Pisownia z NIE

Pisownia
Pisownia partykuły nie z różnymi częściami mowy to jedno z trudniejszych zagadnień ortograficznych. I choć poświęca mu się w szkole dużo czasu, wielu użytkowników języka polskiego nie potrafi sobie poradzić z problemem „razem czy osobno?”. Ci, którzy się wahają, zanim sięgną do słownika ortograficznego, by przewertować go w poszukiwaniu rozwiązania, mogą skorzystać z naszych podpowiedzi:
Nie pisane łącznie

Rzeczowniki:
- niebezpieczeństwo,
- nieczłowiek, niewiedza,
- niezdecydowanie,
- niefrasobliwość,
- niezorganizowanie, niechcenie itp.

W przeciwstawieniach, w których drugi człon pisany jest wielką literą (nie-Polak, nie-Żyd itp.); przed rzeczownikami w konstrukcjach, w których przeciwstawia się sobie dwie rzeczy, zaznacza się opozycję (to nie wakacje, ale jeden z obowiązków służbowych; to nie kolega, tylko brat; to nie żyd, ale baptysta itp.); rzeczowniki użyte w funkcji orzecznika (nie sztuka się obrazić; nie koniec tych wieści itp.).

Przymiotniki:
- niemały, nieziemski,
- niecierpliwy, nieposłuszny,
- nieżyciowy, nieżywy itp.

W przeciwstawieniach, w których drugi człon pisany jest wielką literą (nie-Mickiewiczowski, nie-Fredrowski itp.); przed przymiotnikami w konstrukcjach, w których przeciwstawia się sobie dwa określenia, zaznacza się opozycję (nie żelazny, a aluminiowy; nie śmieszny, a tragiczny itp.); przed przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym (por. tabela Nie pisane rozdzielnie).

Imiesłowy przymiotnikowe:
- nieznający, niecierpiący,
- nieżyjący, niepokonany,
- nieutulony, nieznany itp.

W wyraźnych przeciwstawieniach (nie wędzony, a smażony; nie przylegający, tylko odstający itp.); w wypowiedzeniach, w których centrum jest spójnik ani/ ni (nie siedzący ani nie stojący; ani nie cieszący się, ani nie płaczący itp.).

Przysłówki utworzone od przymiotników:
- niedrogo, nietanio,
- nieźle, niesympatycznie,
- niewybrednie itp.

Przysłówki utworzone od przymiotników stojące w stopniu wyższym i najwyższym (por. tabela Nie pisane rozdzielnie); w konstrukcjach, w których nie jest nie tylko przeczeniem, ale i przeciwstawieniem (nie źle, lecz gorzej; nie dobrze, ale idealnie itp.).

Nie pisane rozdzielnie:
- czasowniki – formy osobowe, bezokoliczniki, czasowniki niewłaściwe, imiesłowy przysłówkowe,
- formy na -no i -to nie znam, nie wiedzieć,
- nie wolno, nie trzeba,
- nie można, nie znając,
- nie uprzedziwszy, nie zjadłszy,
- nie wiedziano, nie myto itp.

Imiesłowy przymiotnikowe (por. tabela Nie pisane łącznie), czasowniki utworzone od rzeczowników z nie w funkcji przedrostka (niepokoić, niewolić); czasowniki niedomagać, niedowidzieć, nienawidzić, niedosłyszeć (w zn.: słabo słyszeć); wyraz niepodobna jako jedyny czasownik niewłaściwy pisze się łącznie.

Liczebniki:
nie pięć, nie sto,
nie szósty, nie pierwszy,
nie troje, nie milion itp. Wyraz niejeden w zn.: wielu oraz niejedno, niewiele, niewielu.

Zaimki:
- nie wy, nie oni, nie nasz,
- nie ich, nie ta, nie tamten,
- nie każde itp.

Wyraz nieswój w zn.: niezdrowy oraz nieco, niecoś, niejaki, niektórzy, poniektórzy.

Wyrażenia przyimkowe:
nie dla nich, nie do niego,
nie z tym, nie o każdym,
nie na miejscu itp.
Wyraz niezadługo w zn.: wkrótce.

Partykuły:
- nie lada, nie tylko, nie byle itp.

Przysłówki:
- niepochodzące
- od przymiotników:
- nie bardzo, nie dziś,
- nie wczoraj, nie zaraz,
- nie tutaj itp.

Wyrazy niezbyt, nieraz (w zn.: często), niebawem.

Przymiotniki i przysłówki:
- w stopniu wyższym
- i najwyższym:
- nie gorszy, nie gorzej,
- nie najpiękniejszy, nie najrozsądniejszy, nie najszczęśliwiej itp.