Rodzaje zabaw na poszczególnych etapach życia. Ich rola. Rola zabawy symbolicznej, istota tej zabawy. Rysunek jako symboliczna reprezentacja rzeczywistości – elementy rysunku w trakcie rozwoju.
Rodzaje zabaw na poszczególnych etapach życia. Ich rola
W okresie poniemowlęcym rozwój dzieci odbywa się głównie przez zabawę. Można wyróżnić 3 najważniejsze zabawy: zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne oraz symboliczne.
Najprostsza forma zabawy to zabawy manipulacyjne, które polegają na tym, że dziecko chwyta jakiś przedmiot i manipuluje nim. Są to swobodne czynności, które dziecko podejmuje dla swojej przyjemności i zadowolenia ponieważ bardzo go cieszy kiedy potrafi oddziaływać na przedmioty oraz przekształcać je za pomocą ruchu. Przykładem takich zabaw może być np: potrząsanie grzechotką, wkładanie przedmiotów do pudełka, przenoszenie klocków, łączenie ze sobą wagoników, przekładanie przedmiotu z reki do ręki, postukiwanie przedmiotami o siebie, czy nawet gryzienie własnych stóp.
Zabawy manipulacyjne rozwijają myślenie, wyobraźnie, twórczość. Dzieci dzięki tym zabawom zdobywają też wiedzę o użyteczności przedmiotów i narzędzi.
Drugi rodzaj zabaw to zabawy konstrukcyjne - podstawą tych zabaw są zabawy które omówiłam przed chwilą czyli manipulacyjne, i to dzięki nim dziecko w sposób bardziej lub mniej zaplanowany dąży do uzyskanie jakiegoś wytworu, dzieła z dowolnego materiału. Przykładem zabaw konstrukcyjnych może być: ułożenie wieży z klocków, ulepienie ludzika z plasteliny, babki z piasku, narysowanie rysunku.
Zabawy te rozwijają zaradność życiową dziecka, śmiałość w rozwiązywaniu zadań technicznych jakie dostarcza życie. Doprowadzone do końca przyzwyczajają dzieci do wykonywania zadań, a tym samym przygotowują do pracy.
Ostatni rodzaj zabaw to zabawy symboliczne.
Rola zabawy symbolicznej, istota tej zabawy
Rozwój funkcji symbolicznej
Istotnym przełomem w rozwoju dziecka jest zdolność do myślenia o przedmiotach bez pośredniego kontaktu. Zdolność do symbolicznego ujmowania rzeczywistości wiąże się z odkryciem relacji między elementem oznaczanym a oznaczającym. Proces ten jest długotrwały i rozpoczyna się już w wieku niemowlęcym. Wg. Piageta rozwój zdolności do symbolicznego ujmowania rzeczywistości postępuje od stosowania w roli oznaczników elementów związanych z własnym ciałem, np. pozycja przy karmieniu, poruszanie grzechotką czy wkładanie kapelusza przez mamę przed wyjściem z pokoju.
Inną klasyfikację proponuje Kaye. Wyjaśnia ona rozwój sposobów używania przez dzieci oznaczeń w rysunku, zabawie i komunikowania się. Zbliżenie się do poziomu używania symboli wymaga przejścia od odróżnicowanych elementów oznaczających niekonwencjonalnych (gesty) do konwencjonalnych (słowa). Rysunek dziecka może być zarówno wskaźnikiem np. lęku dziecka, jak i symbolem – może komunikować określone treści.
U dzieci w wieku przedszkolnym występują różne systemy symboliczne. Ma to znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka.
Piaget uważa, że symboliczna reprezentacja wiąże się z rozwojem procesów intelektualnych i może występować równocześnie w wielu postaciach: w zabawie, rysunku czy mowie.
