Prawo gospodarcze

Terminem PRAWA GOSPODARCZEGO określa się jedną z gałęzi prawa. Prawo traktowane jest jako uporządkowany zbiór obowiązujący w danym państwie norm prawnych. System prawa dzieli się na gałęzie. Kryterium tego podziału opiera się na 2 elementach: rodzaj regulowanych stosunków i rodzaj stosowanej metody regulacji.
Prawo gosp. nie jest zaliczane do podst. gałęzi prawa dlatego, że w jego skład wchodzą normy będące wynikiem regulacji zarówno cywilnej jak i administr. Tworzą je 3 rodzaje przepisów:
1. przepisy ustrojowe – określ. ustrój podmiotów uczestniczących w obrocie gospod., np. ustawa – prawo spółdz., ustawa o przeds. państw., kodeks handlowy (od 01.01.2001 wchodzi prawo spółek handlowych, nowa ustawa o krajowym rejestrze sądowym);
2. przepisy prawa cywilnego, regul. stosunki cywilno prawne pomiędzy podmiotami uczest. w obrocie gosp. ze szczególnym uwzględnieniem czynności handlowych;
3. przepisy interwencyjne, za ich pomocą państwo w sposób władczy wpływa na uczestników obrotu gospodarczego.
PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE jest samodzielnym, samorządnym i samo finansującym się podmiotem gospodarczym posiadającym osobowość prawną. Jako samodzielna jednostka przedsiębiorstwo państwowe jest wyodrębnione zarówno organizacyjnym, ekonomicznym, jak i prawnym. Osobowość prawna zapewnia przedsiębiorstwu możność samodzielnego działania. jako osoba prawna przedsiębiorstwo państwowe może dokonywać czynności w zakresie prawa cywilnego, a więc samodzielnie nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, kierując się własnym interesem i podejmując własne decyzje. Jednocześnie przedsiębiorstwo samo ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania. Zasadniczym aktem prawnym regulującym tryb tworzenia, likwidacji oraz organizację i działalność przedsiębiorstw państwowych jest ustawa o przedsiębiorstwach państwowych z 1981 r. (wielokrotnie nowelizowana). Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone przez naczelne, centralne lub terenowe organy administracji państwowej oraz przez NBP i banki państwowe. Organy, które tworzą przedsiębiorstwo, nazywane są organami założycielskimi.
Utworzenie p.p. następuje w wyniku wydania aktu administracyjnego, jakim jest akt o utworzeniu przedsiębiorstwa, który określa jego nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania. Wydanie takiego aktu poprzedzone jest postępowaniem przygotowawczym, które ma na celu zbadanie i oceną potrzeby oraz warunków utworzenia przedsiębiorstwa.
Mimo, że przedsiębiorstwa państwowe tworzone są w drodze aktu administracyjnego, swój byt prawny rozpoczynają dopiero z chwilą zarejestrowania, z tą bowiem chwilą stają się dopiero osobą prawną. Organami rejestrującymi są sądy.
Organami p.p. są:
- ogólne zebranie pracowników (delegatów);
- rada pracownicza;
- dyrektor przedsiębiorstwa;
Ogólne zebranie pracowników przedsiębiorstwa jest formą bezpośredniego uczestnictwa załogi w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W przedsiębiorstwach większych funkcje ogólnego zebrania pełni zebranie wybranych delegatów. Ogólne zebranie ma prawo wyrażania opinii we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. Ma ono również wiele kompetencji stanowiących o istotnych sprawach przedsiębiorstwa. Do takich kompetencji należy uchwalanie na wniosek dyrektora statutu przedsiębiorstwa, podejmowanie uchwał w sprawie podziału zysku przeznaczonego dla załogi, dokonywanie rocznej oceny działalności rady pracowniczej i dyrektora.
