Z tematem mojej prezentacji wiążą się dwa pojęcia: reinterpretacja oraz mit . Do ich wyjaśnienia wykorzystałam "Słownik terminów literackich" i "Słownik języka polskiego". W pierwszym ze źródeł odnalazłam słowo "interpretacja", które oznacza: rozumienie czegoś , wyjaśnienie roli pewnych zjawisk. Reinterpretacja będzie moim zdaniem dotyczyła wykorzystania mitów w utworach innych epok .
Ze względu na to, że rozważania będą związane z funkcjonowaniem mitów , przytoczę jeszcze znaczenie drugiego pojęcia. Mity to inaczej opowieści o bogach, herosach ich życiu i przygodach, o fantastycznych wydarzeniach.
Przystępując do przygotowania tematu, postawiłam sobie pytanie; w jaki sposób poeci i pisarze innych epok wykorzystali antyczne mity do ukazania ważnych problemów?
Do rozważań wykorzystałam następujące mity: O wojnie trojańskiej, O Odyseuszu, O Dedalu i Ikarze oraz O Syzyfie, a także utwory J. Kochanowskiego, L. Staffa, E. Brylla, J. Iwaszkiewicza i S. Żeromskiego, w których odnalazłam nawiązania do tematyki antycznej.
Pierwszy z mitów "O wojnie trojańskiej" opowiada o przyczynach i przebiegu wojny między Grekami a Troją.
Królewicz trojański Parys, będąc gościem na dworze króla Sparty Menelaosa, porywa jego piękną żonę i uprowadza ją do Troi. Parys uważał, że miał prawo tak postąpić , bo Afrodyta obiecała mu Helenę za żonę w zamian za uznanie jej przez królewicza za najpiękniejszą z bogiń.
Grecy postanowili upomnieć się o Helenę i dlatego wysłali do Troi swoich posłów. Menelaosa męża Heleny i Odyseusza . Trojańczycy odmówili oddania porwanej kobiety. Poparli Parysa, mimo że złamał on odwieczne prawo gościnności i uprowadził żonę króla Sparty. Na nic zdały się mądre rady rozsądnego Antenora. Helena pozostała w Troi, a to oznaczało wojnę z Grekami. Trwała ona przez 10 lat i dopiero podstęp Odyseusza z koniem trojańskim przyczynił się do i zagłady oblężonej przez Greków Troi.
Wojna trojańska stała się motywem napisania jednego z największych eposów wszechczasów-"Iliady"za autora którego się starożytnego greckiego poetę Homera. Utwór dokładnie opisuje 40 dni w dziesiątym roku wojny między Grekami a Troją.
Grecy walczyli o słuszną sprawę, Trojanie nie usłuchali głosu rozsądku i poparli prywatę Parysa, co w konsekwencji doprowadziło do zagłady ojczyzny.
W kilkaset lat od spisania zdarzeń pod Troją przez Homera do tamtego tematu nawiązał nasz wielki poeta renesansu- Jan Kochanowski w swojej "Odprawie posłów greckich"
Utwór rozpoczyna się przybyciem posłów greckich do Troi. Król Priam zwołuje Radę, która ma dać Grekom odpowiedź.
W czasie obrad dochodzi do rozłamu- jedni w mniejszości są za oddaniem Heleny, większość z Parysem na czele są przeciwni . Król przychyla się do ich opinii.
J. Kochanowski nie ukazuje samej wojny , ale odmowa wydania Heleny jest jej zapowiedzią . Autor "Odprawy posłów greckich", sytuację uwspółcześnia , wprowadzając polskie nazwy i polskie realia , np. rotmistrz, starosta, marszałkowie, stukający laskami dla uciszenia kłócących się członków Rady czy dokonywanie głosowania przez rozstąpienie, jak w polskim sejmie. Poza tym Parys ma tu imię Aleksander, a król Priam jest chwiejny w swych decyzjach.
Tematyka zaczerpnięta ze starożytności pozwoliła poecie pokazać, że prywata jest często przekładana nad dobro ojczyzny. Gdy Trojanie zatrzymali Helenę, grecki poseł wyraził się o ich bezmyślności w następujący sposób:
"o niemądre królestwo i zginienie bliskie
w którym ani prawa rządzą, ani sprawiedliwość"
"Odprawa posłów greckich" została wystawiona na zamku w Ujazdowie pod Warszawą. Szlachta polska odebrała utwór jako wezwanie do wyprawy wojennej Batorego. Obraz starożytnej Troi mógł być uważany za odpowiednik Rzeczypospolitej, jak Troi zagrożonej przez upadek odpowiedzialności i moralności obywateli. Przesłanie "Odprawy.." zostało zawarte w słowach "wy która pospolita rzeczą władacie" .
