Naukowa organizacja pracy powstała w stanach zjednoczonych na początku XX w.
Był to kierunek zmierzający do naukowego ustalenia najlepszej metody wykonywania dowolnego zadania oraz doboru, szkolenia i motywowania pracowników.
Pod pojęciem organizowania rozumiemy koordynacje ludzkich i materialnych zasobów organizacji w celu zapewnienia długiego okresu jej istnienia oraz po to aby organizacja mogła prawidłowo funkcjonować.
Zarządzanie jest to złożony proces polegający na podejmowaniu przez aparat zarządzający wielu różnych wzajemnie powiązanych zadań, decyzji zarządczych które zmierzają do zapewnienia takiego funkcjonowania organizacji aby w sposób sprawny były osiągane jej cele.
Pod pojęciem kierowanie rozumiemy działania zmierzające do spowodowania postępowania innych ludzi zgodnie z celem kierującego oraz na wskazywaniu dróg oraz kontroli działania podwładnych.
Różnice między zarządzaniem a kierowaniem polegają na:
- zarządzanie dotyczy ludzi jednak tylko w przypadkach kiedy jest połączone z dysponowaniem środkami produktów (maszyny, materiały, energie, środki finansowe)
- zarządzanie realizowane jest na wyższych szczeblach władzy na których podejmowane są decyzje
- zarządzanie stosuje się formę zarządzanie przedsiębiorstwem
- kierowanie odnosi się wyłącznie do kierowania ludzi
- kierowanie dotyczy całego obszaru organizacji, wszystkich stanowisk kierowniczych
- kierowanie stosuje się formę kierowaniem ludzi
Zarządzanie jest sztuką praktyczną. Jest w połowie nauką, a w połowie sztuką mądrego działania w warunkach niepewności.
Gdziekolwiek ludzie podejmują pracę zorganizowaną i zespołową tak kluczową rolę odgrywa zarządzanie.
Skuteczne zarządzanie stanowi dzisiaj odrębną część wiedzy która rozwijała się przez ostatnie 100lat i ukształtowała się w zbiór przyjętych zasad, praktyk i terminologii.
Nauki o zarządzaniu są stosunkowo młode i w miarę uzyskiwanych doświadczeń praktycznych ulegają procesowi ciągłego doskonalenia.
W procesie doskonalenia można wyróżnić wiele poglądów co istotnie wpływa na kształtowanie tych nauk.
Funkcje zarządzania w szerokim znaczeniu są powiązane z całą organizacją i obejmują czynności:
- techniczne
- handlowe
- finansowe
- ubezpieczeniowe
- rachunkowościowe
- administracyjne
Współcześnie stosuje się podział funkcji zarządzania na:
- planowanie (rozumiemy wytyczanie celów organizacji i skutecznych sposobów ich realizacji)
- organizowanie (rozumiemy proces łączenia osobowych i rzeczowych składników działania jak również zorganizowanych już działań systemy bardziej złożone, przystosowane do zaspokajania czyichś potrzeb a w wielu przypadkach do odtwarzania także własnej struktury. Organizowanie oznacza logiczne grupowanie działań i zasobów).
- motywowanie (polega na kierowaniu pracownika, wywieraniu na nim wpływu i kierowaniu ich w taki sposób aby współdziałali ze sobą i wykonywali wytyczone zadania w możliwie najlepszy sposób)
- kontrolowanie (istotą tego procesu jest stały i systematyczny nadzór sprawowany przez kierownika w stosunku do podwładnego.)
Zasady zarządzania
Znaczenie zasad organizacji i zarządzania polega na tym, że wyrażają one prawidłowości zachodzące obiektywnie bez względu na cechy osoby zarządzającej oraz warunki działania. Zasady te ułatwiają realizację procesów zarządzania i chronią przed popełnieniem poważniejszych błędów.
W literaturze przedmiotu wyróżnia się cały szereg zasad zarządzania:
- jednoosobowego kierownictwa
- ciągłości kierowania
- odpowiedzialności
- rozważnego decydowania
- opanowania i życzliwości
- autorytet
- właściwej atmosfery pracy
- obiektywnej oceny i sprawiedliwości
- wynagradzania
- karania
- kontroli i nadzorów
Organizacja - według Tadeusza Kotarbińskiego
To pewien rodzaj całości ze względu na stosunek do niej jej własnych elementów, mianowicie taka całość, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości.