Rada pracownicza wybierana jest przez ogól pracowników na 2 lata. Kompetencje rady są szerokie i mają charakter trojaki: stanowiący, opiniodawczy i kontrolny. Do kompetencji stanowiących należy m.in. uprawnienie do podejmowania uchwał co do łączenia, podziału i likwidacji przedsiębiorstwa, powoływania i odwoływania dyrektora. Opinie może rada pracownicza wydawać we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. W licznych wypadkach ustawa nakłada na właściwe organy obowiązek zasięgania opinii rady. Szerokie są wreszcie uprawnienia kontrolne. Obejmują one analizę sprawozdania rocznego i bilansu, analizę wykonania umów, analizę sprawozdań dyrektora itd. W posiedzeniach rady pracowniczej uczestniczy dyrektor przedsiębiorstwa.
Dyrektor jest organem zarządzającym przedsiębiorstwem i reprezentującym je na zewnątrz. Dyrektor, działając zgodnie z przepisami, podejmuje samodzielne decyzje i ponosi za nie odpowiedzialność. Uprawnienia dyrektora nie naruszają uprawnień samorządu załogi. Organy samorządu mają określony ustawą zakres uprawnień podejmują w tym zakresie uchwały, których wykonanie jest obowiązkiem dyrektora. Przepisy nie zakreślają szczegółowo zakresu uprawnień dyrektora. Oznacza to, ze prowadząc działalność operatywną podejmować on może decyzje we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla innych dyrektorów. Dyrektora powołuje rada pracownicza spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu. Tylko w przedsiębiorstwach nowotworzonych i w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej (np. komunikacji miejskiej) dyrektorów powołuje organ założycielski.
PRYWATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWEGO
Zachodzące w Polsce zmiany ustrojowe postawiły w porządku dziennym zagadnienie prywatyzacji sektora państwowego. Przedsiębiorstwa państwowe, działające uprzednio w systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej, okazały się mało efektywne w warunkach gospodarki rynkowej. Za podstawową drogę wyjścia uznano prywatyzacje znacznej części przedsiębiorstw. Jej celem jest wyłonienie w przedsiębiorstwach autentycznych właścicieli, zainteresowanych nie tylko bieżącymi wynikami, lecz również długofalowym rozwojem przedsiębiorstwa. Realizacji tych celów ma służyć ustawa z 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (DzU nr 118, poz. 561 z późniejszymi zmianami).
Komercjalizacja, w rozumieniu ustawy, polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę prawa handlowego (spółkę akcyjną lub spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością). Do tak powstałej spółki stosuje się przepisy kodeksu handlowego. Następuje wpisanie spółki do rejestru handlowego, zaś poprzednio istniejące przedsiębiorstwo państwowe zostaje wykreślone z rejestru przedsiębiorstw.
Prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego może być prywatyzacją pośrednią lub prywatyzacją bezpośrednią. Prywatyzacja pośrednia polega na zbyciu akcji bądź udziałów spółki powstałej w wyniku komercjalizacji osobom trzecim. Zwykle dokonuje się tego w drodze ogłoszonej publicznej oferty, albo w drodze przetargu publicznego lub w drodze rokowań podjętych na postawie publicznego zaproszenia. Przepisy przewidując możliwość nieodpłatnego nabycia przez uprawnionych pracowników do 15% akcji prywatyzowanej spółki. Prywatyzacja bezpośrednia polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa przez:
- sprzedaż przedsiębiorstwa;
- wniesienie przedsiębiorstwa do spółki;
- oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce;
Ta ostatnia możliwość uwarunkowania jest m.in. przystąpieniem do spółki większości pracowników prywatyzowanego przedsiębiorstwa. Po przeprowadzeniu prywatyzacji bezpośredniej przedsiębiorstwa państwowego następuje (podobnie jak po dokonaniu komercjalizacji) wykreślenie go z rejestru przedsiębiorstw, kończące jego byt jako osoby prawnej.
SPÓŁDZIELNIA jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Majątek spółdzielni stanowi prywatną własność ich członków. Przy podejmowaniu uchwał każdy członek dysponuje 1 głosem. Wstępując do spółdzielni członek jest zobowiązany zadeklarować wkład pieniężny lub rzeczowy tzw. udział. Członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna zdolna do czynności prawnych, która odpowiada wymaganiom określonym w statucie. Członkiem może być również osoba prawna. Spółdzielnia musi liczyć co najmniej 10 członków, a spółdzielnia rolna co najmniej 5, przy włączeniu osób prawnych 3 członków. Do założenia spółdzielni wystarcza akt woli zrzeszających się członków. Członkowie - założyciele uchwalają statut, który zawiera nazwę spółdzielni, siedzibę, adres, przedmiot działalności, wysokość i liczba udziałów, terminy ich wnoszenia, prawa i obowiązki członków, zasady i tryb ich przyjmowania, wypowiedzenia, wykluczenia i wykreślenia, zasady zwoływania walnego zgromadzenia, podejmowania uchwał, zasady wyboru członków organów spółdzielni, zasady podziału nadwyżki.
