WSTĘP
Z punktu widzenia nauki sen to nie tylko spanie samo w sobie, wyłącznie świadomość, odpoczynek mózgu, ale moment ściśle związany ze sferą ludzkich marzeń, źródło wiedzy o zakamarkach psychiki. Noc to nie tylko czas, w którym człowiek odpoczywa to przede wszystkim pora ujawnienia prawdziwych podświadomych myśli i pragnień człowieka. Sny to ukryte marzenia kolokwialnie mówiąc, śmietnik mózgu. To, co się śni jest zapisem życiowych nieuświadomionych celów ludzkich, kombinacją doświadczeń i przeżyć. Analiza snów jest drogą do poznania siebie, ujawnia stłumione treści psychiczne. Sen naukowców jest czymś niezwykłym, bramą do innego świata, dalekiego od codzienności. To łącznik z odmienną płaszczyzną.
Sen odsłania tajemnice przeszłości, przyszłości, jak i również teraźniejszości. Jest przesłaniem mocy nadprzyrodzonych inaczej mówiąc patrzeniem w zaświaty.
Stanowi stan zjednoczenia duszy człowieka z całym otaczającym go światem. Jest innym wymiarem rzeczywistości, który ujawnia się jako cudowna i tajemnicza wizja zesłana i realizująca się właśnie w tym innym wymiarze.
Sen to inaczej marzenia spełniająca się, gdy śpimy, śnimy wtedy o różnych rzeczach, które mamy lub nie mamy, ale we śnie to nam się spełnia. O osobach, które bardzo kochamy. Niektórych rzeczy nie możemy mieć w rzeczywistości, a we śnie to nam się spełnia, niczego nam wtedy nie brakuje.
ROZWINIĘCIE
Sen już od dawna ukazywał się również w literaturze różnym postaciom.
W Piśmie Świętym a dokładnie w Nowym Testamencie Józefa odwiedził Anioł Pański we śnie i zaznajomił go, że jego Maryja będzie w ciąży. Oni nie byli małżeństwem i Józef myślał o ucieczce z powodu przedślubnej brzemienności Maryi, ale Anioł wyjaśnił mu, że przyszłe dzieciątko będzie zbawicielem, a poczęcie stało się z Ducha Świętego. Józef gdy dowiedział się o tym od razu zmienił swoją decyzję zastosował się do poleceń Anioła i uznał dzieciątko o imieniu Jezus za swoje. Sen Józefa zmienił zdanie, które było decyzję najwyższej wagi.
W Biblii a dokładnie w Starym Testamencie Salomonowi ukazał się Bóg we śnie i powiedział mu, że da to, o co tylko poprosi. Salomon był Królem Izraela i nie żądał bogactwa ani długiego życia, pragnął tylko by posiadał mądrość w rozróżnieniu dobra i zła, w sprawach sądowych i rządzeni ludem. Bóg spełnił jego pragnienie, dał mu również sławę i bogactwo. Sen został tutaj ukazany jako postawa Salomona do Boga, który dał mu to czego pragną jak i również płynące przesłanie zadawanie pokory. W biblii istnieje wiele przykładów na temat snów. Takim przykładem są również sny faraona, któremu śniło się tłustych krów, które zostały pożarte przez siedem chudych krów. Taka sytuacja wystąpiła mianowicie w przypadku kłosów zboża. Ten sen faraona rozszyfrował Józef, który oznaczał, że będzie siedem lat urodzajnych, ale później nastąpi siedem lat ubogiego Egiptu. Sny Faraona stanowiły funkcję proroctwa, odsłaniały one tajemnice przyszłości
W „Lalce” Bolesława Prusa też spotykamy się ze snem. Izabeli Łęckiej śni się Wokulski jako monstrum, czyli odrażający potwór o czerwonych rękach. Ten sen przyśnił jej się bezpośrednio po poznaniu kupca. Mała ona wtedy stosunek do niego obojętny. Sen czyli inaczej wizja była wyrazem podświadomych obaw Izabeli Łęckiej.
W „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego sen staje się znakiem autentycznych uczuć, myśli i planów. W „Weselu” w akcie II tej sztuki, gdzie pojawiają się osoby dramatu, pojawia się też Chochoł, który mówi, cytuję
„Co się w duszy komu gra Co kto w swoich widzi snach...”.
Bohaterom pokazują się postacie które są ich alter ego to znaczy, że projekcją sumienia i ukrytych myśli. Chochoł tutaj jest pośrednikiem między światem rzeczywistym a fantastycznym. Zjawy, które ukazywały się postaciom, są projekcją ich stanów wewnętrznych. Sen ujawnia rzeczywiste słabości bohaterów.
