Albańskie Prawo Zwyczajowe

Albańskie Prawo Zwyczajowe
( KANUNI )
W Albanii prawo zwyczajowe inaczej znany jest jako ”Kanun”. Przez wieków w Albanii obowiązywały wiele Kanunów. Cztery najważniejsze Kanuni to : Kanuni i Papa Zhulit (XI w.), Kanuni i Laberise (XV w.), Kanuni i Lures, (XIV w.), Kanun Scanderbega, (XV w.), oraz Kanuni Leka Dukagjina (XV w.). Kanun Leka Dukagjina obowiązuje do dziś w północnej Albanii. Nazwa tego Kanunu pochodzi od przywodcy rodu Dukagjinow, Lek Dukagjini. Lekë Dukagjini (1410-1481) był albańskim księciem, towarzyszem broni Gjergja Kastrioty Skanderbega - bohatera narodowego Albanii. Przez wieki Kanun istniał tylko w tradycji ustnej, przekazywany z pokolenia na pokolenie przez klanową starszyznę. Kanun Leka Dukagjina zostal spisany w latach 30-tych XX wieku przez pochodzącego z Kosowa franciszkanina Shtjefëna Gjeçova. Wydany został już po jego śmierci przez współbraci z zakonu.
Praojczyzną Albańczyków była Iliria, w starożytności jedna z rzymskich prowincji, której mieszkańcami byli Ilirowie, później zaś również Tracy i Słowianie. W toku historii wśród albańskich przodków stopniowo wyróżniały się dwie grupy: Gogowie i Toskowie. Pierwsi z nich zamieszkiwali głównie górzysty, północny rejon Albanii, natomiast druga z wymienionych grup – południe kraju. Gdy mowa o różnicy pomiędzy nimi, najczęściej podkreśla się kwestie językowe poprzez wyróżnienie dialektu toskijskiego i gogijskiego jako dwóch odmian języka albańskiego. Pierwszy znaczącym wydarzeniem miało miejsce w 395 roku, kiedy to w wyniku podziału imperium rzymskiego część północna należała do świata zachodniego, południowa zaś zaczęła podlegać władzy Konstantynopola. Podział ten przypieczętowany został schizmą 1054 roku, a jego ślady widoczne są do dziś w postaci katolickich wspólnot na północy kraju i obecności prawosławia na południu. O podziale społeczności zadecydowało także przybycie Słowian, którzy zmusili Ilirów do przeniesienia w góry i na wybrzeża dzisiejszej Albanii. Co bardzo istotne, ów górzysty region traktowany był często jako niemożliwy do zdobycia i stanowił granicę wpływów: politycznego i kulturowego – jeszcze w XIV wieku mieszkańcom północnej Albanii, rządzonej przez klany, nieznany był system feudalny. Jako że z system klanowym wiązały się ściśle normy prawa zwyczajowego, kodyfikacja tychże zasad otwierała drogę do rozciągnięcia wpływów na przestrzegającą tradycyjnego prawa społeczność. Dokonanie to przypisuje się księciu Lekë Dukagjiniowi. Do rozciągnięcia kontroli północnej części Albanii nie doszło, jako że kodyfikacja Kanunu zbiegła się w czasie z początkiem okupacji tureckiej. Dowodem znaczenia kodeksu jest bez wątpienia fakt, iż inkorporacja ziem albańskich do imperium osmańskiego była dużo łatwiejsza na południu niż na północy kraju. Opór mieszkańców północy był tak silny, że tureckie władze zrezygnowały z wprowadzania na tym terenie systemu timarów (stanowiącego przykład systemu feudalnego) i pozwoliły miejscowej ludności rządzić się według ich własnych praw. Pod panowaniem tureckim postępował dalszy podział między Gogami i Toskami, o czym świadczy także fakt, iż mieszkańcy południowej części jako pierwsi i stawiając mniejszy opór zaczęli przechodzić na islam. O dalszych podziałach zadecydowały zrywy niepodległościowe w XIX wieku, kiedy to mieszkańcy północy walczyli przeciw Serbom, a mieszkańcy południa przeciw Grekom. Po I wojnie światowej i uznaniu niezależności Albanii ani rządy Ahmeda Zogu, ani Fana Noli (mimo że pierwszy z nich dążył do ograniczenia roli tradycyjnego prawa, drugi zaś wywodził się z Tosków i dążył do unowocześniania państwa) nie doprowadziły do wzmocnienia państwa, lecz umożliwiły trwanie systemu klanowego, zwłaszcza na północy kraju. Dla zrozumienia znaczenia uwarunkowań historycznych konieczne jest jednak bliższe przyjrzenie się strukturze klanowej i regułom Kanunu regulującym życie społeczne. Podstawą systemu klanowego