Do podstawowych własności każdej organizacji zaliczamy:
- celowość - rozumiana jako istnienie ogólnego celu oraz dążenie części organizacji do realizacji celu lub celów ważnych dla całości
- złożoność - rozumiana jako wielość różnorodnych części organizacji składających się na całość
- odrębność - polegająca na wyodrębnieniu celów i struktury całości z otoczenia, a jednocześnie powiązanie z otoczeniem tych celów i struktury
Przy określaniu oddziaływania otoczenia na organizacje należy brać pod uwagę 3 typy otoczenia:
1. otoczenie stabilne
2. otoczenie zmienne
3. otoczenie burzliwe (turbulętne)
Otoczenie przedsiębiorstwa można podzielić na 2 rodzaje:
- makrootoczenie - to zespół warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa wynikający z tego że działa w określonym kraju i regionie, w określonej strefie klimatycznej, w danym układzie politycznym, prawnym, systemowym itp.
- otoczenie konkurencyjne (mikrootoczenie, otoczenie sektorowe) - jest dla przedsiębiorstwa łatwiejsze do identyfikacji i obserwacji. W skład tego otoczenia wchodzą wszystkie podmioty gospodarcze które mają z przedsiębiorstwem powiązania kooperacyjne lub konkurencyjne.
Sektor to grupa przedsiębiorstw wytwarzających wyroby lub świadczących usługi o podobnym przeznaczeniu i sprzedająca je na tym samym geograficznie rynku.
Atrakcyjność sektora określają przede wszystkim 3 parametry:
- obecna wielkość sektora
- przyszła wielkość sektora i dynamika sprzedaży w poszczególnych latach
- obecna i przewidywana rentowność sektora
Celem analizy sektorowej jest znalezienie odpowiedzi na następujące pytania:
- Jaka jest atrakcyjność badanego sektora dla przedsiębiorstwa lub potencjalnego inwestora, jakie stwarza ono szanse i zagrożenia dla rozwoju przedsiębiorstwa?
- Które sektory w jakich działa przedsiębiorstwo dają lepsze, a które gorsze możliwości rozwoju, jak zatem kształtować przyszły portfel produkcji?
- Jakie nowe atrakcyjne sektory mogłyby w przyszłości stanowić pole działania firmy i jakie należy ponieść koszty wejścia do tych sektorów?
Zasady analizy portera
M.E.Porter sformułował 3 podstawowe warunki dla zastosowania sformułowanych przez siebie zasad:
- przedsiębiorstwo musi posiadać system informacyjny o własnych zasobach i środkach
- przedsiębiorstwo musi posiadać system informacyjny o swoim otoczeniu
- przedsiębiorstwo musi dobrze znać mechanizmy własnej działalności
5 Sił Portera
M.E.Porter sformułował 5 obszarów ułatwiających prowadzenie analizy sektorowej:
- siła oddziaływania dostawców i możliwości wywierania przez nich presji na przedsiębiorstwa sektora
- siła oddziaływania nabywców i możliwości wywierania przez nich presji na przedsiębiorstwa sektora
- natężenie walki konkurencyjną wewnątrz sektora
- groźba pojawienia się nowych produktów
- groźba pojawienia się substytutów
Planowanie jest procesem definiowania celów oraz określania skutecznych i adekwatnych do przyszłych warunków działania środków ich osiągania
Na proces planowania składają się 3 podstawowe grupy czynności:
- diagnoza obecnej sytuacji
- projektowanie i wybór celów
- projektowanie i wybór sposobów realizacji celów
Strategia stanowi ogólny program działania, który ma zapewnić realizację celów przedsiębiorstwa. W tym znaczeniu strategia może być rozumiana również jako koncepcja funkcjonowania przedsiębiorstwa. W dłuższym okresie czasu, obejmująca cele, sposoby ich realizacji i reguły zachowania się na rynku.
Planowanie strategiczne określa ogólne ramy zasadniczych decyzji i działań przedsiębiorstwa.