Zabawa symboliczna
Zabawa symboliczna rozwija się z prostszych form aktywności dziecka i oznacza zastępowanie jednych przedmiotów drugimi. Rekwizyt w zabawie otrzymuje nowe znaczenie. Zabawa ta służy ćwiczeniu wyobraźni. Piaget w tej zabawie wyróżnił dwa stadia:
Stadium I : od 1 do 4 r.ż. Wyróżnia się:
1. projekcja symbolicznych schematów na nowe obiekty – przyjmuje początkowo formę projekcji schematów znanych, a następnie schematów naśladowczych. Początkowo dziecko na niby odtwarza działania w odniesieniu do nowych obiektów – może najpierw udawać płacz lalki, potem misia aż wreszcie w końcu buta. Później zastosowuje to co zaobserwowało u innych w odniesieniu do nowych obiektów., np. dziecko czyści podłogę za pomocą muszelki naśladując czynności zaobserwowane u gosposi. Gest staje się coraz bardziej niezależny od rekwizytu. Dziecko najpierw identyfikuje jeden obiekt w drugim, np. biegnie koń z posuwaniem palcem po stole. Takie proste identyfikacje można obserwować u dziecka już w 2 roku życia. W tym okresie występują także gry imitacyjne – zabawa dziecka w chowanego z nieobecnym kuzynem, dziecko udaje że jest kuzynem.
2. rozdział między indeksami i działaniami – gest staje się coraz bardziej niezależny od rekwizytu. Dziecko najpierw identyfikuje jeden obiekt w drugim, np. biegnie koń z posuwaniem palcem po stole. Takie proste identyfikacje można obserwować u dziecka już w 2 roku życia. W tym okresie występują także gry imitacyjne – zabawa dziecka w chowanego z nieobecnym kuzynem, dziecko udaje że jest kuzynem.
3. kombinacja symboli – dziecko zaczyna zastępować rzeczywiste sceny wyobrażonymi. Dziecko może wytwarzać całe sceny i tworzyć nowe kombinacje.
Stadium II: od 4 do 7 r.ż. – zabawa symboliczna staje się uporządkowana. Następuje odtwarzanie rzeczywistości w zabawie, a role uczestników stają się nawzajem dopełniające. Dziecko coraz bardziej wiąże się z przyjmowaniem ról i związanych z nimi reguł. Dziecko poznaje świat społeczny: role, wartości, tradycje. Buduje w wyobraźni swój świat, czego przejawem są zabawy w dom, miasta czy kraje. W zabawach dziecko poznaje różne role społeczne: rodzinne i zawodowe., które są związane z płcią, co pozwala w zdobywaniu tożsamości płciowej.
SYMBOLICZNA REPREZENTACJA W RYSUNKU
Rysunek łączy w sobie ikoniczne i symboliczne aspekty oznaczania. Trend rozwojowy prowadzi od bazgrot do symboli graficznych. Bazgroty mają początkowo charakter a proste kształty stanowią wsporniki pamięci-pomagają w przypominaniu sobie co dana reprezentacja graficzna przedstawia. W tym czasie ogólną funkcję symboliczną pełni głowonóg: kombinacja okręgu i linii prostej. Tej formy używają dzieci do przedstawiania postaci ludzkich i zwierząt. W okresie bazgrot dziecko ćwiczy sprawność manualną pozwalającą na pozostawianie śladów ołówka na papierze oraz rozwija umiejętność symbolicznego oznaczania obiektów i zjawisk. Okres ten kończy się wypracowaniem systemu ekspresji graficznej. W okresie średniego dzieciństwa dokonuje się rozwój symbolicznego przedstawiania rzeczywistości w rysunku. Okres ten określa się jako: idioplastyka, realizm intelektualny, okres schematu. Cechy dziecięcych rysunków w wieku przedszkolnym:
- organizowanie się języka graficznego, przestrzeganie reguł składniowych dotyczących ułożenia elementów w pionie i poziomie, porządkowania przestrzeni na osi góra-dół oraz łączenia elementów
- symboliczne ujmowanie formy, znajdowanie typowych form dla przedstawiania danej kategorii
- oderwanie od uwarunkowań percepcyjnych i przedstawienie wiedzy o rzeczywistości. Rysunki tego wieku cechuje wzorcowość, przejrzystość, oraz przekształcanie rysowanych obiektów
- zaznaczanie subiektywnego stosunku do przedstawionego obiektu- dla dziecięcych rysunków charakterystyczne są przekształcenia afektywne
- trudności w przedstawianiu trójwymiarowej przestrzeni na dwuwymiarowej płaszczyźnie kartki
- zaznacza się zależność rysunku od kontekstu kulturowego.
Dzieci w tym wieku rysują znane obiekty np. drzewa, owoce, znane sceny oraz zaznaczają w nich szczegóły charakterystyczne dla społeczności w której żyją (rodzaj czynności wykonywanych przez przedstawione postacie, rodzaj ubioru)