Słowniczek Historyczny

Słowniczek Historyczny z książki Grzegorza Wojciechowskiego Historia i Społeczeństwo - Człowiek i Jego Cywilizacja. Poznaję cię historio 6! Wydawnictwo ARKA Poznań 2002.
A
Aztekowie – nazwa plemienia zamieszkującego Amerykę w Dawnych czasach. Mieli wysoko rozwiniętą medycynę i architekturę. Opracowali kalendarz i alfabet obrazkowy.
Anioł Michał – właściwie Michelangelo Buonarotti żył w latach 1475-1564, jeden z najwybitniejszych artystów włoskich i europejskich epoki renesansu. Główny temat rzeźb Michała Anioła stanowiła postać ludzka. Wykonał dzieła takie jak: rzeźba Piet znajdująca się w bazylice Św. Piotra w Watykanie, rzeźba Mojżesz w kościele Św. Piotra w Okowach (Rzym), fresk Sąd Ostateczny z Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, zaprojektował kopułę Bazyliki Św. Piotra oraz rzeźbę David.
Antyk –
Anglikanizm – religia rozpowszechniona głównie w Anglii, uznaje głowę państwa za głowę Kościoła, odrzuca liturgię, kult świętych i celibat.
Arras – wielobarwna, jednostronna tkanina dekoracyjna, służąca do ozdabiania ścian.
Alegoria - w literaturze i sztuce obraz mający, poza dosłownym, sens przenośny, jednoznacznie określony i ustalony umownie.
B

C
Chłopstwo – stan społeczny. Najliczniejsza grupa ludności średniowiecznej. Posiadało najmniej praw. W urzędowych dokumentach byli określani jako „pracowici”. Ziemia, którą uprawiali była własnością króla, Kościoła lub szlachty. W zamian za możliwość użytkowania gruntów chłopi byli zobowiązani do darmowej pracy na rzecz pana oraz do oddawania danin.
Celibat – bezżenność, stosowany w niektórych religiach.
D
Duchowieństwo – grupa duchownych, która wg. Zasad danej religii sprawuje kult.
Danina – podatek który płacili chłopi w postaci pieniędzy lub towarów np. zboża, drobiu, jaj, miodu.
E
Era – okres zapoczątkowany jakimś ważnym wydarzeniem.
Ekumenizm – ruch dążący do porozumienia i współpracy wszystkich wyznań chrześcijańskich.
F
Fresk – malowidło naścienne, które malowało się i maluje na ścianach budynków.
Folwark - wielkie gospodarstwa rolne funkcjonujące między XV a XVIII w., nastawione na masową produkcję przeznaczoną na zbyt
G
Gołota – średniowieczni szlachcie, którzy nie mieli żadnego majątku.
H
Humanizm - kierunek ukształtowany we Włoszech ok. początku XIV w., przeciwstawiający się średniowieczu, nawiązujący do antyku. Jego hasłem było: „Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce” (Terencjusz). Humanizm stał się podstawą epoki odrodzenia (renesansu).
Herb - szlachecki dziedziczny znak określający i potwierdzający przynależność do danego rodu lub cechu.
I
Inkowie – plemię zamieszkujące południowo-zachodnią część Ameryki Południowej w ok. XIw.
Indianie – rdzenni mieszkańcy Ameryki (rdzenni - pierwotni).
Indeks ksiąg zakazanych – umieszczano w nim tytuły książek o treściach niezgodnych z nauką Kościoła
J