Po zorganizowaniu Zarząd występuje z wnioskiem o wpis do rejestru spółdzielni i ich związków. Wpisu dokonuje sąd. z chwilą zarejestrowania, spółdzielnia staje się osobą prawną, uzyskuje zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Jako podmiot ma prawo do zawierania umów, dokonuje czynności prawnych.
Organy spółdzielni:
Walne zgromadzenie - tworzą wszyscy członkowie spółdzielni. Jest organem uchwałodawczym, decyduje o kluczowych sprawach spółdzielni. Walne zgromadzenie zwołuje się raz w roku w ciągu 6 - m.-cy po upływie roku obrachunkowego.
Rada Nadzorcza - jest organem powołanym do sprawowania kontroli i nadzorowania działalności spółdzielni. Liczebność Rady określa statut. Członkiem rady może być tylko członek spółdzielni.
Zarząd - jest organem kierującym działalnością spółdzielni i reprezentującym ją na zewnątrz. Zarząd może być wieloosobowy lub jednoosobowy. Przy tym drugim funkcję tę pełni prezes, którego wybiera i odwołuje walne zgromadzenie. Do zarządu należy wykonywanie czynności prawnych w imieniu spółdzielni.
Zebranie grup członkowskich - wybór przedstawicieli na zebranie przedstawicieli pełni funkcję opiniodawczą.
SPÓŁKI
Działalność gospodarczą można prowadzić w różnych formach organizacyjne-prawnych. Wybór formy zależy od rozmiarów działalności, liczby osób w nią zaangażowanych, celów tej działalności itp. W podstawowej klasyfikacji podmioty gospodarcze dzieli się na pojedyncze podmioty gospodarcze i spółki. Pojedynczym podmiotem gospodarczym jest podmiot, który prawnie reprezentowany jest przez osobę fizyczną, np. pojedynczy kupiec lub wytwórca, właściciel gospodarstwa ogrodniczego, świadczący usługi w wolnym zawodzie (np. adwokat, lekarz, tłumacz). Nie zawsze pojedyncze prowadzenie działalności gospodarczej jest możliwe lub celowe. Jeżeli na przykład podmiot gospodarczy prowadzący taką działalność nie dysponuje odpowiednim kapitałem, umiejętnościami i kwalifikacjami czy pomieszczeniem, może podjąć decyzję prowadzenia działalności gospodarczej wspólnie z innymi osobami. Może on wówczas zawrzeć umowę spółki i dzięki powstaniu spółki ma szansę prowadzenia korzystniejszej działalności. Spółkę można utworzyć na podstawie przepisów kodeksu cywilnego lub kodeksu handlowego.
Kiedy zamierza się prowadzić działalność gospodarczą na niedużą skalę, np. w dziedzinie handlu, wytwórczości, usług, odpowiednia może być najprostsza forma organizacyjna oparta na przepisach kodeksu cywilnego, czyli spółka prawa cywilnego, potocznie zwana SPÓŁKĄ CYWILNĄ. Spółka taka powstaje tylko na mocy porozumienia wspólników, bez dodatkowych wymagań oraz formalności, i nie podlega wpisowi do rejestru handlowego spółek.
Większe przedsięwzięcia gospodarcze, z perspektywą szerokiej współpracy handlowej i produkcyjnej, z koniecznością zaangażowania poważniejszego kapitału, z udziałem wielu wspólników, wymagają z reguły utworzenia spółki przewidzianej przez kodeks handlowy, czyli spółki prawa handlowego, zwanej również spółką handlową. Do najczęściej spotykanych spółek prawa handlowego należą: spółka jawna, spółka komandytowa, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna.
