliżających ludzi. Taniec łączy ludzi bo przecież tańczą wszyscy bez względu na pozycję i status społeczny. Dlatego obraz tańca często kończy utwory, zamyka przedstawiony problem. Taniec może mieć wymowę optymistyczną jako symbol pojednania, zgody i radości np. „Pan Tadeusz” Mickiewicza. Często przybiera jednak postać groteskową i satyryczna, gdyż zgoda okazuje się tylko pozorna, fałszywa i jest pozbawionym treści gestem rytuału. Tańczący dają się prowadzić i tańczyć jak ktoś im zagra np. w „Weselu” Wyspiańskiego lub w „Tangu” Mrożka. Taniec dla wielu pisarzy stał się inspiracją. Polonez, tango, chocholi taniec stały się ważnymi elementami polskiej literatury i nie tylko, nabrały wręcz symbolicznego wymiaru. Taniec od najdawniejszych czasów towarzyszył nam w codziennym życiu. Ułatwiał ukazanie własnych emocji i uczuć jak wspomniane utwory liryczne. Z biegiem lat formy tańca uległy zmianie na bardziej nowoczesne. Przykładem może być rock and roll, break dance, pokazy formacji tanecznych i par sportowych. Mimo upływu lat i powstania tańca w różnych krajach i na wszystkich kontynentach świata ludzie podtrzymują tradycję i tańczą np. walca, sambę, rumbę i wiele innych. Dziś bawimy się na dyskotekach, koncertach, festiwalach, ponieważ każdy człowiek powinien robić to co kocha…