Przedmiotem planowania strategicznego i planów strategicznych są:
- misja i cele globalne przedsiębiorstw
- wybór dziedzin działalności
- alokacja zasobów między poszczególne jednostki strategiczne
- wyznaczenie strategii działań dla poszczególnych jednostek strategicznych
- planowanie strategiczne obejmuje okres kilku, na nawet kilkunastu lat i czasem nazywana jest planowanie długookresowe.
Pod pojęciem misji rozumiemy zazwyczaj określenie filozofii działań przedsiębiorstwa i jego podstawowych zamierzeń. Misja bywa utożsamiana również z generalnym celem przedsiębiorstwa, wyznaczającym kierunek działania, na którym zorientowane są wszystkie działania organizacji.
Planowanie strategiczne charakteryzuje się następującymi cechami:
- przedmiotem planowania strategicznego są podstawowe i fundamentalne w zagadnienia dla przyszłości przedsiębiorstw
- planowanie strategiczne wyznacza ramy planowania operacyjnego stanowiącego podstawę codziennych decyzji.
- planowanie strategiczne obejmuje swym zasięgiem okres dłuższy niż inne rodzaje planowania
- w planowaniu strategicznym powinno uczestniczyć naczelne kierownictwo
Etapy planowania strategicznego:
- Zdefiniowanie misji przedsiębiorstwa
- Sformułowanie polityki przedsiębiorstwa określenie długo i krótkookresowych celów przedsiębiorstwa
- Badanie możliwych strategii i wybór jednej z nich by zapewnić osiągnięcie misji i celów przedsiębiorstwa
ZARZĄDZANIE PRODUKCJĄ
Działalność operacyjna to zestaw działań podejmowanych w przedsiębiorstwie dla wytwarzania wyrobów lub świadczenia usług i bezpośrednio związanych z nich powstawaniem
Do działalności operacyjnej zaliczamy działania:
- projektowe - obejmujące projektowanie wyrobów lub usług oraz procesu technologicznego ich wytwarzania
- realizacyjne - polegające na wytarzanie wyrobów lub świadczeniu usług i przeciw działania
- kontrola - jakości wyrobów i usług
Określony powyżej obszar działalności definiujemy terminem działalność podstawowa
Działalności podstawowe towarzyszy działalność pomocnicza.
Do tej działalności zaliczamy: zaopatrzenie, transport, magazynowanie, obsługa eksploatacyjna itp.
Istotą działalności podstawowej i pomocniczej jest przetwarzanie zasobów i strumieni o charakterze materialnym (wytarzanie wyrobów) lub nie materialnym (świadczenie usług)
W nowoczesnej działalności gospodarczej sprawna realizacja działalności operacyjnej (podstawowej i pomocniczej) wymaga sprawowania działalności kierowniczej na poziomie przedsiębiorstwa jako całości.
Działalność kierownicza obejmuje: planowanie, organizowanie, zarządzanie, gospodarowanie finansami oraz kontaktowanie się z otoczeniem.
Istotą działalności kierowniczej są procesy informacyjno-decyzyjne.
Wymienione 3 rodzaje działalności (podstawowa, pomocnicza, kierownicza) tworzą całokształt działalności przedsiębiorstw.
Zarządzanie działalnością podstawową
REGUŁA V P - Całość funkcji zarządzania działalnością podstawową możemy podzielić na 5 części:
- produkt - jest wyrazem powiązania marketingu i produkcji
funkcje: działanie, estetyka, jakość, niezawodność, ilość, cena sprzedaży lub koszty produkcji, termin dostarczenia.
- przedsiębiorstwo - Aby wytworzyć produkt potrzebny jest majątek produkcyjny (maszyny, budynki). Majątek ten misi sprostać potrzebą produktu, rynku, pracowników i samej organizacji.
funkcje: określenie przyszłego popytu - marketing, zaprojektowanie i rozmieszczenie budynków i biur, zapewnienie niezawodności działania maszyn i urządzeń, zapewnienie sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa, zapewnienie bezpieczeństwa w pracy ludzi, maszyn i urządzeń, określenie potrzeb kadrowych.