fis były shtepi, czyli gospodarstwa stanowiące wspólnotę ekonomiczną, obyczajową i religijną, mogące liczyć nawet do siedemdziesięciu osób. Jego członkowie byli spokrewnieni, a małżeństwa w jego obrębie zakazane. Fis składał się z rodów, te zaś z pojedynczych rodzin. W obrębie klanu obowiązywały zasady podporządkowane patriarchalnym normom zachowań, co znajdowało swój wyraz w podporządkowaniu wszystkich członków starszym rodziny. Ważnym elementem było przekonanie, iż wieś jest wspólną własnością, co czyniło każdego z jej mieszkańców lojalnym wobec całej wspólnoty i odpowiedzialnego za jej honor. Oznacza to również, iż „w epoce przednowoczesnej fis stanowił dla jednostki podstawowe źródło identyfikacji. Bez fis człowiek niewiele znaczył. Fakt, iż w połowie XX wieku społeczność Gogów reprezentowała ostatni europejski system plemienny świadczy o trwałości i sile tego systemu, pośrednio więc także i o wpływie na postępowanie członków. Warto zwrócić uwagę na to, iż „wielofunkcyjność” klanowej organizacji sprawiała, iż jej członkowie byli od siebie nawzajem zależni – prace i obowiązki dzielono według płci i wieku. O tym, jak silna była zależność w tych wspólnotach świadczyć może fakt, iż ze względu na pewne korzyści nie tylko możliwe było łączenie dwu rodzin (np. zajmującej się pasterstwem i uprawą w celu wymiany dóbr), ale nawet rodzin dwuwyznaniowych. Bycie członkiem klanu oznaczało więc konieczność wypełnienia przyjętej roli. – w rolę tę wpisana była nie tylko praca, ale i lojalność i dbałość o honor wspólnoty. Spojrzenie na albańską społeczność z tej perspektywy jest konieczne dla zrozumienia fenomenu vendetty czy prawa krwi; zemsta nie jest wyborem, ale obowiązkiem, od którego uchylenie się wiązało się (i wiąże po dziś dzień) z presją reszty grupy i społecznymi sankcjami. „Hak pa mar, e barsh pa lacè” – mówi albański Kanun –„Kto nie dokona vendetty, ten będzie na zawsze pozbawiony godności”.
Chociaż Kanuni te powstały w średniowieczu to ich genezy należy doszukiwać się już w IV wieku p.n.e. Według bałkańskich historyków albańskie prawo zwyczajowe związane jest z Pyrusem Epiru, królem Epiru. Według Prof. Aleks Luarasi, znany albański historyk prawa, Kanun to najprawdopodobniej najstarszy znany system prawny w Europie, pamiętający czasy Troi. Jego istnienia w przedklasycznej Grecji dowodzą niektóre źródła greckie, na przykład tragedie Ajschylosa. Albańczycy najpewniej przejęli go od swych przodków, starożytnych Ilirów. W albańskim prawie zwyczajowym widoczny jest tez wpływ rzymskiego prawa i prawa szeriatu. Np. z rzymskiego prawa takie kary jak odcięcie ręki lub języka, pozbawienie oka a z islamskiego prawa niższość kobiety od mężczyzn . Mimo to albańskie prawo zwyczajowe zachowywał swój oryginalność. Dzięki temu prawu Albańczycy zachowali swoje tożsamość. Było ono częścią oporu przeciwko Rzymu, Słowian oraz 500-letniemu panowania Turcji. Albańskie prawo zwyczajowe nie był statyczny, zmieniał się wraz z rozwojem cywilizacji. Źródłem norm zawartym w Kanunie jest sam Albański lud. W przeszłości spory były rozstrzygane przez rada starszych na podstawie tradycji, obyczajów, lub analogów a jednocześnie na podstawie tworzonych przez nich nowych norm. Właśnie z tego powodu Kanun zawiera tradycje, normy zachowania z czasów antycznych i kolejnych okresów historycznych. Innym ważnym źródłem kanunu były zebrania przywódców Albanii. Najważniejsze z nich były spotkanie albańskich przywódców w XI wieku oraz w XV wieku w Himare gdzie ograniczono wpływu prawa rzymskiego oraz w XVIII wieku gdzie ograniczono wpływy prawa islamu. Do tego służyły tez spotkania w Progonat (1846) oraz w Mesaplik (1847). Oprócz tego w Kurvelesh w 1870 r. starano ograniczyć krwawa zemstę. Wszystkie te narady wprowadziły pewne ważne zmiany do Kanunuw. Powstałe z tych źródeł, normy przez lata kształtowały opór przeciwko wrogów oraz kształtowały stosunki społeczne mimo nie istnienia państwowości.

