Jednostki sektora finansów publicznych.

System finansów publicznych opiera się na własności publicznej. Ma on wyraźnie określone funkcje celu polegające na zaspokajaniu określonych potrzeb społecznych za pomocą funduszy publicznych. Należy również pamiętać o tym, że system finansów publicznych może lepiej lub gorzej realizować funkcję celu, może bywa mniej lub bardziej spójny wewnętrznie, itd. Dlatego istotnym aspektem jest podział kompetencji władz, ustalenie autonomii dysponentów funduszy publicznych, usankcjonowanie w prawie, itd. co możemy odnaleźć dokładnie analizując strukturę systemu finansów publicznych. Skuteczna realizacja funkcji alokacyjnej, restrybukcyjnej i stabilizacyjnej systemu finansów publicznych wymaga działania podmiotów najwyższego szczebla władzy wykonawczej i ustawodawczej oraz sieci podmiotów, która na bieżąco realizuje dochody i wydatki publiczne. Finanse publiczne funkcjonują "(...) w ramach złożonego sytemu o przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instrumentalnym i innym."
W przekroju podmiotowym podstawami systemu finansów publicznych są:
• władze ustawodawcze szczebla centralnego, pośredniego i lokalnego (rady gminne)
• władze wykonawcze wymienionych powyżej szczebli,
• aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą, zarządzaniem publicznymi funduszami pozabudżetowymi, itp.,
• jednostki sektora publicznego, które są finansowane z funduszy publicznych (szpitale, szkoły, itd.)
Do sektora finansów publicznych zalicza się:
• organy władzy publicznej,
• organy administracji rządowej,
• organy kontroli państwowej i ochrony prawa
• ich organy oraz związki
• jednostki budżetowe
• zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
• fundusze celowe
• państwowe szkoły wyższe
• jednostki badawczo-rozwojowe
• samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
• państwowe lub samorządowe instytucje kultury
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze
• Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych
• Polską Akademię Nauk i tworzenie przez nią jednostki organizacyjne
• Państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
W przekroju prawnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych określają:
• konstytucja, w której podane są ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych,
• prawo budżetowe, regulujące zasady budowy ustroju budżetowego,
• ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządowe,
• ustawy podatkowe,
• ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych,
• ustawy o finansach samorządowych,
• ustawy regulujące działalność Ministra Finansów i Ministra Skarbu oraz działalności aparatu finansowego i skarbowego,
• ustawa karno-skarbowa,
• akty normatywne wykonawcze, których autorami są Rada Ministrów, poszczególni ministrowie, a na szczeblu lokalnym zarząd gminy i jego przedstawiciele.
W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą poniżej wymienione narzędzia:
• podatki centralne,
• podatki lokalne,
• opłaty
• cła,
• dochody z majątku publicznego,
• składki na ubezpieczenia społeczne,
• subwencje,
• dotacje,
• kredyty państwowe i pożyczki publiczne.
Ocena systemu finansów publicznych wg Z. Fedorowicza efektywność systemu finansowego, zgodność regulacji systemowych z natury regulowanych zjawisk i praw ekonomicznych rządzących ich ruchem, wewnętrzna zgodność norm systemu finansowego, prostota konstrukcji norm regulujących oraz zdolność systemu finansowego do samoregulacji. Jeżeli powyższe kryteria odniesie się do systemu finansów publicznych w Polsce to można stwierdzić, iż zmiany jakie zaszły w sferze finansów, oznaczają zanikanie starego systemu gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Ta "rewolucja" spowodowała, że tworzy się nowa jakość systemu finansów publicznych w Polsce. Jednak na jego ostateczną formę musimy jeszcze trochę poczekać.
Najważniejszymi cechami procesu tworzenia systemu finansów publicznych w Polsce od 1 stycznia 1990 roku do połowy lat 90-tych są przede wszystkim głębokie zmiany w zakresie instytucji finansowych, do najważniejszych zmian należy:
• zapoczątkowanie procesu tworzenia podstaw ustrojowych nowoczesnego systemu finansów publicznych,
• ustanowienie szeregu aktów normatywnych o kluczowym znaczeniu dla budowy systemu finansów publicznych (nie należy jednak bagatelizować negatywnych skutków wadliwie skonstruowanych aktów normatywnych),
• stworzenie instytucjonalnych podstaw do prowadzenia przez państwo polityki fiskalnej,
• powstanie budżetów samorządowych o względnie dużej finansowej autonomii,
• postęp w obiektywizacji kryteriów zasilania finansowego gmin (subwencje),
• wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego od osób fizycznych,
• wprowadzenie podatku od wartości dodanej,
• ograniczenie liczby paru budżetów,
• stworzenie systemu kontroli skarbowej, tj. policji skarbowej,
• powołanie regionalnych izb obrachunkowych,
• ograniczenie zakresu finansowania deficytu budżetowego z kredytu bankowego,
• rozpoczęcie przez państwo emisji skarbowych papierów wartościowych,
• stworzenie instytucjonalnego zabezpieczenia zaświadczeń finansowych dla bezrobotnych,
• powstanie nowych instytucji publicznych w formie agencji rządowych,
• wprowadzenie w praktykę instytucji zamówień publicznych
Jednakże państwo polskie borykało się w latach 1990-95 również z wieloma niedostatkami, do nich możemy zaliczyć
• brak postępu w przebudowie ubezpieczeń społecznych,
• brak znacznych postępów w racjonalizacji gospodarki funduszami publicznymi,
• brak instytucji Skarbu Państwa, mimo że kategoria ta występuje w ujściu
• abstrakcyjnym w wielu aktach normatywnych i działalności władz publicznych,
• brak postępu w tworzeniu podstaw finansowych dla ponad lokalnego samorządu terytorialnego.
Musimy jednak pamiętać, iż stworzenie podstawowych elementów systemu finansów publicznych nie przesądza o jego skuteczności. Możemy jedynie stwierdzić, że pojawiła się szansa dla racjonalizacji finansów publicznych w jeszcze bardzo młodej polskiej gospodarce rynkowej.


Bibliografia:
1. Owsiak S., System finansów publicznych w procesie transformacji gospodarki polskiej, Warszawa 1995, Rozdz. I, II,III
2. ustawa z dn. 26 listopada 1998r. o finansach publicznych (Dz.U. z dn, 19 grudnia 1998 r.)