Rodzaje literackie: liryka, epika, dramat.

Porównywane
zagadnienie Epika Liryka Dramat
Składnik
dominujący fabuła aktualizująca się za pomocą narracji monolog podmiotu lirycznego ukazanie akcji przez dialog występujących postaci
Podmiot literacki nazwa narrator podmiot liryczny podmiot dramatyczny
rola ważna dominująca w utworze ważna
postawa * jest skupiony na relacjonowaniu zdarzeń i stanu rzeczy
* przez swą relację wpływa na wygląd i charakter świata przedstawionego * może (ale nie musi) jawnie określać swój stosunek do odtwarzanych faktów i zdarzeń; na ogół sugeruje, że jest obiektywny * jest główną postacią, która przekazuje własne przeżycia, doznania, mniemania
* wszystko, co się pojawia w jego wypowiedzi, zostaje sprowadzone do subiektywnej skali jego odczuwania, subiektywnego sposobu wyobrażenia
* mówi językiem odbiegającym od tego, który obowiązuje w innych typach wypowiedzi * podmiot jest dyskretny, bezosobowy
* wypowiada się w didaskaliach, informując o miejscu zdarzeń, imionach oraz zachowaniu postaci, wyznacza co kto mówi
* wyraża się też poprzez czyny i słowa bohaterów, przedstawiane bezpośrednio w procesie ich stawania się
wypowiedź zazwyczaj w 3. osobie l.poj. lub 1. os. l.poj. zazwyczaj w 1. os. l.poj. zazwyczaj bezosobowo
Konstrukcje stylistyczne sytuacja sytuacja narracji
(wyznacza ją stosunek podmiotu literackiego do przedmiotu wypowiedzi: faktów, bohaterów, przedmiotów itp.) sytuacja wyznania (podmiot liryczny w sposób pośredni lub bezpośredni zwierza się ze swego intymnego stosunku do różnych zjawisk) sytuacja rozmowy (dialog wynikający ze stosunków między występującymi postaciami lub monolog kierowany do widzów)
funkcja dominuje funkcja poznawcza dominuje funkcja ekspresywna i estetyczna dominuje funkcja poznawcza
Świat przedstawiony samodzielność * stanowi wartość samodzielną, jest wysunięty na plan pierwszy * ukazywany jest jako w małym stopniu zależny od podmiotu (narratora) * nie stanowi wartości samodzielnej
* zależy od charakteru i kształtu przeżyć podmiotu lirycznego
* stanowi tylko pretekst do wyrażenia tych przeżyć * jest w pełni autonomiczny
* stanowi zespół aktualnych działań bohaterów
* odbiorca staje się bezpośrednim świadkiem rozgrywających się wypadków
rola fabuły, akcji podstawowa drugorzędna lub nieistotna (przeważają zestawiane ze sobą samodzielne obrazy) podstawowa (budowana z dialogów postaci utworu)
czas dwa porządki czasowe:
czas narracji, w którym toczy się opowiadanie narratora oraz czas fabuły, w którym toczą się opowiadane zdarzenia (zwykle ujęte jako zamknięta przeszłość); na ogół przeważa czas fabuły, realizowany formami czasu przeszłegoa jeden porządek czasowy:
czas lirycznego wyznania, realizowany najczęściej jako teraźniejszy (nawet czas przeszły lub przyszły zostaje sprowadzony do teraźniejszości ze względu na aktualną sytuację, w jakiej znajduje się podmiot liryczny) jeden porządek czasowy: występuje tylko czas teraźniejszy; dokonują się w nim wszystkie prezentowane w dramacie działania składające się na akcję
Podstawowa forma przekazu narracja występująca w dwu podstawowych odmianach: opowiadania i opisu; * mowa postaci, ich dialogi i monologi występują tylko jako przytoczenia w narracji monolog podmiotu lirycznego przekazujący przeżycia wewnętrzne, doznania, emocje, przekonania jednostki;
* pomocniczo może występować opowiadanie, opis, dialog dialog lub monolog występu­jących postaci (w formie mowy niezależnej cytowanej przez podmiot dramatyczny)
Rola sztuki słowa ważna dominująca ważna
Kontakt odbiorcy z dziełem zazwyczaj bezpośrednia lektura bezpośredni lub pośredni (np. wysłuchanie deklamacji) zazwyczaj pośredni (obejrzenie konkretyzacji: widowiska teatralnego)
Wybrane gatunki baśń, epos, opowiadanie, powieść, pamiętnik hymn, oda, sonet, elegia, haiku tragedia, komedia, misterium, kabaret
a Usytuowanie czasowe świata przedstawionego pozwala na rozróżnienie epiki współczesnej — mówiącej o zdarzeniach dostępnych osobistemu doświadczeniu twórcy, epiki historycznej — traktującej o sprawach przeszłych, znanych pisarzowi jedynie ze świadectw pośrednich i epiki fantastycznej — ukazującej świat wyobrażony, przyszły lub przeszły.