Motyw snu i widzenia przewija się przez literaturę w okresie drugiej wojny światowej. Zaśnięcie to wyłączenie świadomości, ucieczka od ponurej rzeczywistości. Stan pozwalający oderwać się od okrucieństw wojny. Typową tematyką snu jest poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Poeta uważa, że pojęcia takie jak sen-marzenie i widzenie - zaziębiają się. Utwór w którym można znaleźć zastosowanie motywu snu jak sam tytuł wskazuje to „Śpiew do snu”. Wiersz ten jest powiązany z uczuciem, jakie Baczyński żywił do Barbary swojej ukochanej. Ich miłość spotkał bardzo trudny okres w dziejach, zakochani byli skazani żyć w tle okrucieństw wojny. „Śpiew do snu” jest przykładem liryki zwrotu do adresata, podmiot liryczny ujawnia się w pierwszym wersie, kieruje swoje słowa do kobiety chciałby obdarować ją wszelkimi dobrami. W tym wypadku dobrem jest właśnie sen, a w zasadzie treść owego sennego marzenia. Podmiot liryczny życzy adresatce pięknego snu dzięki któremu byłoby jej lepiej, pragnie ofiarować jej część siebie, namiastkę szczęścia. Piękne uczucie na tle ponurej rzeczywistości nie może rozkwitnąć, dlatego podmiot chciałby oderwać ukochaną od realnego świata. Umożliwia im to jednak sen, marzenie senne stałoby się bramą do alternatywnego świata, do miejsca prawdziwego odpoczynku. Tylko we śnie wypowiadający się w wierszu mężczyzna mógłby zabić niepokój ukochanej i dać jej poczucie bezpieczeństwa.
Następnym przykładem zastosowania motywu snu w literaturze jest III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza, dramat powstał w epoce romantyzmu. Romantyków fascynowała tajemniczość i fantastyka. Adam Mickiewicz to typowy przykład romantycznego twórcy. III cz. „Dziadów” została napisana wiosną 1832 r. w Dreźnie. Badacze literatury uważają trzecią część za arcydzieło polskiego dramatu romantycznego, m.in. ze względu na połączenie problematyki polityczno-historycznej z metafizyczną. Dla głównego bohatera utworu Konrada, sen jest „życiem duszy”, który ma odsłaniać duszę świata, to znaczy jego poza zamysły i metafizyczny porządek. Kiedy Konrad zasypia, zaczyna śnić o wolności, nad jego głową rozmawiają duchy dobra i zła, zaś Aniołowie oddają duszę Konrada Szatanowi, by wystawić jego na próbę. Wszystko to dzieje się poza świadomością więzienia.
Ten sen Konrada jest zapowiedzią przyszłości-wyjścia na wolność.
Ksiądz Piotr zostaje obdarzony profetyzmem, podczas swojego snu poznaje przyszłe losy polskiego narodu. Ukazuje mu się historia cierpień narodu. W śnie Księdza Piotra pojawiają się trzy symboliczne obrazy. W pierwszym obrazie widzi drogi, którymi polska młodzież wywożona jest na Sybir. Tylko jedno dziecię o dziwnym imieniu Czterdzieści cztery, uchodzi z życiem, które będzie zbawicielem narodu. W drugim obrazie duchowny widzi męczeństwo polskiego narodu. Ukazany jest sąd, od którego Francja umywa ręce, a car rosyjski Mikołaj I rządzi. Odbywa się droga krzyżowa, która symbolizuję drogę polski do wolności. Polska niesie krzyż, który ma długie ramiona na całą Europę. Krzyż ten ma trzy ramiona, który symbolizuje zaborcze państwo. Żołnierze są odzwierciedleniem państw. Nad losem narodu płacze Matka Wolności.
Widzenie w III części „Dziadów” to moment pozwalający na opuszczenie ciała, pozwolenie na metafizyczną podróż, droga do poznania przyszłości, źródło wiedzy, stan duszy. Tylko nieliczni mogą doświadczyć takiego zaszczytu, nie każdy rozumie potęgę snu. Widzenie ma charakter proroczy, pokazuje przyszłość i pragnienia uwięzionego narodu.
Motyw snu jest również ukazany we fraszce Jana Kochanowskiego pod tytułem „Do Snu”. W tej fraszce sen staje się nauczycielem umierania. Już sam początek rozpoczyna się apostrofą do snu: „Śnie, który uczysz umierać człowieka”. Kiedy człowiek zasypia. Jego dusza rozpoczyna wędrówkę, odwiedzając w niej różne miejsca, dociera nawet do stref niebieskich. Sen według Jana Kochanowskiego jest wstępnym przeżyciem, które oswaja człowieka ze stanem niebytu. Symbolizuje także wolność duszy.