Oprócz wyraźnego podziału na spółki prawa cywilnego i spółki prawa handlowego, spółki dzieli się również na spółki osobowe oraz spółki kapitałowe. Spółki osobowe opierają swoją działalność nie tylko na wkładzie kapitałowym, ale głównie na osobistej pracy wspólników w przedsiębiorstwie spółki. Do takich spółek zalicza się spółkę cywilną i spółkę jawną oraz komandytową. Do spółek kapitałowych zaliczane są pozostałe spółki prawa handlowego.
Powstanie i działalność spółki cywilnej regulowane są przepisami kodeksu cywilnego (art. od 860 do 875). Do podjęcia działalności w formie spółki cywilnej potrzebna jest pisemna umowa zawarta przez wspólników, która może być zawiązana bez udziału notariusza. W umowie należy między innymi określić cel gospodarczy spółki, np. działalność
handlowa, gastronomiczna, rodzaj wytwarzanych wyrobów oraz wkłady, jakie wspólnicy wnoszą do spółki. Przez zawarcie umowy wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez określone działanie. Działaniem tym może być wniesienie wkładu pieniężnego, wniesienie prawa do lokalu lub patentu, świadczenie usług.
Istotną cechą spółki cywilnej jest to, że wspólnicy odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem osobistym za zobowiązania spółki. Wynika z tego, że kiedy majątek spółki nie wystarcza do zaspokojenia roszczeń wierzycieli, wówczas wierzyciele spółki cywilnej dochodzą zaspokojenia swoich roszczeń w majątku osobistym wspólników. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej i dlatego - mimo istnienia majątku spółki - prawnym właścicielem tego majątku nie jest spółka, lecz wszyscy jej wspólnicy łącznie i niepodzielnie jako współwłaściciele. Podobnie jest również w spółce jawnej. Konsekwencją braku osobowości prawnej jest również to, iż spółka cywilna nie jest stroną w procesach sądowych, powodami czy pozwanymi są zaś wspólnicy. Spółka cywilna musi podjęcie działalności gospodarczej zgłosić do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez gminy.
Spółki prawa handlowego
Spółki prawa handlowego są spółkami powstałymi na podstawie przepisów kodeksu handlowego (rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r.), które były w wielu punktach kilkakrotnie zmieniane i uzupełniane. W brzmieniu obecnie obowiązującym kodeks handlowy wyróżnia cztery rodzaje spółek: spółkę jawną, spółkę komandytową, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną.
Spółki prawa handlowego charakteryzują się tym, że podlegają wpisowi do rejestru handlowego spółek, prowadzonego przez sądy. Rejestr jest jawny i każda zainteresowana osoba ma do niego wgląd. Do rejestru wpisywane są wszystkie dane identyfikujące spółkę oraz wszelkie zmiany w umowie spółki, składane są odpisy bilansu i inwentarza. Celem tego jest ochrona osób trzecich, potencjalnych kontrahentów spółki, którzy mogą z rejestru czerpać informacje o formie i kondycji gospodarczej spółki. Urzędowa nazwa spółki prawa handlowego, czyli jej firma, korzysta z ochrony prawnej. Oznacza to, że przepisy zabezpieczają przed bezprawnym używaniem nazwy (firmy) spółki przez nieuczciwych konkurentów. Jedynie spółki prawa handlowego mogą ustanawiać prokurenta, czyli szczególnego rodzaju pełnomocnika handlowego, upoważnionego do wszystkich czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