KANUN LEKA DUKAGJINA ( XV w.)
Kanun Leka Dukagjina reguluje wszystkie wydarzenia z życia człowieka, począwszy od narodzin aż do śmierci. Bardzo wyraźnie określa prawa i obowiązki poszczególnych osób, a także ustala ich status w społeczności.
Kanun Leka Dukagjina składa się z dwunastu ksiąg i zawiera 1260 przepisów :
1) Kościół, 2) Rodzina 3) Małżeństwo, 4) Dom, Inwentarz i Wlasnosc,
5) Praca, 6) Przekazania własności, 7) Besa (dane słowo), 8) Honor
9) Zniszczenia 10) Prawo dotyczące przestępstw, 11) Prawo sadowe
12) zwolnienia i wyjątki.

Pozycja poszczególnych członków w rodzinie
Zgodnie z Kanunem rodzina to grupa ludzi, której zadaniem jest się powiększać (dzięki instytucji małżeństwa) oraz rozwijać – ekonomicznie oraz intelektualnie. Rozumiana jest tu jako grupa domowa, tj. grupa spokrewnionych ze sobą ludzi zamieszkujących jedno gospodarstwo domowe. Tradycyjna rodzina albańska jest patriarchalna.
Według kanunu pan domu zawsze zajmuje pierwsze miejsce przy stole, wita gości i zajmuje się nimi, udziela rad do innych członków rodziny oraz wydaje polecenia. Wszyscy członkowie rodziny mieszkający pod jego dachem zmuszeni są dawać mu cale wynagrodzenie za swoje prace. Pan domu decyduje w sprawach honoru i ewentualnie zabójstwa (krwawa zemsta). On zarządza majątkiem, decyduje o sprzedaży i kupnie ziemi , a także drzew, źródeł i żywego inwentarza. Może brać pożyczkę, budować dom i budynki gospodarcze, zarządzać winem i rakiją, a także karać członków rodziny (poprzez np. zakazanie noszenia broni). Obowiązkiem tego mężczyzny jest z kolei dbanie o interesy wszystkich członków rodziny, ich ochrona; pilnowanie zwierząt i ziemi, dostarczanie wszystkim odzienia, sędziowanie oraz kupowanie broni młodym mężczyznom. Panem domu jest najczęściej najstarszy mężczyzna w domu który posiada odpowiednie to tego cechy. Pan domu, jeśli to Ojciec ma prawo życia swojego syna - może bić, a nawet zabić syna lub córkę . Gdy zabije, nie spada na niego ciężar zemsty. Przyzwolenie na zabójstwo dzieci istnieje w społeczeństwie albańskim do dziś. Np. w 2004 r. ojciec zabił swoją córkę, ponieważ wróciła do domu trzy dni później niż powinna i odmówiła ojcu wyjaśnienia, gdzie była. Siostra zabitej powiedziała wtedy prasie: ‘Nasz ojciec miał prawo ją zabić, było to jego obowiązkiem jako rodzica dziewczyny, która zhańbiła swoją rodzinę’
W wyjątkowych sytuacja funkcje pana domu może pełnić także kobieta.
