Omów funkcjonowanie motywu zwierząt w literaturze, odwołując się do wybranych utworów literackich.

Szanowna komisjo.
W swoim wystąpieniu chciałabym omówić funkcjonowanie motywu zwierząt w literaturze, odwołując się do wybranych przeze mnie utworów literackich.

Wybierając temat mojej pracy maturalnej, wzięłam pod uwagę fakt, iż zwierzęta od zarania dziejów były towarzyszami ludzi i częścią natury, która jest ich światem.
Przygotowując się do napisania mojej pracy, pozwoliłam sobie odpowiednio wcześniej zwrócić uwagę na stosunek ludzi do zwierząt. Mamy się czym pochwalić, szanujemy naszych pupili.

Bo któż nie zna porównań "dumny jak paw", "uparty jak osioł" czy "pracowity jak mrówka"?
Ludzie wierzą przecież, iż czarny kot, przecinający komuś drogę, przynosi pecha. Jest to jednak niezaprzeczalny zabobon towarzyszący nam już od średniowiecza.
Wspominając o odległej przeszłości warto przypomnieć również wierzenia naszych ojców, które przedstawiają nam węża jako okrutny symbol grzechu, zła oraz szatana. Przeciwieństwem tego zbluzganego zwierzęcia jest baranek, kojarzony z dobrocią i niewinnością.

A zatem, motyw zwierzęcia jest stosowany w literaturze z paru przyczyn. Pierwszy służy do ukazania ludzkich cech na na przykładzie zwierząt. Drugi ukazuje nam zwierzę jako zniewolonego poetę. Trzeci zaś czyni z nich bohaterów naszych lektur, wierszy czy bajek, niosących za sobą morał.

Najbardziej znanym utworem, w którym opisane jest zachowanie ludzkie za pomocą zwierząt jest "Folwark zwierzęcy" autorstwa George'a Orwell'a. W powieści tej autor ukazuje bunt zwierząt przeciwko władzy złego człowieka - właściciela farmy. Zwierzęta zaniedbywane, pracujące ponad siły i często głodujące. Poprzez bunt zwierząt i wygnanie właściciela folwarku, do władzy dochodzą świnie. Jest to obraz Związku Radzieckiego a w bohaterach, którymi są zwierzęta dopatrujemy się rzeczywistych postaci.
(przytoczenie najważniejszych nazwisk)

Już na samym początku powieści łatwo można spostrzec podział społeczeństwa zwierząt na inteligencję, której przedstawicielami są świnie oraz na analfabetów, którzy nie stawiając oporów dają sobą manipulować.

A więc odpowiem sobie na nurtujące mnie pytanie.

Czy Ci, którzy różnią się poziomem wykształcenia, mogą być równi? Według mnie nie. Klasa inteligencji, potrafiąca czytać i pisać patrzy na resztę społeczeństwa z góry. W tej książce zostało to trafnie ukazane na przykładach zwierząt. Czy tego chcemy czy nie, w dzisiejszych czasach borykamy się z tym samym problemem. Władza demoralizuje tych, którzy ją sprawują. Podstawą podjęcia walki o wolność było opracowanie zasad animalizmu. Było to Siedem Przykazań, które głosiły równość zwierząt i wrogość wobec człowieka, do którego nigdy nie miały się upodobnić. Niestety świnie zaczęły dość szybko ustanawiać przywileje, oczywiście najbardziej korzystne dla siebie.
Reasumując, mieszkańcy folwarku, przyzwyczajeni do posłuszeństwa, pozbawieni wolności słowa i myśli, stają się świadkami tego, jak świnie powoli upodabniają się do ludzi w sposobie bycia - zaczynają chodzić na dwóch nogach, ubierać się i spać w ludzkich łóżkach. Podczas uczty Pana Jonesa, zwierzęta podpatrujące przez okno zachowanie ludzi i świń nie potrafią odróżnić kto jest kim. Nowe rządy uzyskane dzięki sile i przemocy, musiały być bezwzględnie akceptowane przez pozostałe zwierzęta. Tyrania przywódcy, niszcząca wszystkie wzniosłe hasła powstania, głoszące wolność, równość i braterstwo, wiązała się z okrucieństwem, przemocą, fałszem i wszechobecnym strachem. Zwierzęta w rzeczywistości znalazły się w gorszej sytuacji niż za czasów, kiedy gospodarstwem zarządzał człowiek. Muszę przyznać, że bardzo spodobała mi się tak książka, gdyż podziwiam pomysłowość z jaką autor przeniósł politykę w życie zwierząt.