Również w „Trenie XIX” Kochanowskiego, ukazuje się sen. Jan Kochanowski zaczął pisać treny po śmierci ukochanej córeczki Urszulki. W tym trenie Kochanowskiemu śnie się jego matka, która jest tam gdzie jego córeczka Urszulka w niebie. Sen uspokaja go po tak wielkiej rozpaczy, który staje się w pełni wiarygodny, a nawet oczywisty. Sen powstaje na cierpieniach Kochanowskiego na jawie. W utworze zostały zawarte odpowiedzi na postawione pytania innych Trenach m. in, - Czy istnieje życie pozagrobowe? Sen jest tutaj obrazem śmierci. Zmarła matka ma za zadanie pocieszyć syna. Zapewnia go, że ukochanej córeczce Urszulce jest tam dobrze w niebie.
Następnym przykładem zastosowania motywu snu w literaturze jest „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego. Główny bohater- Raskolnikow swoje postępowanie wyjaśnia rozumowo zagłuszając wyrzuty sumienia. Dlatego jego przemiana może nastąpić tylko podczas snu, gdy ujawnia się podświadomość człowieka. Uporczywe sny spotykają także, którzy wstąpili na złą drogę. Swirygajłow to człowiek nikczemny, który bez skrupułów skrzywdził wiele kobiet. Popełnione zbrodnie nie dają u spokoju. Dręczą go koszmary, majaczy, męczy poszum liści za oknem – czyli strach wydarty z najgłębszych zakamarków podświadomości.
Fiodor Dostojewski ukazuje sny, które pomagają bohaterom dotrzeć do ich prawdziwego „ja”, dzięki nim postacie mogą zrozumieć swoje błędy.
Również William Szekspir ukazuje motywy snu w swojej literaturze, takim przykładem jest „Sen nony letniej”. Już sam tytuł mówi, że jest obecny. Bohaterowie tej komedii często zapadają w sen, jest to czas, kiedy elfy inne postacie baśniowe powodują szereg licznych zabawnych nieporozumień i perypetii. Akcja opowieści toczy się na pograniczu jawy i snu. Stale przeplata się rzeczywistość realistyczna i fantastyczna. Działania bohaterów – ludzi i elfów są tutaj uprawnione. Wszystkie przewidziane wydarzenia znajdują swoje szczęśliwe rozwiązanie. Taka kompozycja dzieła przypomina długi i kolorowy sen, po którym następuje przebudzenie.
Lewis Carroll napisał „Alicję w krainie czarów”, która też zawiera motyw snu. Opisuje on podróż małej dziewczynki Alicji do dziwnego świata z galerią niesamowitych postaci. Dziewczynka zasypia, zaczyna śnić o fantastycznej przestrzeni i postaciach widzianymi oczami dziewczynki są odwzorowaniem przestrzegania świata dorosłych przez dziecko, które nie rozumie dlaczego jest ten świat zawiły i niezrozumiały.
W krainie czarów obowiązują inne prawa logiki. Mnóstwo nielogiczności, chaotycznych wydarzeń czy czynów bohaterów fantastycznych przypomina wymykające się nie kiedy spod kontroli ludzkie życie. Rzeczywistość bajkowa jest niesamowita. Sen deformuje jednak owa grozę i staje się bardziej groteskowy niż straszny.
Przykład motywu snu spotykamy w „Sklepach cynamonowych” Bruna Schulza. Opisuje on świat, który powoli staje się reliktem przeszłości, wypierany jest przez to co nowe, kiczowate i prostackie. Pisarz posługuje się snem jako zasadą kompozycyjną dzieła. Wędrówka chłopca przez miasto po zapomniany portfel jest to najbardziej wyrazistym przykładem. Bohater, który trafia do szkoły przybiera baśniowy wygląd.
Miasto o nazwie Drohobycz, którym łatwo można się zgubić. Świat przestaje kierować się prawami logiki taj jak we śnie. Zastosowana w sklepach poetyka sennego marzenia pomaga kreować świat subiektywny, widziany przez innych. Bruno Schulz wykorzystał w swym dziele konwencję oniryczną.
Oniryzm w utworze przyczynia się do niezwykłego nastroju, magicznego klimatu. Cała przedstawiona rzeczywistość ma cechy marzenia sennego.
ZAKOŃCZENIE
Motyw snu w literaturze wzbogaca kompozycję, jest miejscem złączenia duszy siłą wyższą, zaciera granicę między światem rzeczywistym i fantastycznym, pozwala wniknąć w psychikę bohatera, buduje napięcie, zmusza czytelnika do użycia wyobraźni. Wiedząc, że sen może stanowić podstawowy czynnik kreacji świata przedstawionego lub tworzyć kompozycję, która balansuje pomiędzy rzeczywistością a fantastyka, między jawą a snem. Wrażenie marzenia sennego autorzy uzyskują poprzez zastosowanie języka poetyckiego, pełnego metafor i porównań. Postaci zyskują cechy nadprzyrodzone i magiczne. Elementy te nadają utworom plastyczności i płynności. To wszystko sprawia, że czytelnik ma wrażenie jakby śnił razem z bohaterami.
