Akcent w języku polskim

Akcent jest to wyróżnienie niektórych sylab wyrazu poprzez ich dodatkowe wzmocnienie za pomocą środków fonetycznych. Wyróżnienie to dokonuje się w następujący sposób:
1. Przez wzmocnienie wydechu i w rezultacie siły artykulacyjnej danej sylaby. Jest to akcent dynamiczny czyli przycisk.
2. Przez podniesienie tonu przy wymawianiu danej sylaby. Jest to akcent toniczny, czyli muzykalny.
3. Przez wydłużenie czasu trwania sylaby – akcent iloczasowy.

Zazwyczaj przyjmuje się, że akcent w języku polskim jest dynamiczny. Według W. Jassema główną cechą polskiego akcentu jest podniesienie tonu muzycznego. Towarzyszy mu zwiększenie siły artykulacyjnej.

Ze względu na miejsce usytuowania akcentu w wyrazie wyróżnia się różne jego typy. Akcent może być stały lub swobodny.

Akcent stały pada zawsze na tę samą sylabę w wyrazach. Akcent oksytoniczny wyróżnia ostatnią sylabę wyrazu (np. w j. francuskim, tureckim), akcent paroksytoniczny pada na przedostatnią sylabę (np. w j. polskim, suahili), akcent proparoksytoniczny – na trzecią sylabę od końca (np. w j. macedońskim), akcent inicjalny pada na pierwszą sylabę wyrazu (np. w j. czeskim, słowackim, węgierskim, też w niektórych polskich gwarach, np. w gwarze podhalańskiej).

Akcent swobodny nie jest związany z żadną określoną sylabą wyrazu. Wyróżnia się dwa typy akcentu swobodnego:
a) ruchomy, gdy pada na różne morfemy w różnych formach fleksyjnych tego samego wyrazu (np. w j. rosyjskim),
b) nieruchomy, gdy we wszystkich formach fleksyjnych pada na tę samą sylabę tego samego morfemu (np. w j. angielskim i niemieckim).

Akcent w języku polskim jest stały. Zasadniczo pada na drugą sylabę od końca, np. droga, wyprawa, pogodny, napisali. Jest to więc akcent paroksytoniczny.

Od tej zasady są pewny wyjątki. W niektórych formach akcentowana jest sylaba trzecia od końca (akcent proparoksytoniczny). Można tu wyróżnić kilka kategorii.
1. Wyrazy zapożyczone zakończone na –ika/-yka, np. botanika, dynamika, gramatyka, informatyka, logika, matematyka, muzyka.
2. Wyrazy nazywające osoby związane z dyscyplinami zakończonymi na –ika/-yka w dopełniaczy l. p. oraz w tych formach fleksyjnych, które mają taką samą liczbę sylab jak dopełniacz, np. matematyka, matematykiem, matematycy. W pozostałych formach akcentowana jest sylaba przedostatnia, np. matematyk.
3. 1 i 2 os. l. mn. czasu przeszłego, np. pisaliśmy, rozmawiałyśmy, skoczyliście, czytałyście.
4. Wszystkie osoby l. p. i 3 os. l. mn. trybu przypuszczającego, np. pisałbym, czytałbyś, robiłaby, skoczyłyby, wygraliby.
5. Trójsylabowe formy liczebników od 400 do 900, np. czterysta (ale wyj. czterystoma), pięciuset, siedemset, dziewięciuset, a także rzadko już używane formy typu częstokroć, kilkakroć.