- procesy - decyzje o wytwarzaniu wyrobu podejmuje się po zespoleniu: technicznych i organizacyjnych wymagań, stawianych przez produkt, możliwości organizacji, przygotowania ludzi. Wiedza i współczesna technika pozwala otrzymać produkt na wiele sposobów. Musimy jednak wybrać jedną metodę jednocześnie musimy zaangażować wiedze i intelekt a także zaangażowanie ludzi na każdym poziomie organizacji. Decydując się na konkretny proces należy rozpatrzyć czynniki :
dysponowana wydajność, dysponowane umiejętności, typ produkcji, rozmieszczenie zakładu i urządzeń, bezpieczeństwo, potrzeby serwisowe, zaplanowany poziom kosztów.
- programy - szczegółowe programy dostaw wyrobów są wynikiem działalności produkcyjno-marketingowej. Szczegółowe programy określają terminy dostaw a także określają przepływy pieniężne. Programy dostaw wyrobów oparte są o harmonogramy:
zaopatrzenia w surowce i minerały; wytwarzania wyrobów; eksploatacji maszyn i urządzeń; rozliczeń finansowych; magazynowania transportu
- personel - produkcja uzależniona jest od ludzi. Ludzie różnią się natomiast intelektem, umiejętnościami, oczekiwaniami. Socjologia podpowiada różne środki i metody postępowania w zespołach pracowniczych. Do tych środków należą:
lepsze komunikowanie się; małe grupy robocze; przekazywanie uprawnień; współudział robotników w zarządzaniu; demokracja przemysłowa; wzbogacenie prac i inne
STRATEGIA DZIELNOŚCI WYTWÓRCZEJ
Zarządzanie wymaga ciągłego podejmowania decyzji. Podjęcie decyzji na każdym szczeblu zarządzania (średnim, wyższym i najwyższym) musi poprzedzać znajomość misji organizacji i strategii organizacji. Strategia zarządzania działalnością podstawową musi uwzględniać decyzje związane z produkcją, marketingiem, otoczeniem organizacji i celami organizacji.
Strategia zarządzania działalnością podstawową musi wynikać z ogólnej strategii organizacji przez jej powiązania z rynkiem.
Organizacje odnoszą sukces tylko w wyniku ciągłej aktywności wobec otoczenia. Każda jednostka wytwórcza organizacji stanowi otoczenie dla innych jednostek składowych i należy zdawać sobie sprawę z zależności zarówno między nimi jak i pomiędzy jednostką macierzystą.
Ze względu na różnorodność przedsiębiorstw trudno jest sporządzić gotowe procedury dla opracowania strategii zarządzania działalnością podstawową.
Można jednak wypracować wytyczne tworzenia strategii z zarządzania działalnością podstawową:
- tam gdzie istnieje jednocześnie wiele celów; próbowanie osiągnięcia ich wszystkich na raz jest błędem - należy zidentyfikować cele kluczowe i tak planować działania aby doprowadzić do ich osiągnięcia.
- im większa różnorodność tym większa trudność - różnorodność nie musi być ograniczana ale należy znać koszty jej wprowadzenia
- łatwiej jest rozwiązywać problemy cząstkowe niż jeden wielki - rozbicie wielkiego problemu na problemy cząstkowe ułatwia ich rozwiązanie; można w tedy rozwiązać niektóre z nich a pozostałe przedstawić w takiej postaci, która może wskazać sposób ich rozwiązania.
- organizacje powinny być tak małe jak na to pozwala rynek i stosowane technologie - im większa organizacja tym większa jej bezwładność, a więc wolniejsza odpowiedź na zmiany; wielkość organizacji powinna być regulowana warunkami stawianymi przez rynek stosowanymi technologiami.
- struktura organizacji powinna być dostosowana do potrzeb konsumenta
Podczas stosowania przedstawionych wytycznych należy przestrzegać 3 zasad jedności:
1. Jedność pozycji rynkowej
Bez względu na stosowane technologie próba funkcjonowania na 2 różniących się znacznie miedzy sobą rynkach jest skazana na niepowodzenie
2. Jedność wielkości produkcji
Wytarzanie produktów na duża lub małą skale tymi samymi środkami może w rezultacie doprowadzić do znacznych trudności organizacyjnych.
