Bolesław II Szczodry (Śmiały) (ur. ok. 1042, zm. 2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082) – król Polski 1076-1079, książę Polski w latach 1058 - 1076.
Był pierworodnym synem Kazimierza Odnowiciela i Marii Dobroniegi, córki Włodzimierza I Wielkiego, wielkiego księcia kijowskiego. Brat Władysława I Hermana. Imię otrzymał po swoim pradziadzie ojczystym Bolesławie I Chrobrym.
Dokładna data urodzenia Bolesława II nie jest znana. Badacze zwykle kładą ją na rok 1042.
Przydomek
Anonim zwany Gallem przekazał, że Bolesław II nosił przydomek Szczodry (Largus). Powstał on za życia władcy lub w najbliższym czasie po jego śmierci. Uznaje się go za jedyny autentyczny przydomek tego władcy[2] i jest używany przez literaturę naukową.
Bolesław II z określeniem Śmiały pojawia się po raz pierwszy w późnym Poczcie królów polskich. Określenie to było traktowane przez historiografię XIX i XX wieku jako przydomek. Badacze wskazują, że epitet nadany kilka wieków po śmierci danej osoby nie jest przydomkiem.
Panowanie
W 1058 roku, po śmierci ojca, Bolesław II Szczodry został księciem Polski. Nie zachowały się informacje, czy otrzymał całe państwo, czy też zmuszony był oddać młodszym braciom dzielnice. Przypuszcza się, że Władysław Herman otrzymał Mazowsze.
Głównym celem i zarazem programem politycznym Bolesława Szczodrego było powstrzymanie ekspansji niemieckiej i wzmocnienie państwa polskiego poprzez aktywną politykę zagraniczną. W ramach realizacji tych celów Bolesław Szczodry dążył do utrzymywania na tronach Rusi i Węgier przyjaznych sobie władców, co niejednokrotnie wymuszało interwencję zbrojną w tych państwach. W 1060 roku zorganizował on pierwszą wyprawę na Węgry w celu osadzenia na tamtejszym tronie swojego sojusznika, Beli I.
W Europie zachodniej trwał w tym czasie spór o inwestyturę, tj. konflikt pomiędzy papieżem Grzegorzem VII i cesarzem Henrykiem IV o dominującą rolę w Europie. W sporze tym Polska, wraz z Węgrami i Hiszpanią, opowiedziała się za papieżem. Celem takiej polityki Bolesława było z jednej strony osłabienie cesarza, z drugiej zaś uzyskanie korony królewskiej. Cel ten został osiągnięty w Boże Narodzenie (25 grudnia) 1076 roku, gdy arcybiskup gnieźnieński Bogumił w obecności legatów papieskich koronował Bolesława w katedrze gnieźnieńskiej na króla Polski.
Następnie próbował Bolesław osadzić na tronie kijowskim innego swojego sojusznika. Według kroniki Wincentego Kadłubka, w czasie długoletniej wyprawy pozostawione w Polsce żony polskich rycerzy zdradzały ich z zarządcami majątków. Rycerze postanowili wrócić do kraju bez zgody króla, który oburzony zakończył wyprawę bez wygranej i postanowił rozprawić się ze zdrajcami i niewiernymi żonami.
Jak pisze Kadłubek, surowe kary (przystawianie szczeniąt do piersi) spotkały się z krytyką biskupa krakowskiego Stanisława, który wyciąga ku niemu miecz klątwy (nie jest jasne, czy oznacza to faktyczne rzucenie klątwy, czy jedynie jej groźbę). Bolesław niepokornego biskupa skazał na "obcięcie członków" czyli rąk i nóg. Wcześniejszy kronikarz, Gall Anonim, nie podaje dokładnej przyczyny konfliktu, a jedynie jego skutki, obie jego strony obarczając równą winą, jednakże w stosunku do biskupa używa określenia "biskup-zdrajca". Jak utrzymują niektórzy historycy i badacze (np. Paweł Jasienica), biskup Stanisław spiskował przeciw silnej władzy królewskiej. Widocznie bliskie związki biskupa z kołami opozycji możnowładczej ściągnęły nań zarzut zdrady i karę, jaką prawo przewidywało dla łamiących obowiązek wierności królowi. Inni, jak Feliks Koneczny, wskazują jeszcze inne przyczyny konfliktu biskupa i króla, a mianowicie walkę Stanisława o uznanie testamentów i immunitet kościelny.