Pani domu - żona gospodarza lub inna starsza kobieta - jest najważniejszą kobietą w rodzinie. Jej zadaniem jest rozdzielanie dóbr pomiędzy członków rodziny oraz zarządzanie pracą pozostałych niewiast w domu. Gospodyni zajmuje się przygotowywaniem jedzenia, robieniem nabiału, zarządzaniem mąką, chlebem, solą i serem. Jej obowiązkiem jest również opieka nad dziećmi podczas nieobecności innych kobiet w domu oraz dopilnowanie, aby wszyscy członkowie rodziny byli traktowani jednakowo. Tym niemniej status kobiety jest znacznie niższy niż mężczyzny - gospodyni nie może bez pozwolenia gospodarza nic pożyczyć, kupić ani sprzedać. Pani domu pozostaje pod wpływem mężczyzny. W Kanunie jest nazywana kluczem domu.
Synowie maja prawa do wyrażania swojego zdania w przypadku gdy pan domu źle pełni swoje funkcje. Nie maja prawo do kupienia czy sprzedawania czegokolwiek lub do rozstania się z żoną bez zgody pana domu.
Kobiety nie maja równych praw z mężczyznami. Ojciec wyznacza córce męża. Podczas pierwszego roku małżeństwa żona powinna być otoczona szczególną opieka. Ona może opuścić dom tylko w towarzystwie mężczyzny z rodzinny. Wiek wymagany do zaręczyn wynosi dla kobiety min.12-13 lat a dla chłopaka min 15-16 lat. Związek miedzy chłopakiem a dziewczyna może być zaplanowany dużo wcześniej, nawet od wieku 1-12 miesięcy albo przed urodzeniem dzieci. Bardzo często zdarzało się ze nawet w dni wesela pana młoda nie wiedziała kto jest jej mężem. Dlatego ze maź był na emigracji i nie miął możliwości przyjazdu Zawarcie związku wymaga akceptacji przez chłopaka wyboru partnerki, nie ma natomiast znaczenia zdanie dziewczyny. Bardzo wyraźnie również określone jest to, jak powinno się aranżować małżeństwo, tj. jak powinien wyglądać obrzęd swatania, zaręczyn, a potem całego wesela. Kanun precyzuje nawet, co i w jakiej ilości należy podać na weselny stół, jak ma wyglądać pierścionek zaręczynowy, a także ile należy zapłacić za dziewczynę jej rodzicom. Ojciec wybierając córce partnera kieruje się opinia przyjaciół domu lub znajomych. Często zawarcia związku był wynikiem umowy lub obietnicy ich rodziców. Przez cały czas dorastania córki, matka zbiera dla niej rzeczy które będą stanowiły jej poseg i przechowuje je w skrzynki (aktualne dzieje się tak w wielu regionach Albanii). Od czasu zaręczyn ogranicza się wolność kobiety – nie może się spotkać z narzeczonym, musi unikać bezpośredniego kontaktu z jego rodzicami, nie może swobodnie wychodzić z domu bez towarzystwa brata lub bliskich.(działo się tak do ok. 1950 r.). Zerwanie zaręczyn może nastąpić przez śmierć chłopaka czy dziewczyny lub z woli rodzin chłopaka. Rodzina dziewczyny nie może zerwać zaręczyn a wycofanie się z umowy przez rodziny dziewczyny pozwala na zabicie jej ojca lub brata.