3. Jedność złożoności
Proste wyroby nie mogą być produktami organizacji przeznaczonych do wytarzania produktów skomplikowanych lub złożonych
Podejmowanie decyzji wymaga opracowania dwóch podstawowych prognoz:
- Długoterminowa prognoza rynkowa dot. oczekiwań związanych z danym przedsięwzięciem. Prognoza ta obejmuje zazwyczaj okres 5 lat (dla wielkich inwestycji) okres ok. 20 lat.
- Krótkoterminowa prognoza sprzedaży dot. potrzeb rynku (przeważnie na okres 12 miesięcy).
Konstrukcja długoterminowej prognozy rynkowej opiera się na informacjach dotyczy:
- Poziom działalności przedsiębiorstwa (krajowe, międzynarodowe)
- Wydatki państwowe
- Dostępność zasobów ludzkich
- Możliwe zmiany struktur cenowych
- Możliwe zmiany standardu życia
- Konkurencja krajowa i międzynarodowa
- Możliwe nowe wyroby
- Potencjał marketingowy
- Zmiany technologiczne
- Możliwości organizacji
- Historia organizacji
- Długofalowe cele, strategie i plany organizacji
Krótkoterminowa prognoza sprzedaży jest podstawą działalności wytwórczej. Jest to prognoza na najbliższy okres planistyczny (przeważnie 12 miesięcy). Prognoza ta obejmuje:
- Szczegółowy wykaz wyrobów przeznaczonych do sprzedaży
- Maksymalne ceny możliwe do osiągnięcia na rynku
- Ilość każdego produktu
- Jakość każdego produktu
- Niezawodność każdego produktu
- Wymagany czas i terminy dostaw
Zarządzanie działalnością podstawową
Pion produkcji w przedsiębiorstwie posiada cechy odróżniające go od reszty organizacji. Do tych cech zaliczamy:
- zatrudnia większość pracowników organizacji
- zużywa większość środków rzeczowych
- konsumuje większość środków finansowych
- pion ten składa się z wielu podsystemów
Zanim zostanie stworzony jakikolwiek system zarządzania działalnością podstawową trzeba określić i zdefiniować stan aktualny i określić oczekiwania na przyszłość.
Popularną i skuteczną metodą tworzenia strategii dowolnej organizacji jest metoda SWOT.
Metoda ta przedstawiana jest w formie 4 polowej macierzy składającej się z:
- mocne strony przedsięwzięcia
- słabe strony przedsięwzięcia
- szanse
- zagrożenia
Podejmowanie decyzji
Zarządzający działalnością wytwórczą staje jednorazowa przez znaczą liczbą problemów, które muszą być niezwłocznie rozwiązane. Wywołuje to konieczność opracowania metody upraszczającą podejmowanie decyzji.
Konieczne decyzje możemy podzielić na:
- programowalne - decyzje powtarzające się, rutynowe, do których podjęcia można zastosować stałe procedury
- nie programowalne - zależą od ludzi, a którzy je podejmują od ich wiedzy zdolności oceny i doświadczenia
Im więcej problemów można formułować tak, ze decyzje mogą być programowalne, tym więcej czasu zostanie na decyzje nie programowalne.
Dla uproszczenia podejmowania decyzji należy stworzyć procedury rutynowego rozwiązywania problemu. Jest to możliwe w obszarach:
- zarządzanie materiałami
- metody i procedury
- planowanie czasu pracy
- określanie przybliżonych wyników
- zarządzanie jakością
- procedury bezpieczeństwa i higieny pracy
- utrzymanie ruchu
- polityka płacowa
Planowanie i sterowanie przedsiębiorstwem
Rozwój wyrobów następuje przedsiębiorstwie od pomysłu do realizacji. Duże znaczenie ma badanie rynku i działalność badawczo-rozwojowa. Dzięki temu możemy zrozumieć potrzebę i wymagania konsumenta.
Część produktów znajduje miejsce n rynku jako efekt działalności badawczo-rozwojowej. Dotyczy to nowych rozwiązań i nowych produktów. Sytuacja jest łatwiejsza jeżeli na rynku istnienie luka rynkowa. Jeżeli wypełnimy się naszym produktem to zapewnimy sobie bezpieczną pozycję.
