Tkanki roślinne

Komórki roślin wyższych są zróżnicowane i zorganizowane w tkanki. Botanicy wyróżniają dwa podstawowe typy tkanek: twórczą - merystematyczną, oraz stałą, którą dzielimy na: okrywającą, miękiszową (zasadniczą), i przewodzącą.

Tkanki merystematyczne

Tkanka merystematyczna, zwana także tkanką twórczą, składa się z małych, cienkościennych komórek o dużych jądrach i nielicznych wodniczkach (lub nie mających ich wcale). Podstawową funkcją tych komórek jest wzrost, dzielenie się, różnicowanie i wytwarzanie tkanek wszystkich innych typów. Zarodek, z którego rozwija się roślina, jest zbudowany wyłącznie z komórek twórczych; w miarę jego rozwoju większość komórek merystematycznych ulega zróżnicowaniu na inne tkanki, lecz nawet w starym drzewie w pewnych miejscach występuje tkanka twórcza zapewniająca nieprzerwany wzrost. Merystemy znajdujemy w szybko rosnących częściach rośliny - w wierzchołkach wzrostu korzeni i pędów oraz w miazdze. Merystem występujący w stożkach wzrostu korzeni i pędów, zwany merystemem wierzchołkowym, warunkuje ich wzrost na długość, merystem zaś miazgi, określany też mianem merystemu bocznego, umożliwia wzrost pędów i korzeni na grubość.

Tkanki stałe

- Tkanki okrywające.
Tkanki te składają się z grubościennych komórek, których zadaniem jest ochrona leżących głębiej cienkościennych komórek przed wysychaniem i uszkodzeniami mechanicznymi. Do tkanek okrywających należą np. skórka (epiderma) pokrywająca liście oraz warstwa korkowa występująca na pędach i korzeniach. Epiderma liści wydziela woskowatą odporną na działanie wody substancję zwaną kutyną, która zmniejsza parowanie wody z powierzchni liścia. W epidermie liści znajdują się wyspecjalizowane komórki - komórki szparkowe (przyszparkowe) występujące parami; pomiędzy tymi komórkami powstaje szczelina prowadząca do wnętrza liścia. Stopień rozwarcia szparki, regulowany dzięki zmianom ciśnienia turgorowego w komórkach szparkowych, określa szybkość wymiany tlenu, dwutlenku węgla i pary wodnej pomiędzy liściem a środowiskiem zewnętrznym. Niektóre komórki epidermalne korzeni tworzą wydłużone wyrostki zwane włośnikami korzeniowymi; zwiększają one powierzchnię chłonną korzeni, poprzez którą roślina pobiera z gleby wodę i rozpuszczone w niej substancje mineralne. Starsze pędy i korzenie pokryte są warstwami komórek korka wytwarzanych przez specjalny merstem boczny - miazgę korkotwórczą. Komórki korka są ułożone ściśle jedna przy drugiej, a ich ściany komórkowe są przesycone odporną na działanie wody substancją zwaną suberyną. Ponieważ suberyna uniemożliwia przenikanie wody do samych komórek korka, żyją one bardzo krótko; wszystkie dojrzałe komórki tkanki korkowej są martwe.

- Tkanki miękiszowe (zasadnicze).
Tkanki zasadnicze stanowią główną część masy ciała roślin, wchodzą bowiem w skład miękkich części liści, rdzenia i części korowej łodyg i korzeni oraz miękkich części kwiatów i owoców.
Do podstawowych funkcji tych tkanek należy wytwarzanie i gromadzenie substancji pokarmowych. Najprostszym typem tkanki zasadniczej jest miękisz spichrzowy, którego komórki mają cienkie ściany i duże wakuole. Cytoplazma w tych komórkach występuje w postaci cienkiej warstwy wyściełającej ściany komórkowe. Miękisz ten występuje w korzeniach, pędach lub przekształconych liściach. Składa się z komórek zasobnych w substancje zapasowe np. skrobię.
Miękisz asymilacyjny jest zmodyfikowaną tkanką miękiszową zwierającą chloroplasty, w których zachodzi fotosynteza. Komórki miękiszu asymilacyjnego są luźno rozmieszczone i tworzą większość tkanki wypełniającej wnętrze liścia oraz niektórych pędów. Odznaczają się cienkimi ścianami komórkowymi i dużymi wakuolami.
Miękisz przewietrzający występuje w liściach, łodygach i korzeniach roślin wodnych oraz błotnych. Jego komórki są luźno ułożone. Pomiędzy komórkami istnieją duże przestwory międzykomórkowe . Powietrze zamknięte w kanałach i przestrzeniach międzykomórkowych jest zbiornikiem, z którego roślina uzupełnia zapas tlenu. Jest to szczególnie ważne, ponieważ rośliny żyjące w wodzie o mulistym dnie, zwykle nie mają powietrza w dostatecznej ilości.

- Tkanki przewodzące.
U roślin występują dwa typy tkanki przewodzącej: ksylem (drewno) przewodzący wodę i rozpuszczone w niej sole mineralne floem (łyko) przewodzący rozpuszczone substancje pokarmowe (związki organiczne), np. glukozę. U wszystkich roślin wyższych spośród komórek ksylemu rozwijają się najpierw cewki - wydłużone, ostro zakończone komórki, których ściany wykazują zgrubienia pierścieniowe, spiralne lub jamkowe. Później inne komórki łącząc się ze sobą końcami tworzą naczynia. W miarę rozwoju wierzchołkowe tkanki końcowe komórek ulegają rozpuszczeniu, boczne zaś ściany grubieją tworząc rurki służące do przewodzenia wody. Naczynia mogą osiągać długość trzech metrów. Zarówno w cewkach jak i naczyniach cytoplazma w końcu obumiera i powstają puste rurki, które spełniają właściwe im funkcje. Zgrubienia ścianek komórkowych powstałe w wyniku odkładania się ligniny sprawiają iż ksylem może spełniać rolę nie tylko tkanki przewodzącej, lecz także tkanki wzmacniającej. W wyniku podobnego łączenia się komórek końcami powstają również rurki sitowe floemu. Jednak w tym wypadku ścianki końcowe komórek nie zanikają, lecz pozostają w postaci perforowanych płytek zwanych sitami. W przeciwieństwie do cewek i naczyń ksylemu dojrzałe rurki sitowe pozostają żywe i zawierają dużo cytoplazmy, tracą natomiast jądra. Do rurek sitowych przylegają zawierające jądra " komórki towarzyszące ", które mogą regulować ich funkcje.
W zdrewniałych pędach rurki sitowe występują w części korowej, w warstwie bezpośrednio przylegającej do miazgi.

Wszystkie tkanki danej rośliny, które pełnią te same funkcje, niezależnie od tego czy stanowią jeden ciągły zespół komórek, czy też występują w różnych częściach roślin w mniejszych zespołach nazywamy układem tkanek.

Joanna Szczepańska