Przyczyny
Nieurodzaj zbóż, drożyzna artykułów spożywczych, spada produkcja górniczo-hutnicza, spada eksport sukna, zamyka się fabryki, wzrost zaburzeń i niepokojów, łamanie konstytucji, tajna policja wykrywa wiele organizacji – pierwsze aresztowania, przyspieszenie działań powstańczych, upadek nadziei Polaków na rozszerzenie autonomii, chęć niepodległości, 1829 Grecja odzyskała niepodległość, 1830 powstanie w Belgii i rewolucja lipcowa we Francji.
Noc listopadowa
zaplanowana na noc 29/30 listopada 1830 – I grupa ma zaatakować siedzibę Wielkiego Księcia Konstantego (belweder) i porwać księcia, II grupa – atak na koszary, by doprowadzić do rozbioru wojska rosyjskie, III grupa – atak na broń, by mieć czym walczyć. Plan nie powiódł się z powodu pośpiechu i niedopracowania. Konstanty zdołał uciec, nie udał się atak na koszary. Z pomocą przybył plebs. Spiskowcy, rzemieślnicy i biedota ruszyli na Stare Miasto pod wodzą Wysockiego i zdobyli Arsenał. Gdy osłabły pierwsze nastroje rewolucyjne władzę nad powstaniem przejęła skłonna do kompromisu arystokracja. Z inicjatywy Druckiego-Lubeckiego Rada Administracyjna rozbraja lud i przystępuje do rozmów z Konstantym. Założono Towarzystwo patriotyczne, domagające się działań wojennych przeciw oddziałom rosyjskim w państwie.
Dyktatura Chłopickiego
5 grudnia zostaje ogłoszona dyktatura Chłopickiego, który zawiesza Towarzystwo Patriotyczne i wszczyna rokowania z Petersburgiem c.d. likwidacji powstania. Car zażądał bezwarunkowej kapitulacji. Radykalizacja nastrojów doprowadziła do dymisji Chłopickiego, a sejm 25 stycznia 1831 roku ogłasza detronizację Mikołaja I z dynastii Romanowów. Wojna z carem jest nieunikniona. Władza w państwie pozostała w rękach sejmu. W rządzie narodowym pojawiły się przedstawiciele konserwatyzmu Lelewel oraz Kaliszan. 4 lutego 1831 do królestwa polskiego wkracza armia rosyjska pod dowodzeniem feldmarszałka Iwana Dybicza.
Sukcesy powstańców
14 II 1831 pod Stoczkiem jazda polska generała Dwernickiego pokonała rosyjską brygadę kawalerii.
24 i 25 II 1831 zasadnicze starcie polach Grochowa, wskutek których Dybicz zrezygnował ze szturmu na Warszawę. Po tej bitwie naczelne dowództwo powierzono Skrzyneckiemu. Do wojska napłynęło wielu ochotników, także z innych zaborów.
powstania na Żmudzi, Litwie, Białorusi
31 III 1831 bitwa pod Dębem Wielkim
10 IV 1831 bitwa pod Iganiami
26 V bitwa pod Ostrołęką
Porażka wojsk polskich – nieudolne dowództwo, załamanie się Skrzyneckiego, utracił wiarę w zwycięstwo, natychmiastowo chce podjąć układy z Rosją. Jego bierność pozwala armii rosyjskiej dowodzonej przez Paskiewicza spokojny przemarsz przez północne Mazowsze, sforsowanie Wisły i podejście od zachodu pod Warszawę.
15 VII wzburzenie ludzi i żądanie zmian w rządzie i objęcia władzy przez lewicę, rozruchy, brak kontroli nad wydarzeniami w stolicy.
Oblężenie Warszawy i klęska powstania
Generał Krukowiecki obejmuje władzę nad powstaniem, jednak także nie wierzy w zwycięstwo i chce kapitulować. Na polecenie sejmu broni Warszawę. 6 września rozpoczyna szturm ruszający głównie na Wolę. Mimo poświęceń, wiele osób ponosi śmierć w tym generał Sowiński. Krukowiecki przystępuje do rokowań z Paskiewiczem i poddaje stolicę. Sejm powierza dowództwo nad powstaniem Rybińskiemu i Umińskiemu, jednak powstanie upadło wraz z kapitulacją Warszawy.
Przyczyny upadku powstania listopadowego
zła organizacja, rozbieżność myśli politycznych Polaków, brak odpowiedniego dowództwa, częste wycofywanie wojska, choć nie było to konieczne, brak zaangażowania chłopstwa, mała liczebność armii, zmarnowanie szansy utrzymania Rosjan na prawym brzegu Wisły, brak dobrych dowódców i wiary w zwycięstwo.