Z mitem wojny trojańskiej łączy się tez mit o Odyseuszu. Był to król starożytnej Itaki, mąż Penelopy, ojciec Telemacha, dzielny i pomysłowy wojownik grecki. Odyseusz wymyślił podstęp z drewnianym koniem, którego trojańczycy wtoczyli do miasta, bo wzięli go za prezent, a okazał się przyczyną zguby.
Drugi epos Homera "Odyseja" opowiada o 10-letniej tułaczce Odysa, który naraziła się na gniew boga mórz. Wędrowiec stracił wszystko; okręty ludzi, a sam przeszedł wiele niebezpieczeństw. Wydawało się że jego poniewierce nie będzie końca . Odys mimo przeciwności losu, nigdy nie zrezygnował z celu swej wędrówki, z powrotu do żony i syna, do rodzinnej Itaki. Tu po powrocie 20-letniej nieobecności zastał gromady zalotników, którzy ubiegali się o rękę Penelopy. Mądra i wierna żona Odysa umiejętnie odsuwała czas wyboru jednego z zalotników. Wszyscy uważali, że Odys nie żyje, dlatego panoszyli się w jego domu. Powrót króla był dla nich dniem klęski.
Przygody i tułaczka Odysa, stały się symbolem ciągłej wędrówki, długiej i niebezpiecznej, ale w końcu doprowadzającej do celu.
Losy tułacza znalazły swoje odbicie w wierszu Leopolda Staffa "Odys". Poeta nawiązuje do wędrówki Odyseusza, zwraca się do każdego współczesnego sobie człowieka. Podkreśla, że ludzkie życie jest ciągła wędrówka, która niesie radości i smutki. Nie należy jednak rezygnować z obranego celu w życiu, mimo przeciwności losu. Poeta kończy wiersz słowami;
"zostanie kamień z napisem
Tu leży taki i taki
Każdy z nas jest Odysem
Co wraca do swej Itaki"
Innym bardzo znanym mitem jest mit "O Dedalu i Ikarze". Dedal był mistrzem w wielu dziedzinach. Król Minos zatrudnił go do budowy labiryntu dla Minotaura. Po wielu latach służby u Minosa Dedal chciał wraz ze swoim synem Ikarem wrócić do rodzinnych Aten. Król jednak nie zgodził się na to , gdyż Dedal znał wszystkie jego tajemnice. Stęskniony za ojczyzną Dedal postanowił uciec do krety. Z ptasich piór i wosku skonstruował dwie pary olbrzymich skrzydeł - dla siebie i syna. Przed odlotem ojciec ostrzegł Ikara, by nie leciał zbyt blisko słońca, bo ono roztopi wosk ani zbyt nisko, bo pióra nasiąkną wodą. Gdy wzbili się w powietrze byli wolni, a Ikar zafascynowany lotem zapomniał o przestrogach ojca i leciał coraz wyżej. Wtedy stało się to o czym przestrzegał Dedal- wosk się roztopił , pióra zaczęły odpadać ze skrzydeł. Ikar runął na ziemię. Ojciec wylądował i pochował szczątki syna. Wysepka, na której zginął została nazwana Ikarzą, a morze wokół niej ikaryjskim. Mit ten ukazuje odwieczne marzenie ludzkości o pokonaniu przestworzy. Dedal budując skrzydła, spełnił je. Jego syn zapłacił za to życiem. Co gorsza była to śmierć bezsensowna, nikomu nie potrzebna. Nikt śmierci tej oprócz ojca, nie widział, ani pasterze przy trzodach, ani rolnicy pracujący na polu, ani kupcy płynący statkami- każdy był zajęty swoimi zajęciami i sprawami
Mimo to, jak pisał w swoim wierszu Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą”, choć doleciał Dedal" ,Ikar stał się symbolem..
Przykład takiej bezsensownej śmierci odnajdujemy w opowiadaniach Jarosława Iwaszkiewicza "Ikar”.