K
Karawela – żaglowiec używany w czasach wielkich wypraw geograficznych. Żagle były rozmieszczone tak, aby łapały każdy wiatr.
Krzysztof Kolumb – włoski żeglarz, podróżnik, znany jako odkrywca Ameryki. Żył w latach 1451-1506.
Krużganek - otwarty korytarz biegnący wzdłuż zewnętrznych ścian budynku, przeważnie przykryty stropem lub sklepieniem.
Kapłani – opiekowali się świątyniami. Modlili się, odprawiali msze, dawali odpusty oraz organizowali uroczystości religijne.
Kalwin Jan – żył w latach 1509-1564, prawnik, humanista, założyciel Kalwinizmu.
Kalwinizm – jedna z głównych protestanckich religii stworzona przez J. Kalwina, przyjęta przez wszystkie kościoły ewangelicko-reformowane, charakteryzująca się m.in. surowością obyczajów i kultu oraz uznawaniem tylko sakramentów chrztu i komunii.
Kopernik Mikołaj – urodzony w Toruniu. Żył w latach 1473-1543. Wybitny polski astronom, matematyk, lekarz, prawnik, tłumacz poezji włoskiej i ekonomista, pochodził z rodziny wywodzącej się z mieszczan krakowskich. Studiował w Krakowie, a następnie na uczelniach włoskich. Udowodnił, że Słońce stoi a Ziemia i inne planety krążą wokół niego, Ziemia dodatkowo obraca się wokół własnej osi.
L
Leonardo da Vinci – najwybitniejszy przedstawiciel renesansu. Rzeźbiarz, architekt i malarz, autor obrazów: Ostatnia wieczerza, Mona Lisa oraz Dama z łasiczką. Obraz Dama z łasiczką to jedyne dzieło mistrza znajdujące się w Polsce – w Muzeum Czartoryskich w Krakowie Interesowały go również medycyna i mechanika. Sporządził projekt łodzi podwodnej i maszyny latającej.
Luter Marcin – żył w latach 1483-1546. duchowny, niemiecki reformator Kościoła zachodniego.
Luteranizm – jedna z głównych religii. Stworzona przez Marcina Lutra.
Ł

