Czynniki rozwoju osobniczego

Całość otaczającego środowiska ma duży wpływ na organizm. Może ono przybierać szybsze lub wolne tempo rozwoju co z kolei wartości określonych cech mogą stawać się mniejsze lub większe. Potencjalne czynniki regulujące rozwój podzielić, więc można na te, które są wewnątrz (endogenne), i te, które są zewnętrzne organizmu (egzogenne). Pośród wielu czynników wpływających na rowój osobniczy można wyróżnić cztery zasadnicze grupy:
• Czynniki endogenne genetyczne (determinanty rozwoju);
• Czynniki endogenne paragenetyczne;
• Czynniki egzogenne (modyfikatory rozwoju);
• Tryb i styl życia – czynniki współdziałające pośrednie.
Czynniki endogenne genetyczne określamy mianem determinantów, gdyż określają one bowiem w chwili zapłodnienia, z góry i w zasadzie w formie nieodwracalnej, zasadnicze biochemiczne normy reakcji organizmu, a tym samym przebieg rozwoju w danych warunkach. To o jakich właściwościach są geny, chromosomy a także cały genotyp przejawia się w działanie całego organizmu. Współdziałają one ze sobą i decydują o strukturze, funkcjach danego organizmu, płci, właściwościach psychicznych czy też fizycznych. Geny działają pojedynczo bądź w zespołach a to z kolei wynika z ich współdziałania lub wzajemnego oddziaływania na siebie. Takie działania przejawiają się w formie sumującego się wpływu na pewne cechy lub też dominacji jednych genów nad drugimi. Niekiedy wady powstające w materiale genetycznym wykraczają poza dany zakres zmienności co powoduje tworzenie się anomalii widocznych w budowie ciała bądź funkcjonowaniu organizmu.
Czynniki endogenne paragenetyczne to grupa czynników współdziałających, które względem organizmu płodu są zewnętrzne, natomiast endogenne w stosunku do organizmu matki. Faza prenatalna jest szczególnie ważna i wpływa na szybkie tempo rozwoju organizmu. Zauważono, iż pomimo połowy zestawu genów pochodzących od ojca i od matki, to jednak silniejsze związki występują między cechami dziecka z matką niż dziecka z ojcem. Dzieje się to na skutek, iż podczas ciąży właściwości genotypu matki pod względem właściwości środowiska wewnętrznego jej organizmu, umożliwia wpływ jej metabolizmu na rozwój płodu. Mówiąc o wpływie metabolicznym matki mamy w danym przypadku na uwadze te właściwe genetyczno-konstytucjonalne metabolizmu, które powstały pod wpływem środowiska wewnątrzmacicznego jej z kolei matki. Należy się także liczyć z wpływem nie przekazywanego przez matkę zestawu genów, które są jej właściwe.
Czynniki egzogenne to elementy środowiska otaczającego organizm, których różnorodność polega na skali natężenia, a nieskończona wręcz zmienność na ilość kombinacji między elementami współwystępującymi. Związane są z nimi ściśle grupy elementów środowiska zewnętrznego takie jak:
1) elementy biogeograficzne (modyfikatory naturalne) – na właściwości fizjologiczne i morfologię organizmu mają wpływ takie aspekty jak cechy klimatu w którego skład wchodzą takie elementy jak: temperatura, wilgotność i ciśnienie powietrza, nasłonecznienie itp. Przyjmuje się, iż to właśnie klimat umiarkowany ciepły jest najodpowiedniejszym dla przebiegu rozwoju organizmu. W takich warunkach zachodzi najszybsze dojrzewanie biologiczne oraz wydłuża się okres płodności kobiet. Zauważona z kolei, iż ludzie w klimacie tropikalnym posiadają mniejszy ciężar ciała, co ściśle wiąże się z przemianą materii a także zapotrzebowaniem na pokarm. Wysokość nad poziomem morza odgrywa również istotną rolę w przebiegu rozwoju osobniczego. Stwierdzono, iż na terenach górzystych ludzie posiadają zwiększoną ilość czerwonych krwinek, zwolnioną pracę serca oraz wyższą hemoglobinę.
2) elementy społeczno – ekonomiczne (modyfikatory kulturowe) - niebagatelnym aspektem mającym wpływ na rozwój jest miejsce zamieszkania . szybsze wzrastania zaobserwowano na terenach miejskich. Związane jest to z lepszą opieką medyczną oraz warunków życia (higiena, odżywianie). Z kolei na wsiach stwierdzono pewne opóźnienia w rozwoju, które wiążą się z gorszym odżywianiem, brakiem higieny i opieki medycznej. Wykształcenie rodziców także odgrywa ważną rolę w rozwoju. Udokumentowano, iż to właśnie dzieci pochodzące z rodzin inteligenckich osiągają wyższe wymiary ciała. Kolejnym aspektem jest dzietność rodziny. Wpływ kolejnych urodzeń dzieci, odległość między ciążami powoduje, iż np. dzieci z rodzin wielodzietnych są niekiedy w gorszym rozwoju fizycznym niż dzieci z małych rodzin.
Tryb i styl życia jest nierozerwalnie związany z czynnikami ekonomicznymi. Związane są z tym takie elementy jak ruchliwość (praca fizyczna), uprawianie sportu, ilość wypoczynków, stresy itd. Im więcej człowiek się porusza tym następuje rozrost zarówno kości jak i mięśni. Tryb życia znajduje się w związku tak z czynnikami endogennymi (temperamentem, potrzebami), jak i w pierwszym rzędzie z czynnikami egzogennymi (konieczności społeczno-ekonomicznej, fizyczne warunki otoczenia tp.)Z racji tej drugiej grupy powiązań wpływ ruchu na organizm bywał włączany do grupy czynników egzogennych, co nie jest słuszne. Tryb życia jest jednak swoistym rodzajem kulturowym modyfikatorem rozwoju, pomimo iż typowym czynnikiem egzogennym nie jest.

Bibliografia
1. Andrzej Jopkiewicz, Edyta Suliga, „Biologiczne podstawy rozwoju człowieka”, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom – Kielce 1998
2. Napoleon Wolański, „ Rozwój biologiczny człowieka”, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1977
3. Napoleon Wolański, „Czynniki rozwoju człowieka”, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1981