WESELE
Wesela zawsze są dwa: najpierw odbywa się wesele w domu pani młodej dzień przed jej wyprowadzeniem tylko dla rodziny i przyjaciół, którzy ją żegnają. Pani młoda jest poważna i zasmucona, ponieważ rozstaje się z najbliższymi, nie wypada się jej cieszyć. Musi pokazać, że miała dobrych rodziców. Dopiero na drugi dzień, na weselu u jej męża powinna okazywać radość i zadowolenie. Na wesele zawsze musi uczestniczyć wielka liczba zaproszonych (ok. 100-150). Podczas weselu trzeba 3 razy strzelać z karabinu (dziś może być nawet pistolet). Zwyczaj ten powszechne stosowany jest w całej Albanii.


NARUSZENIE HONORU MLODEJ NIEZAMEZNIEJ KOBIETY
1) Honor niezamężnej kobiety chroni się z największą uwagę. Ten który narusza jej honor narusza honor rodziny, rodu a nawet wioski. Sprawce kara się smierca (Jest to powszechne stosowane w północnej Albanii)
2) Dobra dziewczyna jest w stanie sama ochraniać swój honor. Honor kobiety i rodziny może odzyskać ojciec lub brat poprzez zabicie osoby która go naruszyła. Jeżeli kobieta strąciła honor z własnej winy musi popełnić samobójstwo, w przeciwnym razie zabijają ja ojciec lub brat.

NARUSZENIE HONORU MEZCZYZNY
Honor mężczyzny zostaje naruszony gdy ktoś w obecności innych go spoliczkuje, splunie mu w twarz, mówi źle o nim, o matce, o siostrę, o córce, brata lub ojciec a także gdy sam mężczyzna nie dotrzymuje słowa, nie wywiązuje się z długu lub zobowiązania, gdy ktoś znieważa jego żonę czy też zabiera mu broń. Honor mężczyzny jest tez naruszony gdy on sam robi niemoralne rzeczy. Osobę która narusza czyjś honor można zabić lub jej wybaczyć. Odzyskać swój honor można tylko poprzez własne działanie. Osobę która nie stara odzyskać honoru jest odrzucona przez społeczeństwa. Stracenie honoru oznacza moralna śmierć mężczyzny.

GOŚCINNOŚĆ
Bardzo ważne w Kanunie, a istotne dla zrozumienia całokształtu tradycyjnej kultury albańskiej, jest pojęcie gościnności. Z nim związane jest ważne pojęcie - honor. Dom jest bastionem Albańczyka, miejscem, gdzie nie dosięgnie go zemsta rodowa, gdzie na pewno czuje się bezpiecznie. Zresztą tradycyjne budownictwo potwierdza to całkowicie - domy otoczone są wysokim płotem czy murem, nie można zajrzeć do okien czy wejść niepostrzeżenie. Kanun ponadto nakazuje trzymanie przy domu psa, który strzeże rodzinnej warowni. Pies ma mieć swoją budę, ale należy go puszczać wolno od obiadu do świtu. Kanun wyraźnie określa, jak należy odwiedzać albański dom. A zatem: należy zawołać z zewnątrz, aby ktoś gościa przywitał. Następnie gospodarz odbiera od gościa broń, wiesza ją obok swojej i sadza gościa w centralnym miejscu domu, koło ogniska. Gość powinien pomieszać w ogniu. Następnie częstuje się przybysza chlebem i solą oraz myje się jego stopy. Jeśli jest to ktoś z daleka, to również częstuje się rakiją, kawą i mięsem. Bardzo ważne jest wspomniane wyżej oddawanie broni - czyni się tak ze względów bezpieczeństwa, a ponadto jest to symboliczny znak, że dom jest wolny od przemocy i nie działa w nim prawo zemsty. Broń ponadto jest wyznacznikiem męskości - tylko mężczyzna może nosić broń, istotnym elementem inicjacji chłopca jest wręczenie mu broni , zaś jednym ze sposobów ukarania mężczyzny - odebranie mu jej. Gość zdaje się całkowicie na ochronę swojego gospodarza, a gdy zostanie zabity, gospodarz ma obowiązek go pomścić.