Duże znaczenie w przedsiębiorstwie posiada marketing. Podstawowa prawdą jest jednak współdziałanie marketingu z innymi formami aktywności przedsiębiorstwa.
Współczesny marketing oparty jest na zasadzie MIX.
Marketing ten składa się z 4 elementów, które mogą być sterowane przez organizacje:
- Produkt
- Cena
- Dystrybucja
- Promocja
Funkcja sterowania działalnością wytwórczą musi spełniać 4 podstawowe warunki:
- musi być przewidziany czas na podjęcie odpowiedniego działania
- za każdym razem musi być określony zestaw działań możliwych do podjęcia
- musi istnieć modem pozwalający na określenie przyszłych wyników każdego możliwego do pojęcia działania
- musi istnieć kryterium lub cel wyboru działania na podstawie porównania -przewidywanego zachowania się systemu z jego celem
Aby system sterowania działalnością podstawową mógł funkcjonować w zaplanowany sposób należy wziąć pod uwagę szereg elementów:
- cel działania musi być jasno zdefiniowany
- sterowanie jest możliwe wtedy, kiedy dany jest wybór
- wszelkie pomiary muszą być dokonywane z określoną dokładnością
- Wykorzystanie zebranych informacji musi wchodzić w zakres obowiązków osoby, której są przekazywane
- Porównania powinny być prowadzone w takich przedziałach czasowych, które pozwalają na podjęcie odpowiednich działań
- Wszystkie raporty muszą być pisane w czytelnej postaci
- Uzyskane informacje muszą być poprawne. Systemy zarządzania nie tworzą informacji, a tylko ją przetwarzają
- Liczba poziomów przez które przekazywane są informacje powinna być ograniczona do niezbędnego minimum
Projektowanie Wyrobów
Przez projektowanie rozumiemy przekładanie wymagań na język zrozumiały na język zrozumiały dla wszystkich w odpowiedniej postaci do wykorzystania podczas wytwarzania lub użytkowania
Proces projektowania przechodzi przez następujące etapy:
o koncepcja
Przez ten etap rozumiemy określenie wstępnych parametrów użytkowych
Dla opanowania koncepcji wyrobów należy uzyskać minimum informacji w zakresie:
- wymagania techniczne i użytkowe
- wymagania dotyczące wyglądu zewnętrznego
- zawyżona cena sprzedaży lub koszty wytwarzania
- termin pojawienia się produktu na rynku
- przewidziany popyt
- max koszt wykonania projektu
- stan prawny (bezpieczeństwo, jakość, wymagania prawne)
o akceptacja - na tym etapie ustalamy czy planowane parametry są możliwe do osiągnięcia
o wykonanie - etap ten polega na przygotowaniu modelu nowych produktów do testowania. Na podstawie wcześniejszych ustaleń należy wykonać model i poddać go próbą. Model powinien uwzględnić wcześniejsze wymagania zarówno praktyczne jak i teoretyczne.
o przetworzenie - na tym etapie odbywa się przekazanie projektu właściwym wykonawca którzy adaptują go do warunków użytkowania
o czynności pilotowe - przy działalności na dużą skale właściwym jest przeprowadzenie operacji pilotowych lub wytworzenie próbnej partii wyrobów
Ergonomia
Według polskiego towarzystwa ergonomicznego ergonomia jest to nauka stosowana, zwierzająca do optymalnego stosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka.
Według polskiego stowarzyszenia ergonomicznego ergonomia zajmuje się związkami zachodzącymi pomiędzy człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i otoczeniem w najszerszym znaczeniu włączając w to pracę, wypoczynek, sytuacje w domu i w podróży.
Korzyści uzyskiwane dzięki wysokiej jakości ergonomicznej urządzeń technicznych:
- lepsza i wydajniejsza praca
- zmniejszenie biologicznych kosztów pracy
- zmniejszenie liczby oraz kosztów braków i błędów popełnianych w pracy
- zwiększenie bezpieczeństwa pracy i eliminacja chorób zawodowych
- lepsze wykorzystane czasu pracy
- ograniczenie absencji chorobowej
- zwiększenie satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji
- odczycie zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami technicznymi