Sam tytuł nawiązuje do mitycznego Ikara, ale wydarzenia rozgrywają się o okupowanej Warszawie w czasie II wojny światowej .
Pewien chłopiec, Michaś jak go nazwał w myślach autor, szedł, czytając jakąś książkę. Tak był zajęty lekturą, że wszedł na jezdnię wprost pod nadjeżdżającą gestapowska "budę”. Michaś stanął jak wryty, gdy rozległ się głos hamowania . Z samochodu wyskoczył gestapowiec i poprowadził chłopca do tylnych drzwi więziennej karetki.
Nikt spośród ludzi nie zauważył zniknięcia chłopca, jak w przypadku Ikara , którego śmierć widział tylko ojciec- Dedal, zniknięcie Michasia zauważył tylko pisarz, a nikt z rodziny chłopca być może nie dowie się o jego tragicznym losie.
Ostatnim, z wykorzystanych do omówienia mitów jest "Mit o Syzyfie”. Syzyf był królem Koryntu, miasta którego założył i doprowadził do świetności. Był też ulubieńcem bogów , dostrzegających bystrość jego umysłu i dowcip. Bywał też częstym gościem w siedzibie bogów na Olimpie, gdzie częstowany był nektarem i ambrozją. Miał jednak brzydką wadę plotkowania o mieszkańcach Olimpu. Gdy kiedyś zdradził ludziom ważną tajemnicę bogów, Zeus wysłał Tanatosa , by zabił Syzyfa . Król podstępnie uwięził bożka śmierci , co zachwiało równowagę świata – nikt nie umierał . Tonatos został uwolniony i zgładził Syzyfa, który zdarzył jednak zakazać żonie pochowania ciała. Według wierzeń starożytnych Greków dusza nie pochowanego człowieka nie mogła dostać się do krainy cieni. Hades ulitował się nad Syzyfem i pozwolił mu wrócić na ziemię, by ukarał żonę. Podstępny Syzyf nie wrócił do świata zmarłych. Gdy bogowie przypomnieli sobie o uciekinierze tym razem Tanatos uśmiercił go skutecznie. Kara ta polegała na wtoczeniu olbrzymiego głazu na szczyt góry i znów toczyć głaz na szczyt. I tak powtarza się bez końca . Jest to praca bardzo ciężka , wymagająca wielkiego wysiłku, ale nieprzydatna i bezcelowa.
Echo tej bezcelowej pracy odnaleźć można w powieści Stefana Żeromskiego"Syzyfowe prace”. Już sam tytuł utworu sugeruje nawiązanie do pracy, mitycznego Syzyfa. Opowieść opowiada o losach bohaterów : Marcina Borowicza, Andrzeja Radka i Bernarda Zygiera i innych. Wydarzenia rozgrywają się w zaborze rosyjskim, w szkole w Owczarach"a potem w gimnazjum w Klerykowie. Dzieci i młodzież poddana jest rusyfikacji.
Nauka w szkołach odbywa się w języku rosyjskim. Śledzono uczniów, rewidowano, podsłuchiwano czy nie mówią na przerwach po polsku.
Nauczyciele i inspektorzy szkolni szantażowali nieposłusznych uczniów, zostawiali ich w "kozie”. Tych którzy starali się spełniać wymagane posłuszeństwo i poddali się rusyfikacji- nagrodzono w różny sposób np. zaproszeniem na rosyjski sztuki teatru. W czasie przerw między aktami sam inspektor częstował uczniów słodyczami, a nawet papierosami.
Kiedy wydawało się, że polscy uczniowie dali się wynarodowić, że są posłusznymi, zrusyfikowanymi , stało się się coś, co zniweczyło bezskuteczne wysiłki.
Do klasy Marcina przybył nowy uczeń wyrzucony z warszawskiej szkoły, za nieposłuszeństwo wobec zaborczych władz szkolnych.
W czasie lekcji j. polskiego , przybyły Bernard Zygier zaczął opowiadać czego nauczył się w poprzedniej szkole. Chłopcy, którzy dotychczasowe lekcje polskiego nazywali "nudami narodowymi”, teraz, gdy Zygier nagle zaczął recytować "Redutę Ordona”, jakby zbudzili się ze snu. Zdali sobie sprawę , że przyjmując warunki nauczania w zaborczej szkole- ulegli rusyfikacji, chociaż nie wszyscy w jednakowym stopniu.