KRWAWA ZEMSTA – PRAWO DO ZABIJANIA (alb. GJAKMARRJA)
Krwawa zemsta istnieje do dziś w Albanii. W latach międzywojennych i w okresie komunizmu władze Albanii z Enver Hoxha na czele potrafili ograniczyć tego. Po upadku reżimu Hodży prawo zwyczajowe wróciło ze zdwojoną siłą, szczególnie w Alpach albańskich i dużej części północnej Albanii. Mimo iż podczas rządów komunistycznego reżimu nie dochodziło do krwawych porachunków, już na początku lat 90-tych, tuż po obaleniu systemu komunistycznego, w więzieniu siedziały setki sprawców tego typu przestępstw. Co więcej, były to nie tylko nowe spory, ale i porachunki odziedziczone po poprzednich pokoleniach, które wreszcie można było uregulować – „krew się szybko nie starzeje”. Krwawa zemsta jest konsekwencją zbrodni popełnionej wcześniej - morderstwa lub zranienia w wyniku pozbawienia kogoś honoru. Aby odzyskać honor trzeba zabić zabójcą albo kogoś z jego rodziny. Za zabrane życie odbiera się inne życie. Rana stanowi połowę wartości krwi. Człowiek raniony jest więc uważany za pół zabitego, pół żywego. Albańskie Alpy choć są pięknie mało jest tu pastwisk, mało ziemi uprawnej, mało wody. Dlatego Kanun reguluje przede wszystkim sprawy związane z posiadaniem ziemi i źródeł wody. Ich zawsze dotyczyło najwięcej sporów, dających początek krwawym wendetom.

