Globalizacja i jej wpływ na politykę zagraniczną państw

1.Globalizacja
Zgodnie z ujęciem Davida Helda i Anthony’ego McGrewa, globalizacja może być pojmowana jako poszerzenie, intensyfikacja, przyśpieszanie i wzrastający wpływ wzajemnych powiązań w skali światowej. Proces ten nabrał szczególnego tempa po zakończeniu zimnej wojny, z różnym natężeniem trwał jednak od stuleci, a jego początków możemy poszukiwać nawet w epoce wielkich odkryć geograficznych, których skutkiem było powstanie międzykontynentalnych więzi gospodarczych. Według niektórych komentatorów, żyjemy dziś w czasach tzw. drugiej globalizacji, a pierwsze przyśpieszenie kształtowania się zależności między różnymi częściami świata miało miejsce jeszcze przed I wojną światową.
2. Dziedziny najszybszej globalizacji.
Możemy wymienić kilka dziedzin, w których globalizacja postępuje najszybciej:
• Technologia – szybki rozwój technologii komunikacyjnych umożliwia dokonywanie transakcji ekonomicznych i rozprzestrzenianie wzorów kultury masowej w skali całego świata,
• Gospodarka - ukształtowanie rynku globalnego, napędzanego rozwojem konkurencji, który faktycznie jest jednak w dużym stopniu regulowany przez silniejszych uczestników (np. kurs walut używanych do rozliczeń w wielu częściach świata – dolarów, euro, jenów czy juanów – jest zależny od decyzji superpotęg gospodarczych, które je emitują),
• Polityka – szczególną pozycję lidera zajmują Stany Zjednoczone – państwo zarządzające światowym Internetem, mające kluczowy wpływ na międzynarodowe instytucje finansowe, promujące zasady wolnego rynku w skali światowej (aczkolwiek niekonsekwentnie i z wieloma odstępstwami , mającymi na celu ochroną własnego rynku), największy importer towarów i usług, który napędza koniunkturę światowej gospodarki,
• Kultura – proces homogenizacji kultury światowej, postępujący za pośrednictwem mediów, które wykorzystują motywy kultur regionalnych (narodowych) dla wytworzenia produktów rozpowszechnianych globalnie,
• Ekologia – postępujące zniszczenie środowiska naturalnego, które wywołuje potrzebę działań zapobiegawczych w skali światowej.
3.Organizacje ponadpaństwowe.
Wraz ze wzrostem tempa globalizacji w stosunkach międzynarodowych stale rośnie znaczenie uczestników niepaństwowych, szczególnie typu ponadnarodowego, którzy działają niezależnie od państw (np. przedsiębiorstwa, korporacje lub kościoły), a czasem nawet przeciw państwom (np. międzynarodowe struktury przestępcze albo siatki terrorystyczne). Wiele organizacji zajmuje się problemami o skali ogólnoświatowej. Ich rosnące zaangażowanie powoduje, że co raz więcej ludzi czuje się odpowiedzialnymi za utrzymywanie pokoju na świecie lub przeciwdziałanie biedzie, niesprawiedliwości oraz skutkom kataklizmów nie tylko we własnym kraju. Ten pozytywny aspekt przemian nie powinien jednak prowadzić do wniosku, że forma państwa jest przestarzała i nie odpowiada wyzwaniom, przed jakimi staje dziś ludzkość. Dla porządku opartego na współpracy między państwami nie stworzono jak dotąd żadnej realnej alternatywy.
W wyniku procesu globalizacji politycznej powstały takie organizacje międzynarodowe jak: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Światowa Organizacja Handlu. Organizacje te wpływają na gospodarkę światową, a przez to ograniczają niezależność państw narodowych. W tym kontekście często wymienia się również Unię Europejską. Powstały także inne unie kontynentalne: Unia Afrykańska (UA), Unia Narodów Południowoamerykańskich (UNASUR). Duże ubogie niegdyś państwa stają się podmiotami znaczącymi coraz więcej na arenie międzynarodowej – głównie Chiny, Indie, Brazylia. Istotnym wymiarem globalizacji jest system organizacji pozarządowych wypełniający funkcje uzupełniające i wyręczające instytucje państwa opiekuńczego.
