Stanisław Moniuszko

Stanisław Moniuszko

Stanisław Moniuszko, kompozytor, dyrygent oper, orkiestr symfonicznych i chórów oraz pedagog. Urodzony 5 maja 1819 w majątku Ubiel k. Mińska, zmarł 4 czerwca 1872 w Warszawie.

Po krótkim okresie nauki domowej pod kierunkiem matki Elżbiety, kształcił się w grze na fortepianie od 1827 u Augusta Freyera w Warszawie, zaś od 1830 - u Dominika Stefanowicza w Mińsku. W 1836, podczas pobytu w Wilnie, poznał swoją przyszłą żonę - Aleksandrę Müllerównę. W 1837 wyjechał na studia do Berlina, gdzie uczył się prywatnie harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i dyrygentury pod kierunkiem Carla Friedricha Rungenhagena, dyrektora Towarzystwa Muzycznego "Singakademie". Odbywał także praktykę, prowadząc chóry i akompaniując śpiewakom, poznawał wielki repertuar operowy, oratoryjny i symfoniczny oraz proces przygotowywania dzieł do wystawienia i technikę dyrygowania, biorąc udział w próbach prowadzonych przez Rungenhagena oraz goszczącego wówczas w Berlinie Gaspara Spontiniego.

Po trzyletnim pobycie w Berlinie w 1840 Moniuszko powrócił do kraju. Ożenił się z Aleksandrą Müllerówną i zamieszkał z nią w Wilnie, gdzie został prywatnym nauczycielem gry na fortepianie oraz objął stanowisko organisty w tamtejszym Kościele św. Jana. Jego działalność przyczyniła się wybitnie do ożywienia muzycznego środowiska wileńskiego. Przy Kościele św. Jana zorganizował amatorski zespół chóralny, z którym podczas kilku miesięcy jego istnienia wykonał z towarzyszeniem doraźnie zorganizowanej orkiestry "Requiem" Wolfganga Amadeusa Mozarta oraz fragmenty oratoriów "Stworzenie świata" Josepha Haydna i "Św. Paweł" Felixa Mendelssohna-Bartholdy'ego. Na jednym z koncertów orkiestra wykonała pod jego batutą dzieła Gaspara Spontiniego, Felixa Mendelssohna i Ludwiga van Beethovena. Odbywał także podróże artystyczne do Petersburga. Zapoznawał tamtejszą publiczność ze swoją twórczością, która zyskała duże powodzenie i przychylną prasę. W czasie podróży nawiązał bliską znajomość z wybitnymi muzykami rosyjskimi, m.in. Michaiłem Glinką, Aleksandrem Dargomyżskim, Cezarem Cui, Aleksandrem Sierowem.

W 1848 w Wilnie przygotował i osobiście poprowadził prawykonanie na estradzie pierwszej, dwuaktowej wersji opery “Halka”. W 1854 przy współudziale Achillesa Bonoldiego założył Towarzystwo im. św. Cecylii, którego członkowie-amatorzy dawali pod jego batutą dwa razy do roku publiczne koncerty. Po triumfie, jaki odniosła 1 stycznia 1858 warszawska premiera nowej, czteroaktowej wersji "Halki", odbył podróż artystyczną do Niemiec i Francji, a po powrocie 1 sierpnia 1858 został powołany na stanowisko pierwszego dyrygenta Opery Polskiej w Teatrze Wielkim w Warszawie. Pierwszym dziełem, jakie jeszcze w 1858 wystawił, była jego własna jednoaktowa opera "Flis". Podczas piętnastu niemal lat pracy na tym stanowisku przygotował i wystawił kolejno wszystkie swoje następne opery. Ograniczał się prawie wyłącznie, z niewielkimi wyjątkami (jak np. opery "Haydée" i "Koń spiżowy" Daniela François Esprit Aubera) do dyrygowania własnymi dziełami. Prowadził ponadto sporadycznie chóry w kościołach warszawskich, m.in. w kościele ewangelickim wystawił oratorium "Eliasz" Felixa Mendelssohna. Występował także corocznie jako dyrygent na koncertach kompozytorskich. W 1862 ponownie wyjechał do Paryża, licząc na wystawienie którejś ze swoich oper, co jednak nie doszło do skutku. Okres Powstania Styczniowego zahamował prace kompozytora, ciężkie warunki polityczne nie sprzyjały twórczości. W 1865 wystawienie opery “Straszny dwór” wywołało jednak entuzjazm. Nowa opera odniosła sukces podobny do sukcesu "Halki".

Jeszcze w 1864 Moniuszko rozpoczął wykłady z zakresu harmonii, kontrapunktu i kompozycji oraz prowadził zespół chóralny w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Jego uczniami byli m.in. Zygmunt Noskowski i Henryk Jarecki.

Muzyka Moniuszki zyskała szerokie uznanie w społeczeństwie polskim. Uważa się ją powszechnie za wzór muzyki "słowiańskiej".

Stanisław Moniuszko zmarł nagle na atak serca. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego pogrzeb stał się manifestacją narodową.

Ważniejsze kompozycje:
"Nocleg w Apeninach", operetka w 1 akcie (1837-39)
"Kwartet smyczkowy nr 1 d-moll" (1839)
"Kwartet smyczkowy nr 2 F-dur" (przed 1840)
"Ideał", operetka w 2 aktach (1840 lub 1841)
"Nowy Don Kiszot, czyli Sto szaleństw", operetka w 3 aktach (1841)
"Loteria", "fraszka" w 1 akcie (1842 lub 1843)
"Litania ostrobramska nr 1" na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (1843)
"Fraszki" na fortepian, 2 zeszyty (1843)
"Halka" (wersja I), opera w 2 aktach (1846-47)
"Bajka" (wersja I), uwertura fantastyczna na orkiestrę (1848)
"Bajka" (wersja II) na kwintet smyczkowy (1848)
"Milda", kantata na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem orkiestry (1848)
"Nijoła (Wundyny)", kantata na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę (po 1848)
"Litania ostrobramska nr 2" na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (1849)
"Jawnuta (Cyganie)", sielanka w 2 aktach (1850)
"Msza żałobna d-moll" na 4-głosowy chór mieszany i instrumenty dęte z towarzyszeniem organów (1850)
"Bettly", opera komiczna w 2 aktach (1852)
"Litania ostrobramska nr 3" na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (przed 1854)
"Litania ostrobramska nr 4" na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (1855)
"Kain", uwertura na orkiestrę (1856)
"Halka" (wersja II), opera w 4 aktach (1857)
"Uwertura wojenna" na orkiestrę (1857)
"Flis", opera w 1 akcie (1858)
"Widma", kantata na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem orkiestry (przed 1859)
"Hrabina", opera w 3 aktach (1859)
"Verbum nobile", opera w 1 akcie (1860)
"Straszny dwór", opera w 4 aktach (1861-64)
"Polonez koncertowy" na wielką orkiestrę (ok. 1866)
"Monte Christo", balet w 5 aktach (1866)
"Sonety krymskie", kantata na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem orkiestry (1867)
"Na kwaterunku", balet w 1 akcie (1868)
"Paria", opera w 3 aktach z prologiem (1859-69)
"Pani Twardowska", ballada na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę (1869)
"Figle szatana", balet w 6 obrazach (1870)
"Beata", operetka w 1 akcie (1870 lub 1871)
"Msza piotrowińska B-dur" na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem organów (1872)