SPÓŁKA JAWNA jest spółką, która prowadzi we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe. Zawiązuje się ją na podstawie umowy zawartej przez wspólników na piśmie i - podobnie jak spółka cywilna - nie wymaga ona formy aktu notarialnego oraz nie ma osobowości prawnej, może jednakże nabywać prawa, zaciągać zobowiązania oraz występować w sądzie w procesie cywilnym w charakterze strony. Spółkę należy wpisać do rejestru handlowego w sądzie, w którego okręgu ma ona siedzibę. Umowa i wpis do rejestru powinny określać firmę spółki, czyli jej nazwę. W spółce jawnej firmą są najczęściej nazwiska wszystkich wspólników, lecz kiedy wspólników jest wielu, można podać pierwszą literę imienia i nazwisko jednego lub kilku wspólników z dopiskiem wskazującym na spółkę. Można to określić w taki na przykład sposób: „J. Kowalski i spółka" albo „J. Kowalski i
S-ka". Obok takiego oznaczenia firma może zawierać dodatki bliżej określające przedsiębiorstwo: „Stolarnia", „Handel hurtowy" itp. Do zawarcia spółki jawnej nie jest wymagane wniesienie jakiegokolwiek kapitału, chociaż przepisy takiej możliwości nie wykluczają. Wkładem wniesionym do spółki mogą być rzeczy, pozwolenie korzystania z prawa (np. z patentu) lub wykonywanie pracy. Spółkę może reprezentować każdy ze wspólników, chyba że w umowie określone zostały pewne zastrzeżenia. Każdy ze wspólników odpowiada za zobowiązania spółki solidarnie i bez ograniczenia całym swoim majątkiem, nie tylko wkładem wniesionym do spółki. Odpowiedzialność solidarna oznacza w tym wypadku, że wierzyciel może żądać uregulowania całej należności albo od jednego wspólnika, albo od kilku, albo od wszystkich i od spółki. Wspólnikom nie wolno wykonywać działalności sprzecznej z interesami spółki. Dotyczy to zwłaszcza działań konkurencyjnych. W praktyce chodzi o to, że wspólnikowi nie wolno bez zezwolenia pozostałych wspólników zajmować się interesami konkurencyjnymi ani uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik lub członek władz.
SPÓŁKĘ KOMANDYTOWĄ zalicza się również - podobnie jak spółkę jawną, do spółek osobowych. Podstawowa różnica między tymi spółkami polega na tym, że w spółce komandytowej są dwie kategorie wspólników. Do pierwszej należą wspólnicy odpowiadający za zobowiązania spółki wobec wierzycieli w sposób nieograniczony, czyli całym swoim majątkiem, również osobistym, a więc tak, jak wspólnicy w spółce jawnej. Są oni nazywani komplementariuszami w odróżnieniu od drugiego rodzaju wspólników, zwanych komandytariuszami. Komandytariusze odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionego do spółki wkładu. W spółce komandytowej musi być co najmniej jeden komplementariusz i jeden komandytariusz. Firma (nazwa) spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego komplementariusza oraz oznaczenie określające, że jest to spółka komandytowa. Nazwisko komandytariusza nie może figurować w nazwie firmy i nie ma on prawa reprezentować spółki wobec osób trzecich, może jednak działać w innych podmiotach gospodarczych (nawet konkurencyjnych) bez zezwolenia pozostałych wspólników.
Sp. komandytowo – akcyjna – jest spółką w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia a co najmniej jeden jest akcjonariuszem. Umowa spółki musi mieć formę aktu notarialnego. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki ale nie może jej reprezent. W sp. komand. – akcyj. Funkcjonuje walne zgromadzenie, może też działać rada nadzorcza.
Przepisy wielu krajów wyodrębniają jeszcze SPÓŁKĘ CICHĄ, która jest w zasadzie spółką jawną z udziałem wspólnika cichego uczestniczącego w spółce wyłącznie swoim wkładem kapitałowym. Wspólnik cichy działa w przedsiębiorstwie anonimowo, nie figuruje w rejestrze handlowym i nie odpowiada wobec wierzycieli spółki, uczestniczy natomiast w zyskach i stratach spółki w stosunku do wniesionego wkładu lub w sposób ustalony przez wspólników. Polskie przepisy nie uwzględniają tego rodzaju spółki.