Ukazany w utworze świat zwierząt ma dwojakie znaczenie i zmusza czytelnika do poszukiwania głębszego sensu. Dzieło odczytujemy jako satyryczną opowiastkę o życiu zwierząt oraz bezwzględną i okrutną rzeczywistość profesjonalnie wplecioną w życie zwierząt.
Autor utworu sugeruje nam, że taka sytuacja może zdarzyć się wszędzie i w każdej epoce.

Aby jasno sprecyzować utwór: życie zwierząt na folwarku jest odzwierciedleniem życia ludzi w państwie zdominowanym przez nikczemny i zakłamany system totalitarny - władzę absolutną.

Kolejnymi utworami, które wykorzystują świat zwierzęcy by pokazać tym razem ludzkie przywary i niemądre zachowania w sposób humorystyczny jest świat bajek stworzony przez Ignacego Krasickiego. Zasadniczym celem bajek jest przekazać jakieś doświadczenie moralne, pouczyć o szkodliwości czy pożyteczności pewnych postaw, formułować pewne zasady postępowania jako etyczne lub nie. Bajki, który z nas za nimi nie przepadła - bądź nadal przepada ... To właśnie w tych krótkich, wierszowanych utworach Ignacy Krasicki zawarł największe prawdy o naturze ludzkiej, zmuszając czytającego do głębokiej refleksji nad światem a w szczególności nad samym sobą.

Przejdźmy zatem do interesujących nas konkretów.
"Szczur i kot", to bajka o zarozumialstwie. Jej tytułowi bohaterowie symbolizują pewne typowe cechy ludzkiego charakteru. Na samym początku warto zwrócić uwagę na gatunek przywoływanego zwierzęcia. Moim zdaniem nie przypadkowo czytamy o szczurze. Przecież równie dobrze mogłaby to być mysz - równie smaczny kąsek dla kota. Jednakże chodzi w tej bajce o negatywne emocje, a doskonale wiemy że szczur w każdym z nas wzbudza mało sympatyczne odczucia. Kojarzy nam się z brudem, chorobami itp. A zatem, szczur siedzący podczas mszy na ołtarzu pragnie zaimponować innym myszom. Jest to usposobienie ludzkiej pychy, zarozumialstwa i zadufania we własnej osobie. Wywyższa się zamiast się modlić. Szczur w przypływie pozytywnych emocji zapomina o swym odwiecznym wrogu jakim jest kot, który niepostrzeżenie do niego podbiega i zabija. Kot jest tu z kolei uosobieniem drapieżności, bezwzględności i sprytu. Morał bajki jest bardzo czytelny: w życiu należy kierować się skromnością i pokorą, natomiast stronić od pychy i zbytniej pewności siebie, bowiem te dwie rzeczy mogą bardzo szybko pozbawić zdrowego rozsądku i natychmiast doprowadzają do zguby. Ignacy Krasicki bez dwóch zdań jest mistrzem w swoim fachu.

Kolejna bajki nosi tytuł "Jagnię i wilcy". Jest to utwór o prawie silniejszego o dość dramatycznej fabule. Tytułowe jagnię zostaje skonsumowane przez mające przewagę nie tylko liczebną wilki. Wilki utożsamiają ludzi złych, bezwzględnych i wpływowych, zaś jagnię jest symbolem naiwności, osamotnienia i słabości. Zatem zwierzęta w tej bajce są obrazem różnych typów ludzi. Autor przedstawia nam to bardzo wyraźnie, kolejny raz na podstawie kontrastu. Ośmielam się powiedzieć, iż w dzisiejszych czasach również panuje prawo "Dżungli", ponieważ to silniejsza osobowość ma więcej do powiedzenia i nie da sobie zrobić krzywdy. Osoba cicha i naiwna nie radzi sobie w otaczającym nas świecie, gdzie na każdym kroku każdy może zrobić nas w przysłowiowego "konia".

