Hałas na zdrowie człowieka

Z punktu widzenia psychologii hałas jest dźwiękiem nieprzyjemnym i niepożądanym, powodującym drażliwość, zmęczenie całego organizmu a szczególnie słuchu.
Hałas ma wpływ na zdrowie i kondycję człowieka. Jego działanie można rozpatrywać w trzech płaszczyznach:
· bezpośrednie na ucho środkowe i wewnętrzne
· pośrednie na układ nerwowy i psychikę
· na zasadzie odruchu - na inne narządy
Szkodliwość działania hałasu na organizm człowieka objawia się zmęczeniem, gorszą wydajnością nauki, trudnościami w skupieniu uwagi, zaburzeniami orientacji, drażliwością, podwyższeniem ciśnienia krwi, bólem i zawrotami głowy, czasowym lub trwałym uszkodzeniem słuchu. U małych dzieci hałas budzi duży niepokój, niepewność, zagubienie, powoduje płacz.
Nie wszyscy są jednakowo wrażliwi na pohałasowe uszkodzenie słuchu. Istnieją czynniki predysponujące zależne od genów, ogólnego stanu zdrowia, warunków środowiskowych.
Najbardziej wrażliwi na działanie hałasu są ludzie młodzi i małe dzieci. Szczególnie narażone są osoby, u których w rodzinie występuje niedosłuch, osoby długo przebywające w głośnym otoczeniu, aktualnie chore, leczone lekami potencjalnie uszkadzającymi słuch, cierpiące na stany zapalne uszu, szumy uszne, nadwrażliwość słuchową, wreszcie same mające niedosłuch, który w wyniku przebywania w hałasie może się pogłębić.


Obraz mikroskopowy komórek rzęsatych w uchu zdrowym (po lewej) i uszkodzonych działaniem hałasu (po prawej)
Uszkadzające działanie hałasu na ucho wewnętrzne może być związane z:
· bezpośrednim urazem mechanicznym komórek słuchowych,
· nadmiernym wydzielaniem kwasu glutaminowego w obrębie synaps komórek słuchowych wewnętrznych,
· nadmiernym wydzielaniem tlenku azotu przez neurony zwoju spiralnego wskutek pobudzenia receptorów NMDA,
· uszkadzającym działaniem wolnych rodników, zwłaszcza rodników hydroksylowych w prążku naczyniowym,
· niedoborem jonów magnezu w przestrzeni zewnątrzkomórkowej,
· niedoborem jonów wapnia wewnątrz komórek słuchowych.
Narząd słuchu płodu jest ukształtowany i zaczyna funkcjonować począwszy od 23 tygodnia ciąży. Dziecko już w łonie matki wykazuje niepokój związany z nadmiernym hałasem. Po urodzeniu, im młodsze i mniejsze dziecko, tym jest większa jego wrażliwość na zbyt głośne dźwięki, a z kolei gorsza jest naturalna obrona przed nimi.
Wcześniaki, które leżą długo w inkubatorach, poddane są szczególnie groźnemu działaniu hałasu. Wynikiem tego może być przewlekły uraz akustyczny, zwłaszcza gdy działanie hałasu nakłada się na inne czynniki ryzyka uszkodzenia słuchu związane bezpośrednio z ciężkim stanem ogólnym dziecka. Badania nad tym zjawiskiem były prowadzone m.in. przez Klinikę Audiologii Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu.
Często lekceważy się szkodliwy wpływ hałasu, na jaki narażone są małe dzieci. Badania prowadzone m.in. w House Ear Institute wykazują, że przyczyną uszkodzeń słuchu mogą być nawet "hałaśliwe zabawki", powszechnie dostępne w handlu.
U osób dorosłych, hałas o natężeniu przekraczającym próg bólu działający impulsowo, jednorazowo i krótkotrwale może spowodować ostry uraz akustyczny. Natomiast przewlekły uraz akustyczny powstaje na skutek długotrwałego narażenia na hałas nie przekraczający progu bólu, zwykle o natężeniu 90 - 95 dB lub niewiele wyższym. Dotyczy to głównie osób pracujących w niekorzystnych warunkach akustycznych. Wibracja towarzysząca hałasowi potęguje uszkodzenie słuchu. Osobnym problemem jest młodzież słuchająca bardzo głośnej muzyki przez słuchawki. Badania potwierdziły trwałe uszkodzenia słuchu w granicach 20 - 30 dB HL zwłaszcza w zakresie dużych częstotliwości akustycznych. Zjawiska uszkodzeń słuchu u młodzieży korzystającej z odtwarzaczy typu walkman i u niektórych grup zawodowych słuchających głośnej muzyki były prowadzone m.in. w Katedrze Inżynierii Dźwięku Politechniki Gdańskiej we współpracy z Instytutem Fizjologii i Patologii Słuchu.
Działanie hałasu na narząd słuchu może powodować następujące zjawiska:
1. adaptację - w czasie trwania bodźca dźwiękowego;
2. czasowe, krótko lub długotrwałe upośledzenie słyszenia, spowodowane zmęczeniem słuchowym - wracające do normy po kilku minutach lub kilkunastu godzinach od zakończenia ekspozycji na hałas;
3. trwałe upośledzenie słyszenia.
Uszkodzenie słuchu zaczyna się zazwyczaj w obszarze 4 kHz i stopniowo rozszerza się na sąsiednie częstotliwości.
Istnieją również dźwięki, których ucho ludzkie nie słyszy, a które mogą wpłynąć na upośledzenie słuchu lub szumy uszne. Zalicza się do nich ultradźwięki o częstotliwości powyżej 16 kHz oraz infradźwięki - poniżej 16 Hz. Szkodliwość ultradźwięków nie jest jednoznacznie określona, ale opisuje się ubytki słuchu i szumy uszne. Wyróżnia się działanie mechaniczne lub cieplne.