Początki krwawej zemsty (gjakmarrja) zawarte w Kanonie sięgają czasów XI wieku gdy nie istniało państwo albańskie. Poszczególnymi terytoriami rządziły wielkie rody. W przypadku konfliktu pomiędzy rodzinami decyzje podejmowały przywódca rodu zwany jako kapedan. W sprawie zabójstw bardzo często rodzina ofiary nie akceptowała decyzji kapedana i dochodziło do sporu w który mieszały się tez inne rodziny lub rody i istniał dużo ryzyko wybuchu wojny domowej. Aby zapobiec temu postanowiono ze rodziny same będą rostrzygac sprawie zabójstw.
Według Kanunu Leka Dukagjina mężczyznę, który gości w czyimś domu, pomścić musi gospodarz tego domu. Gdy gość ów zostanie zabity już to w domu gospodarza, już to na drodze prowadzącej do jego domu, a jednocześnie gdy padnie na ziemię zwrócony twarzą w stronę tego domu, wtedy należy go pomścić. Jeśli nie - także należy pomścić, ale wtedy robi to rodzina zabitego mężczyzny. Również sam akt zabójstwa jest mocno zrytualizowany. Należy dokonać go z zasadzki i strzelić ofierze w głowę. Następnie podejść do zabitego, odwrócić go na wznak i oprzeć strzelbę o jego głowę. Później jeszcze zabójca musi uczestniczyć w pogrzebie swojej ofiary, co więcej – ucztować z jego rodziną na stypie. Po dokonaniu aktu, zabójca może otrzymać - i często otrzymuje - tzw. besa, czyli (w tym akurat znaczeniu) gwarancję daną przez rodzinę ofiary, że w ciągu określonego czasu nikt zabitego nie pomści. Tym ‘określonym czasem’ jest wpierw jedna doba (tzw. mała besa), a później - trzydzieści dni (tzw. wielka besa). Przez ten okres zabójca może swobodnie żyć i nikt nie ma prawa go zabić. Potem jego życie będzie polegać na ciągłym ukrywaniu się i przemieszczaniu się tylko nocą. A na drzwiach domu ofiary będzie wisieć zakrwawiona koszula zabitego - przypomina ona mieszkańcom, że krewnego trzeba pomścić. Kanun mówi, iż „osobie, która nie pomściła krwi, podaje się na przykład lewą rękę zamiast prawej przy powitaniu, a kawę podaje się pod kolanem”, dowodzi natomiast oczekiwania wspólnoty co do uregulowania (krwawego lub też nie) porachunków. Warto dodać, że zgodnie z tradycyjnym prawem ugoda nie może mieć charakteru transakcji ekonomicznej – „krwi nie można spłacić grzywną”.
Jedyna ochrona przed zemsta jest (alb. Ngujimi) nie wychodzenie z domu. Dotyczy to wszystkich mężczyzn od 15 roku życia. Zabójca nie ma prawo wchodzić do domu ofiary i zabić. Obecnie w północnej Albanii żyje 2000 rodzin które pozostają w takiej izolacji. Ok. 5000 dzieci nie chodzą do szkoły. Tylko kobiety mogą pracować i wychodzić z domu wiec w tych rodzinach panuje absolutna bieda.
Zauważyć można ze w regionach gdzie przestrzegane jest Kanun odnotowuje się 2 razy mniej zabójstw. Dzieje się tak dlatego ze Kanun nie przewiduje karanie smierca za takie przestępstwa jak np. kradzież samochodu czy z innych banalnych powodów.

OGRANICZENIA W DOKONANIU KRWAWEJ ZEMSTY
1) Nie wolno zabijać dzieci do 15 roku życia.
2) Nie wolno zabijać starców i osób we śnie. Trzeba ofiarę obudzić a potem zabić.
3) Nie wolno zabijać kobiet bo to spowoduje utratę honoru zabójcy.
4) Nie wolno zabijać przyślą ofiarę gdy pozostaje w towarzystwie kobiet lub dziecko albo w trakcie posiłku lub picia wody.
5) Nie wolno zabijać w kościele lub meczetu.
6) Nie wolno zabijać przysla ofiarę gdy w pobliżu przebywa kobieta w ciąży.

DAROWANIE KRWI
W przypadku gdy ktoś chce przerwać rozlew krwi miedzy skłóconymi rodzinami , zostawia wieczorem przed drzwiami domu drugiej strony kilkumiesięczne dziecko w kołysce. Następnego dnia rano jeden z młodszych domowników sprawdza jaka jest decyzja drugiej rodziny. Są 2 możliwości : 1) Jeżeli druga rodzina nie chce wybaczenia zabija dziecko podcinając mu gardło i ciało zostawia przed domem. 2) Jeżeli chce przerwać trwającą zemstę zabiera dziecko do domu. Następnie mężczyzny z tych rodzin spotkają się by oficjalne potwierdzić darowanie krwi. W 1870 r. w Kurvelesh podjęto decyzje o usunięcia tego zwyczaju.
Dzisiaj w Albanii darowanie lub wybaczanie krwi zrealizowane jest za pośrednictwem ‘Komiteti i Pajtimit te Gjaqeve’ (Komitet Darowania Krwi). Jest to organizacja pozarządowa która działa od 1994 r. Za pomocą tego komitetu udało się rozwiązywać 643 konfliktów w sprawie wendety. Mówiąc inaczej Komitet ten ratował życia ok. 1000 osób, wycofał wyrok śmierci wydany na ok. 1000 osób.