Domniemany grób Bolesława Śmiałego w Ossiach.
Legenda głosi, iż rozszczepienie ciała biskupa spowodowało bunt możnowładców i po przegranej w tym konflikcie król uszedł w 1079 roku z kraju na Węgry, gdzie według kroniki Galla Anonima nie zsiadł nawet z konia (co było oznaką wyższości, pogardy), przywitany przez króla węgierskiego Władysława. Niektórzy historycy mówią, że Bolesław został otruty. Według (wątpliwej wiarygodności[7]) podań późnośredniowiecznych Bolesław resztę życia spędził jako mnich milczący w miejscowości Ossiach w Karyntii. Na cmentarzu miejscowego klasztoru Benedyktynów znajduje się grób z kamienną, starożytną płytą nagrobną rzymskiego legionisty z wyrzeźbionym wizerunkiem konia bez siodła z napisem wokół: Rex Boleslaus Polonie occisor sancti Stanislai Epi Cracoviensis (Bolesław król Polski, zabójca świętego Stanisława, biskupa krakowskiego). Grób tzw. zewnętrzny stanowi wspomniana płyta, wmurowana w ścianę kościoła od strony cmentarza, wychodzącą na stronę jeziora Ossiach, otoczona żelazną balustradą z napisem:Sarmatis peregrinantibus salus. Grób wewnętrzny znajduje się w łukowo sklepionej przypodłogowej niszy wewnątrz kościoła. Widnieje na nim płyta z napisem:Boleslaus Rex Poloniae. W latach 1953 i 1955 przeprowadzono badania grobu (pod kierownictwem Karoliny Lanckorońskiej), które stwierdziły pochodzenie grobu z wieku XI. Z drugiej strony sporą popularnością cieszy się hipoteza (wysunięta przez Zofię Kozłowską-Budkową), że zwłoki króla w 1086 roku zostały przeniesione do opactwa w Tyńcu.
Bolesław II Śmiały, litografia W. Walkiewicza wg rysunku Aleksandra Lessera.
Następcą Bolesława na tronie Polski został jego brat, Władysław I Herman.
Bolesław Szczodry uważany jest za jednego z najbardziej utalentowanych władców z dynastii Piastów.
Genealogia
4. Mieszko II Lambert zm. 10 maja 1034
2. Kazimierz I Odnowiciel zm. 28 listopada 1058
5. Rycheza Lotaryńska zm. 21 marca 1063
1. Bolesław II Szczodry zm. 2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082
6. Włodzimierz I Wielki zm. 15 lipca 1015
3. Maria Dobroniega zm. 1087
7. nieznana osoba zm. po 1018
Małżeństwo i potomstwo
Nie jest znane imię żony Bolesława Szczodrego ani jej pochodzenie. Obecnie przyjmuje się, że najprawdopodobniej pochodziła z Niemiec lub Rusi. Ślub miał miejsce przed 1069 rokiem, kiedy urodził się ich jedyny znany potomek - syn Mieszko. Wiadomo, że przeżyła męża i w 1086 roku powróciła do Polski z synem. Uczestniczyła w pogrzebie tego ostatniego w 1089 roku. Jej dalsze losy nie są znane.
Kronikarz Jan Długosz twierdził, że żona Bolesława II Szczodrego miała na imię Wyszesława i pochodziła z dynastii Rurykowiczów. Przekaz ten za błędny uznał w 1895 roku Oswald Balzer, którego pogląd spotkał się z akceptacją w literaturze przedmiotu.
Pojawił się pogląd, że żoną Bolesława była najprawdopodobniej królowa Agnieszka, której zgon odnotował nekrolog z Zwiefalten; przypuszcza się też, że pochodziła z czeskiej dynastii Przemyślidów.