W obu utworach Ignacy Krasicki w profesjonalny sposób wyśmiewa się z zachowań ludzkich. Mało tego. W doskonały sposób posłużył się kontrastem stawiając w treści na przeciw siebie skrajności jakimi są: szczur i kto, oraz jagnię i wilk. W utworach tego poety zwierzęta pozostają maskami określającymi typy ludzkiego temperamentu i zachowań.

Podsumowując przytoczone treści, czytanie bajek jest więc zajęciem bardzo pożytecznym, choć wielu wydaje się jedynie czczym marnowaniem czasu. Mnie jednak wydaje się, że prawda w nich zawarta nie tylko uczy młodsze pokolenia ale i stanowi uniwersalny dorobek ludzkości, dlatego, pomimo upływu lat, nie tracą one anie trochę ze swej aktualności. Bajki Ignacego Krasickiego mają charakter ponadczasowy.

Następnym utworem, który wykorzystuje zwierzę do przekazania w wyraźny sposób treści czytelnikowi jest wiersz Charles'a Baudelaire pt: "Albatros".
Utwór mówi o wolności artysty. Tytułowy ptak jest tu właśnie jej symbolem. Wiersz jest jedną wielką metaforą, ponieważ tytułowy albatros to tak na prawdę poeta, jak już wspomniałam. Jeśli jest wolny, przypomina księcia, jednak sprowadzony na ziemię, spętany rzeczywistością jest brzydki, okaleczony i potyka się o swoje skrzydła. Wiersz wspaniale uwidacznia nam odmienność poety od reszty społeczeństwa za pomocą schwytanego i ubezwłasnowolnionego ptaka na pokładzie łodzi. Ptak wskazuje na odczucia artysty osaczonego codziennością, który nie posiada wolności niezbędnej do tworzenia.

Reasumując przytoczony wiersz: po raz kolejny mamy przykład wykorzystania motywu zwierzęcia w utworze w celu ukazania zniewolonego poety za pomocą uwięzionego ptaka.

Na końcu chciałabym powiedzieć, że zwierzęta nie tylko odzwierciedlają cechy ludzkie. Stefan Żeromski napisał utwór, w którym zawarł porównanie ludzi do zwierząt. Książka ta nosi tytuł "Rozdziobią nas kruki, wrony...". Opisuje ona losy ludzi i zwierząt podczas Powstania Styczniowego. Tytułowe stworzenia, które rozdziobują jeszcze ciepłą padlinę są nikim innym jak zaborcami, którzy dzielą się ziemiami polskimi. Autor pokazuje drastyczne i szokujące obrazy za pomocą bezwzględnych zwierząt by podkreślić cechy zaborców. Tym dość niemiłym akcentem kończę moją pracę.

A więc jak zdążyłam zauważyć, literatura bogata jest w przykłady bohaterów zwierzęcych. Czytając dzieje tych żywych stworzeń zawsze można doszukiwać się znaczenia symbolicznego, ponieważ ludzie przyzwyczaili się do tego, że zwierzęta odzwierciedlają ludzi i ich cechy charakteru. Bo przecież każdy z nas zna słynne powiedzenie : "Jaki Pan taki pies". Motyw zwierząt służy nieraz jako przedstawienie zachowań ludzi jako godne pochwały, innym razem pokazane w komiczny lub drastyczny sposób, by czytelnik zdał sobie sprawę, że opisane sytuacje w świecie zwierząt tak na prawdę, na co dzień mają miejsce w świecie homo sapiens.

Na samym końcu gorąco apeluję: "Traktujmy nasze zwierzęta, tak jakbyśmy chcięli by nas traktowano" ;)