M
Magellan Ferdynand - portugalski żeglarz i odkrywca w służbie hiszpańskiej. Jako pierwszy opłynął świat dookoła świat (3 statkami wróciło 18 żeglarzy). Zginął w walce z tubylcami na Filipinach.
Majowie – ludność istniejąca od ok. Xw. zamieszkująca Amerykę.
Monogram – znak graficzny z jednej ozdobnej litery lub kilku połączonych.
Mieszczaństwo – stan społeczny. Większość z nich tytułowano w urzędowych dokumentach jako „sławetni”. Mieszczaństwo dzieliło się na warstwy różniące się między sobą uprawnieniami i statusem społecznym. Prawa mieszczańskie nabywano drogą dziedziczenia, zamieszkiwania w mieście przez określony czas, przez urodzenie, małżeństwo bądź nadanie.
Magnateria – szlachcice, którzy zgromadzili olbrzymi posiadłości ziemskie, które obszarem dorównywały niekiedy obecnym powiatom lub nawet województwom. Średniowieczny stan społeczny. Magnaci wznosili wspaniałe rezydencje, utrzymywali liczne dwory, a nawet prywatne wojska.
Monarcha – władca rządzący monarchią.
Monarchia – średniowieczna forma rządów.
N
Nowożytność – epoka która trwała od ok. 1492 do ok. 1918.
Niewolnicy – „narzędzia mówiące ludzkim głosem”. Ludzie którzy byli czyjąś własnością.
O
Orteliusz Abraham – w 1570r. wydał pierwszy nowożytny atlas zawierający również mapę polski.
P
Ptolemeusz – starożytny grecki uczony.
Pielgrzymi – ludzie którzy pokonują pewną drogę śpiewając pieśni i słuchając Pisma Św. w dowód swojej wiary
Protestanci –
Przywileje – specjalne prawa zwalniające lub zmniejszanie niektórych obowiązków.
Posłowie – wybrani przez szlachtę jej przedstawiciele do sejmiku lokalnego i sejmu walnego.
Patrycjat – najbogatsza grupa mieszczan. Objęci nim mieszkali w okazałych kamienicach, nosili drogie stroje oraz prowadzili wystawne życie.
Pańszczyzna - darmowa praca na rzecz pana. Z czasem uległa zwiększeniu z jednego do kilku dni w tygodniu.
R
Renesans, odrodzenie – nowy kierunek rozwoju kultury europejskiej. W rym stylu wznoszono kościoły, budynki świeckie – pałace, kamienice, ratusze, sukiennice, a także zamki obronne. Charakterystycznymi elementami tych budowli były kopuły, balkony, łuki półkoliste, krużganki i arkady oraz zapożyczone z antyku portyki i kolumny. W tym czasie było na świecie również wielu wybitnych ludzi np. Michał Anioł, Francesco del Cossa, Leonardo da Vinci, Luca della Robbia itd. Renesans był okresem rozkwitu muzyki. Komponowano utwory wielogłosowe i świeckie.
Różnowiercy – ludzie którzy wierzą w inną wiarę niż ta w którą wierzy większość ludzi na danym terenie.
Reformacja – ruch religijny, kulturalny i społeczny zainicjowany przez M. Lutra w Wittenberdze w
1517 r., dążący do wprowadzenia reform w Kościele katolickim.
Rej Mikołaj – pseudonim Ambroży Korczbok Rożek (mamo !!! nie wiem jak poprawnie napisać tego gościa!!) – polski poeta, tłumacz, nazwany "ojcem piśmiennictwa polskiego". Uważany za jednego z czołowych przedstawicieli polskiego odrodzenia. Żył w latach 1505-1569.
Rzeczpospolita Obojga Narodów – średniowieczne państwo złożone z Polski i Litwy było ono trzykrotnie większe od obecnej Polski. Rzeczpospolita Obojga Narodów miała wspólną walutę, monarchę i sejm a oddzielne skarbce i wyższe urzędy.
S,Ś
Średniowiecze – epoka, która trwała od ok. 476r do końca XVw.
Stulecie – okres 100 lat.
Szlachta – renesansowy, uprzywilejowany stan społeczny który wywodził się od średniowiecznego rycerstwa. Chętnie podkreślała swą przeszłość, używając herbów i tytułując się rycerstwem.
Sejmiki lokalne – średniowieczna szlachta obradowała i wyrażała swoją wole.
Sejm walny – był zwoływany przez króla. Wspólnie z monarchą i senatem, składającym się z dostojników państwowych, naradzali się wówczas nad ważnymi dla Rzeczypospolitej sprawami. Sejm walny stanowił prawa, uchwalał podatki oraz podejmował ważne decyzje.

T
Tysiąclecie – okres 1000 lat.
Tolerancja religijna – było to tolerowanie wyznawców danej wiary do wyznawców innej wiary. W Polsce przyjęto tolerancje chrześcijańską.
U,V
Vespucci Amerigo – włoski żeglarz i podróżnik, kupiec pochodzący z Florencji, w służbie hiszpańskiej i portugalskiej. Za życia uznany za odkrywcę Nowego Świata. W przeciwieństwie do Kolumba podejrzewał, że nowo odkryte tereny, nie są Azją i dlatego nazwał je Nowym Światem. Od jego imienia pochodzi nazwa Ameryki.
Unia - związek państw, terytoriów lub organizacji międzynarodowych.
W
Wiek – okres 100 lat.
Wyznania protestanckie – związki i organizacje kościelne protestanckie, powstałe w wyniku reformacji, wywodzące się z działalności M. Lutra, U. Zwingliego i J. Kalwina i przyjmujące ich koncepcję za podstawę działania. Podstawą ich wiary jest Biblia.
Wolna elekcja - wybór monarchy nie ograniczony względami na dynastię (w Polsce od 1572). Tzn., że jeśli nie chcemy wybrać kogoś z rodziny królewskiej to możemy wybrać dowolnego kandydata.
Y

Z
Zbór - świątynia

Bibliografia:

WIEM - Wielka Internetowa Encyklopedia Multinedialna
Własna wiedza dotycząca histori.