Przyczyny i skutki rozpadu państw socjalistycznych

Na przełomie lat 80 i 90-tych XX w. rozpadł się blok wschodni, skupiający państwa socjalistyczne. W czerwcu 1989 ,Polska jako pierwszy kraj socjalistyczny, uzyskała niezależność od ZSRR. Na mapie Europy pojawiły się niezależne i suwerenne państwa: Białoruś, Ukraina, Łotwa, Litwa, Estonia, Słowenia, Bośnia, Chorwacja oraz Rosja. Stosunki polityczne na świecie uległy głębokim przeobrażeniom. Dopełnieniem procesu zmian było połączenie się w 1991 r. państw niemieckich NRD z RFN.
Kruchość socjalizmu leżała u samych jego podstaw - systemu centralnego planowania, którego centrum nigdy nie było odpowiednio poinformowane ani kontrolowane. Planujący kreślili plany, określające ilość wszystkiego co powinno zostać wyprodukowane – były to tzw. cele – oraz jakie inwestycje powinny zostać poczynione i jakie ilości materiału są potrzebne aby zrealizować założone cele. Zwykle z planu na plan postawione cele były coraz bardziej ambitne. Następnie plan był dzielony na odcinki, które miały wykonać poszczególne przedsiębiorstwa. Ważnym faktem w procesie produkcji był ciągły niedobór materiałów potrzebnych do zrealizowania planów – ekonomia socjalistyczna bywa czasami nazywana „ekonomią niedoboru”. Aby więc cel produkcji mógł zostać osiągnięty każdy plan zakładał zużycie większej ilości materiałów i potrzebę poczynienia większej ilości inwestycji, niż w wymagała tego rzeczywistość. Za takim postępowaniem stałą logika, że skoro nie ma szans otrzymania potrzebnych materiałów w rozsądnej ilości na czas, należy planować z naddatkiem, dzięki czemu zakład otrzyma pierwotnie potrzebną ilość materiału . W rezultacie tego fałszowania planów „centrala” nigdy nie posiadała prawdziwych informacji na temat tego, co rzeczywiście potrzebne jest do produkcji. W efekcie kolejne plany były jeszcze bardziej błędne. Gospodarki państw socjalistycznych ogarnął kryzys gospodarczy i galopująca inflacja. Brak towarów, niska wartość pieniądza, brak wizji wyjścia z kryzysu wzmagał niezadowolenie obywateli. Również monopartyjność i ingerencja państwa we wszystkie aspekty życia, brak demokracji, despotyzm i ciągła inwigilacja były powodem wzrostu protestów i oporu przeciwko władzy totalitarnej, zakłamanej, opartej na przemocy i zastraszaniu. W systemie monopartyjnym nawet wybory były fikcją.
Upadek komunizmu i rozpad ZSRR umożliwiły byłym państwom socjalistycznym nawiązanie współpracy gospodarczej z Unią Europejską. Rozpoczęło się przechodzenie od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej. Zlikwidowano udział państwa w regulacji cen wyrobów i usług, wprowadzono przekształcenia własnościowe i restrukturyzację gospodarki, zapewniono konkurencyjność wyrobów. Wdrożone zostały reformy systemu bankowego i ubezpieczeniowego. Nastąpiło zwiększenie efektywności gospodarowania a znaczenie dużych firm państwowych obniżyło się. Prywatyzacja uwolniła działalność gospodarczą od bezpośredniego nadzoru państwa, co miało wpływ na wzrost wydajności pracy i lepszą jej organizację oraz dostosowanie do potrzeb rynku.
Oprócz procesu prywatyzacji nastąpiła reprywatyzacja, polegająca na przekazywaniu dawnym właścicielom, ich spadkobiercom, organizacjom społecznym, religijnym majątku, który został znacjonalizowany w PRL z naruszeniem prawa.
Proces restrukturyzacji pozwolił na wprowadzenie nowoczesnych technologii, unowocześnienie produkcji i zwiększenie udziału w strukturze produkcji wyrobów zaliczanych do środków konsumpcji. Przekształceniu uległa struktura gałęzi przemysłu. Nastąpił rozwój zaniedbanych wcześniej kierunków rozwoju i ich usytuowanie w różnych miejscach kraju a nie w wybranych obszarach.
Ważna jest też demonopolizacja gospodarki, czyli ograniczenie dominującej roli pojedynczych przedsiębiorstw.
Rynek zaczął sterować procesami gospodarczymi. Jednocześnie brak ingerencji państwa spowodował wzrost bezrobocia. Gospodarka zaczęła działać zgodnie z potrzebami rynku.
Rozszerzyła się współpraca państw nie tylko z dawnego bloku socjalistycznego. Wzrósł poziom życia obywateli i ich swoboda w działaniu.
Waluta stała się w pełni wymienialna.
Wielopartyjność i demokratyczne wybory rządu są podstawą funkcjonowania państwa.
Należy też podkreślić, że upadek państw bloku wschodniego spowodował globalną zmianę układu sił militarnych. Dotychczas głównymi mocarstwami były Stany Zjednoczone wraz z państwami układu NATO oraz Związek Radziecki z Układem Warszawskim. Obecnie większość państw bloku wschodniego weszła w skład NATO.