Do utworzenia SPÓŁKI Z OGRANICZONĄ DPOWIEDZIALNOŚCIĄ, powołanej w celu prowadzenia działalności gospodarczej, potrzebny jest jeden lub więcej założycieli. Umowa spółki powinna być zawiązana w formie aktu notarialnego. W praktyce spółka z ograniczoną odpowiedzialnością określana jest skrótowo jako „spółka z o.o." (lub: sp. z o.o.). Spółka z o.o. podlega wpisowi do rejestru sądowego i ma osobowość prawną. Wspólnicy, jako współwłaściciele spółki, wnoszą do spółki wkłady w formie pieniężnej lub niepieniężnej, które tworzą kapitał zakładowy spółki. Wkład w formie niepieniężnej, np. w postaci maszyn, urządzeń, surowców, nosi nazwę aportu. Kapitał zakładowy spółki rozkładany jest na udziały o równej lub nierównej wysokości, zależnie od umowy spółki. Obowiązujące przepisy przewidują, że kapitał zakładowy spółki z o.o. powinien wynosić co najmniej 4000 zł. Powiększenie kapitału własnego spółki może nastąpić w drodze dopłat do wkładów lub przyjęcia dodatkowych wspólników do spółki, co musi znaleźć swoje odzwierciedlenie w rejestrze spółki. Posiadanie określonego kapitału (majątku) spółki, jako wymaganie bezwzględne, jest jednym z podstawowych czynników różniących spółkę z o.o. od spółki cywilnej lub spółki jawnej. Wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają - jak sama nazwa spółki na to wskazuje - w określonych granicach; tj. tylko do wysokości wkładów, i w takim samym zakresie uczestniczą w stratach. Są tu więc dwa odrębne rodzaje majątku: majątek spółki oraz majątek osobisty wspólników. Wyjątkiem są tu zobowiązania z tytułu podatków wobec skarbu państwa, bo wtedy wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem. Wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie są najczęściej zaangażowani bezpośrednio w prowadzenie przedsiębiorstwa, jeżeli nie są członkami władz spółki. Tego rodzaju spółkę zakłada się wówczas, gdy wspólnicy chcą uchronić swój majątek osobisty od ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej w ramach spółki. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością regułą jest swoboda dysponowania udziałami. Ograniczenia, tj. zbywanie udziałów lub zastawianie udziałów, mogą jedynie wynikać z umowy spółki lub z przepisów kodeksu handlowego. Ogólne przepisy stanowią, że zbycie udziału uzależnione jest od zezwolenia zarządu spółki.
W spółkach cywilnej i jawnej, ze względu na osobiste i bezpośrednie działanie wspólników, każdy z nich jest uprawniony do prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej na zewnątrz.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością natomiast (podobnie jak w spółce akcyjnej) udziałowcy wykorzystują swe uprawnienia przez władze spółki. Władzami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są: zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza, komisja rewizyjna i zarząd. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest najbardziej rozpowszechnioną formą organizacyjną mniejszych i średnich przedsiębiorstw i jest uznawana przez ustawodawstwa prawie wszystkich krajów rozwiniętych gospodarczo.
SPÓŁKA AKCYJNA jest następną spółką kapitałową o osobowości prawnej tworzoną przez notarialnie sporządzoną umowę spółki oraz wpis do sądowego rejestru handlowego i posiadającą kapitał zakładowy. Charakterystyczną cechą spółki akcyjnej jest kapitał zakładowy spółki, zwany kapitałem akcyjnym, o minimalnej wysokości 100 tys. zł, który dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Akcja jest więc tu jednostką kapitału zakładowego. Udziałowcy spółki, czyli akcjonariusze, odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości posiadanych przez nich akcji, a więc nie odpowiadają swym majątkiem osobistym. Zysk spółki rozdzielany jest proporcjonalnie do nominalnej wartości akcji.