Wystąpienie Zygiera przekreśla bezcelowe wysiłki rusyfikatorów, bo uczniowie zrozumieli, że są Polakami. Od tej pory spotykali się, rozmawiali w ojczystym języku, poznawali polską literaturę i historię
Jak na początku wspomniałam w literaturze różnych epok odnaleźć można nawiązania do znanych mitów starożytnych.
J. Kochanowski w "Odprawie posłów greckich”, nawiązuje do sytuacji w starożytnej Troi, zwrócił uwagę na sytuację kraju we współczesnych sobie czasach. Prywata Parysa doprowadziła do zagłady Troi, dlatego "Odprawa..” jest ostrzeżeniem przed taką sytuacją w ojczyźnie. Uczuleniem rządzących, aby dobro Rzeczypospolitej mieli przede wszystkim na względzie.
Trudy tułaczki Odyseusza znalazły swe odbicie w wierszu L. Staffa. Wieloletnia wędrówka mitycznego bohatera stała się symbolem uporczywego dążenia do celu- do rodzinnej Itaki. Dla nas współczesnych może być symbolem wędrówki przez życie, które przynosi człowiekowi różne dobre i złe chwile. Gdy zbliża się jego kres "każdy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki”
Do mitu "O Dedalu i Ikarze” nawiązał poeta E. Bryll. Spełniło się marzenie ludzkości o pokonaniu przestworzy. Ikar oczarowany lotem ginie, a mimo to jemu poświęca się więcej uwagi. Śmierć Ikara , jak pisze poeta, nie zauważa nikt z ludzi (oprócz ojca), bo każdy zajęty jest tylko własnymi sprawami. Z podobną sytuacją spotykamy się w opowiadaniu J. Iwaszkiewicza. Tytułowy "Ikar”- "Michaś” zostaje zabrany przez gestapowców. Nikt, jak w przypadku mitycznego Ikara, oprócz pisarza, nie zauważa zaginięcia chłopca.
Obie śmierci stały się symbolem niepotrzebnej, bezsensownej śmierci.
Mit O Syzyfie znalazł swoje odzwierciedlenie w powieści Żeromskiego. Utwór "Syzyfowe prace” ukazuje losy, bohaterów, uczniów, gimnazjum w zaborze rosyjskim. Poddawani oni byli co dzień wpływom rusyfikatorów, którym wydawało się, że potrafili wynagrodzić młodych Polaków. Kiedy już byli przekonani o sukcesie, wystarczyło patriotyczne wystąpienie dżygiera, by wszystkie wysiłki i działania rosyjskich władz szkolnych i nauczycieli okazały się tylko bezcelową, syzyfową pracą.
Przytoczone przykłady mogą świadczyć o wpływie "Mitologii” na twórczość poetów i pisarzy.
Wykorzystując mity, przekazali czytelnikom ważne dla narodu czy człowieka treści
I to jest moim zdaniem reinterpretacja mitów, czyli wykorzystanie ich treści na nowo. Czytelnikom jest łatwo odnaleźć w różnych utworach nawiązania do mitologii i zrozumienia ich sensów.
BIBLIOGRAFIA
Literatura podmiotu
1. Bryll E., Wciąż o Ikarach głoszą [w:] Wiersze polskich poetów współczesnych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne., Warszawa 1976.
2. Iwaszkiewicz J., Ikar [w:] Podręcznik do języka polskiego klasa II Gimnazjum, red W. Bobiński, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne., Warszawa 2008, s. 88-91.
3.Mit o Dedalu i Ikarze, Mit o Odyseuszu, Mit o Syzyfie, Mit o wojnie trojańskiej [w:] Parandowski J., Mitologia, PULS, Londyn 1992.
4. Staff L., Odys [w:] Podręcznik do języka polskiego dla klasy V, red. M. Nagajowa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982.
5. Żeromski S., Syzyfowe prace, Zielona Sowa, Kraków 2000.
Literatura przedmiotu
1. Czechak W., Mitologia Greków i Rzymian, Wydawnictwo GREG, Kraków 2005, s.82-83.
2.Głowiński M., Kostkiewiczowi T. i inni , Słownik terminów literackich, pod red. J. Słomińskiego, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976, s.183.
3.Sobol E., Podręczny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1996, s.122.