4.Konieczność integracji międzypaństwowej.
Palącą potrzebą jest natomiast podejmowanie przez państwa coraz szerszej współpracy w rozwiązywaniu problemów, które nabierają charakteru kontynentalnego lub nawet globalnego. Oznacza to konieczność integracji państw w poszczególnych częściach świata. Integracja ta wymaga od rządów i społeczeństw przekazywania części suwerenności państwowej w niektórych dziedzinach organizacjom ponadpaństwowym. Jednocześnie rozwój wiedzy o świecie i możliwość nawiązywania kontaktów w skali globalnej (m.in. przez Internet) sprzyja aktywizacji życia społecznego na szczeblu niższym niż państwowy – regionalnym i lokalnym. Tendencja do przejmowania części zadań przez wspólnoty samorządowe i organizacje trzeciego sektora także wpływa na ograniczenie kompetencji władz centralnych państwa. Te dwa procesy przemian pozostają ze sobą w ścisłym związku.
5.Negatywne aspekty i krytyka globalizacji.
Oprócz pozytywnych stron globalizacji jako zjawiska, które niewątpliwie stymuluje do rozwoju, istnieją też pewne negatywne konsekwencje.
a) Aspekty globalizacji eksponowane przez jej krytyków:
• Umacniają się rynki kapitałowe wyzwolone spod kontroli państw,
• Państwo traci wpływ na decyzje o lokalizacji kapitału,
• Zostaje ograniczona demokratyczna kontrola nad decyzjami gospodarczymi,
• Zwiększa się siła ponadnarodowych korporacji, wymuszających niekorzystne społecznie zmiany na rynku pracy i regulacje w sprawie ochrony środowiska,
• Państwa uzależniają się od zewnętrznego kapitału spekulacyjnego, przez co gospodarka i waluty są narażone na gwałtowne zachwiania,
• Poszczególne sektory gospodarki są zmonopolizowane przez najsilniejsze firmy,
• Spada poczucie bezpieczeństwa socjalnego obywateli,
• Pogłębia się rozwarstwienie majątkowe.
b) Ruch anty i alterglobalistyczny
Współcześnie możemy wyróżnić dwie postawy krytyczne wobec globalizacji: antyglobalizm i alterglobalizm. Alterglobalizm wydaje się raczej odruchem niezgody na negatywne skutki globalizacji niż ruchem społecznym. Odrzuca myślenie, które ogranicza opis i ocenę rzeczywistości jedynie do wymiaru ekonomicznego, efektywności gospodarczej w skali makro, wskaźników wzrostu, poziomu deficytu budżetowego i inflacji. Sprzeciwia się władzy rynku we wszystkich sferach życia, ponieważ grozi to ich zmonopolizowaniem przez silniejszych. Alterglobaliści nie zgadzają się na to, aby wszystkim krajom – bez względu na ich specyfikę – narzucać neoliberalną receptę społeczno-gospodarczą, a także stosować intelektualny szantaż, że alternatywą dla rynku i globalizacji w obecnej postaci może być jedynie populizm i katastrofa ekonomiczna. Alterglobalizm porusza tematy niepopularne, jak bieda, głód, wyzysk, eksploatacja słabych i bezbronnych, neokolonializm, nowe niewolnictwo, prywatyzacja sił bezpieczeństwa.
6. Ład międzynarodowy
Ład międzynarodowy – zasady, na których opierają się stosunki międzynarodowe, normy i ustalenia porządkujące relacje między państwami w celu utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa w skali regionu, kontynentu, a nawet całego świata.