BESA ( dawanie + utrzymanie słowa ) oraz (lojalność i zaufanie)

Besa jest jednym z kluczowych pojęć kultury albańskiej. Besa oznacza zarówno gwarancję, jak i danie czy dotrzymanie słowa. Niedotrzymanie słowa jest równoznaczne z utratą honoru. Na podstawie Besy zostały zawarte wiele umowy lub porozumienia w przeszłości. Według albańskiej legendy dziewczyna nazywana Doruntina chciała się ożenić z mężem który pochodził z dalekich krajów. Matka Doruntini nie zgodziła się na takim związku ze względu dużej odległości. Ale je syn Konstandin dal matce besa ze jeśli ona będzie tęskniła za córkę, Konstandin przyprowadzi ja. Matka w końcu zgodziła się. Za kilka miesięcy z powodu wojny jej 6 synowie umarli a wraz z nimi tez Konstandin. Za 2 lata córka wróciła z dalekich krajów a matka pytała jej gdzie jest maź, z kim przyszła. A córka odpowiadała : z Konstandinem. Według popularnej albańskiej legendy, Konstandin wstał z grobu aby dotrzymać Bese.

PRAWO ZWYCZAJOWE A SADY W ALBANII

USTAWA O OGRANICZENIU KANUNU
Według albańskiej ustawy (art.2), każde działanie na podstawie ‘Kanuni i Laberise’, ‘Kanuni i Leke Dukagjinit’ albo na podstawie jakikolwiek innego Kanunu jest surowo zabronione. Albański rząd uznaje Kanun jako tylko monument kultury i historii albańskiego narodu. (art.3) Albańskie sady maja prawo do ograniczenia wolności lub izolowania osobom którym : (a) publicznie deklarują dokonania zemsty, (b) znajdują się w pobliżu mieszkania rodziny zabójcy. (c) znajdują się poza strefą izolacji wyznaczone przez sady. (osoby te maja prawo do poruszania się tylko do 10 km od ich miejsca zamieszkania). (art.5) Sady maja prawo do wyznaczania ochronny osobom zagrożonych zemsta. (art.7) Osoba która publiczne deklarują iż, zrezygnują z zemsty musza podpisać deklaracje, w przypadku odmowy podpisania, sady będą ta osobę traktowały jako osobę zamierzający dokonać zemsty.

Albańskie sady rozstrzygając w sprawach cywilnych i karnych, oficjalne nie opierają się na prawie zwyczajowym. Mimo to wyroki w sprawie zabójstwa pozostają pod wpływem tego prawa. Podejmując decyzje sędzia musi się liczyć z reakcja rodzinny ofiary. Jeśli wyrok okaże się zbyt łagodny prawdopodobnie rodzina wymierzy sprawiedliwość na własną rękę. Dzieje się tak w wielu przypadkach a najczęściej w północnej Albanii gdzie Kanun jest najbardziej przestrzegany.
Trzeba się zgodzić z myślą iż Wendeta istnieje do dziś z powodu braku silnego albańskiego państwa. Jeszcze nie istnieją w Albanii prawa które surowa zabraniają dokonania zemsty. Oprócz tego system sadownictwa jest na wielka skale skorumpowany. Zabójca w każdej chwili może być uznany za niewinnego przez sady. A w ten sposób rodzinnej ofiary nie pozostaje nic innego oprócz wydawania kary śmierci na zabójcę albo któryś z jego rodzin. Wazny jest tez fakt iż w wyniku zamieszek spowodowanych kryzysem ekonomicznym (upadek firm piramidalnych) co trzeci obywatel liczącego 3.2 miliona mieszkańców państwa posiada dziś broń palną, co bez wątpienia ułatwia regulowanie rachunków. W Albanii w 1997 r. zginęły ok. 1 milion sztuk brony (kalasznikowy, pistolety, brony snajperskie i karabiny).

Arjan Polena
[email protected]