Podstawowym problemem w stosunkach międzynarodowych jest utrzymywanie pokoju między państwami. Pytanie o to, na jakich zasadach budować wzajemne relacje, aby zapewnić bezpieczeństwo i uniknąć wojen, czyli jak stworzyć ład międzynarodowy, od stuleci zaprzątało uwagę mężów stanu, dyplomatów i teoretyków polityki. W XIX i XX w. wybierano najczęściej zasadę równowagi sił między mocarstwami, dzielącymi się strefami wpływów, do których należały pozostałe państwa(na takiej zasadzie oparto ład wiedeński), lub zasadę równości wszystkich państw i współdecydowania o porządku światowym na forum organizacji międzynarodowej(ład wersalski).
Współczesny ład międzynarodowy przejawia trochę cech ładu wersalskiego – na forum ONZ próbuje się rozwiązywać problemy globalne – i trochę cech ładu wiedeńskiego – o ostatecznych rozwiązaniach często decyduje siła niektórych mocarstw, a nie zgoda wszystkich państw.
7. Zjawiska istotnie wpływające na politykę zagraniczną państw, wniesione do życia międzynarodowego przez procesy globalizacji (podsumowanie):
* Globalizacji towarzyszy centralizacja podejmowania decyzji dotyczących spraw światowych w państwowych i pozapaństwowych ośrodkach. Globalizacja jest problemem skali w tym sensie, iż jedynie ten, kto może działać w skali globalnej - w wymiarze finansowym, gospodarczym, politycznym czy wojskowym - może podejmować decyzje ważące w skali globalnej.
* Globalizacja rozumiana jako centralizacja (czy koncentracja) władzy międzynarodowej zmniejsza poziom demokracji czy demokratyczności życia międzynarodowego. Zmniejsza się mianowicie udział większości państw w decydowaniu o najważniejszych kwestiach międzynarodowych, także o sprawach mających żywotne znaczenie dla tych państw.
Pogłębianie się niedemokratyczności stosunków międzynarodowych widoczne jest:
- w sferze bezpieczeństwa międzynarodowego, w której zwiększa się rozziew pomiędzy potencjałami i zdolnościami a odpowiedzialnością różnych państw za utrzymanie stabilności i bezpieczeństwa w skali regionalnej i globalnej,
- w sferze finansów międzynarodowych, w której znakomita większość państw ma ograniczony i stale malejący wpływ na instytucje międzynarodowe określające parametry globalnych finansów,
- w pojawianiu się transnational governance system, nazywanego także niekiedy global governance
- w zwiększaniu się procentu ludności świata żyjącej na poziomie absolutnej nędzy (ludność wielu krajów świata żyje „na garnuszku” bogatych państw), uzależniającej ją od krajów wyżej rozwiniętych, co nie pozwala rządom krajów słabo rozwiniętych na podmiotowy udział w podejmowaniu ważnych decyzji międzynarodowych.
* Procesy globalizacji są źródłem polaryzacji społeczności międzynarodowej. Wytwarzana przez globalizację linia podziału różni się od tych, które jeszcze do niedawna wyznaczały strukturę rzeczywistości międzynarodowej. Jest to linia podziału na coraz bardziej bogatych i coraz większy odsetek coraz biedniejszych. Ta linia przebiega nie tylko pomiędzy krajami i regionami, ale także wewnątrz społeczeństw w poszczególnych krajach. Procesy globalizacji są także źródłem potrzeby poszukiwań odniesień i struktur znajdujących się pomiędzy podmiotami klasy narodu, społeczeństwa czy państwa a tym, co globalne. To, co globalne jest zbyt abstrakcyjne, odległe i obce, dlatego ludzkie społeczności potrzebują oparcia w mniejszych, bardziej „swoich” układach odniesienia.
* Globalizacja pociąga za sobą także wzrost możliwości działania i znaczenia pozarządowych uczestników stosunków międzynarodowych. Zyskują one globalny zasięg swego działania. Dotyczy to nie tylko klasycznych organizacji pozarządowych, lecz w jeszcze większym stopniu korporacji trans narodowych, a także ruchów ekologicznych, mediów czy organizacji reprezentujących interesy grup pracowniczych.