Akcje, jako papiery wartościowe, są przedmiotem obrotu handlowego (głównie na giełdach), można więc je kupić i sprzedać tak, jak każdy inny towar. Wykorzystując rynek kapitałowy, spółki akcyjne są w stanie zgromadzić duże kapitały i dlatego forma spółki akcyjnej jest typowa dla dużych i bardzo dużych przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych, komunikacyjnych oraz banków i towarzystw ubezpieczeniowych. Atrakcyjność spółki akcyjnej dla wielkich przedsiębiorców wynika również z rozproszenia akcji wśród wielu akcjonariuszy. Akcjonariusze dysponujący jedną akcją lub niewielką ich liczbą nie są zazwyczaj zainteresowani w zarządzaniu spółką przez udział w zgromadzeniach, gdzie jedna akcja liczy się jako jeden głos i gdzie decyzje zapadają większością głosów. Skonsolidowana grupa większych akcjonariuszy dąży więc do opanowania spółki akcyjnej i podejmowania uchwał wygodnych dla siebie, wykorzystując w ten sposób kapitał drobnych akcjonariuszy. Akcje mogą mieć formę akcji na okaziciela lub akcji imiennych. Akcje na okaziciela nie mają zapisu wskazującego właściciela akcji i dlatego akcjonariusz może je zbywać na rzecz innych osób bez formalności, gdyż samo posiadanie takiej akcji jest dowodem udziału w spółce. Większość akcji stanowią właśnie akcje na okaziciela, gdyż ułatwia to operacje na rynku papierów wartościowych. Akcje imienne są również zbywalne, lecz na ich sprzedaż musi zazwyczaj wyrazić zgodę zarząd spółki. Akcje te są wpisywane do prowadzonej przez zarząd spółki księgi akcyjnej, gdzie określone jest nazwisko każdorazowego posiadacza akcji imiennej i jego adres. Spółka może wydawać akcje o szczególnych uprawnieniach, zwane akcjami uprzywilejowanymi. Akcje te są zazwyczaj akcjami imiennymi. Uprzywilejowanie akcji może dotyczyć na przykład przyznania jednej akcji większej liczby głosów niż jeden, nie większej jednak niż pięć głosów, przyznania akcjom wyższego udziału w podziale zysku i większego udziału w podziale majątku spółki w razie jej likwidacji. Osobom, które organizowały spółkę i oddały szczególne usługi przy jej powstawaniu, spółka może wydawać - jako swego rodzaju wynagrodzenia za ich działalność - imienne świadectwa założycielskie. Świadectwa te, ważne na okres najwyżej 25 lat od chwili zarejestrowania spółki, uprawniają do udziału w podziale zysku spółki.
Władzami spółki akcyjnej - podobnie jak spółki z o.o. - są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, komisja rewizyjna i zarząd. Akcjonariusze otrzymują z tytułu posiadanych akcji część zysku osiągniętego przez spółkę w danym roku. Ta część zysku przeznaczona przez walne zgromadzenie na wypłatę akcjonariuszom nosi nazwę dywidendy. Jest ona podzielona w równy sposób na wszystkie akcje, wyjątkiem mogą tu być jedynie akcje uprzywilejowane. Można również część zysku przeznaczyć na dodatkowe wynagrodzenia dla członków zarządu zwane tantiemami.
SPÓŁKI Z UDZIAŁEM ZAGRANICZNYM stanowią wspólne przedsięwzięcie kapitału zagranicznego oraz polskiego lub tylko zagranicznego i mogą to być przedsiębiorstwa wytwórcze, handlowe i usługowe. Często do określenia wspólnych przedsięwzięć międzynarodowych używa się angielskiej nazwy joint venture, co oznacza wspólne ryzyko czy też wspólną jednostkę gospodarczą. Nieraz joint venture określane jest jako zespół trzech elementów: wspólna firma - wspólny cel - wspólny zysk. Forma prawna wspólnych przedsiębiorstw w Polsce ma postać spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej. Joint ventures traktowane są u nas jako instrumenty poprawy efektywności gospodarowania sprzyjające rozwojowi współpracy gospodarczej z kapitałem zagranicznym i zmianom strukturalnym naszej gospodarki. Przez tworzenie joint ventures polska gospodarka spodziewa się uzyskać różnego rodzaju korzyści. Spośród tych korzyści warto wymienić:
- napływ zagranicznego kapitału w dewizach w celu finansowania przedsięwzięć gospodarczych,
- bezdewizowy import nowoczesnej technologii i nowoczesnych metod zarządzania,
- poprawę sytuacji zatrudnieniowej.
Napływ kapitału obcego w celu zakładania joint ventures może łagodzić deficyt dewiz i powodować ożywienie gospodarki, na przykład przez poprawę zaopatrzenia w surowce i materiały zagraniczne, zagospodarowanie nie wykorzystanych mocy produkcyjnych, i w wyniku tego może przyczynić się do korzystniejszego kształtowania się bilansu płatniczego kraju. Napływ kapitałów zagranicznych w celu podejmowania wspólnych przedsięwzięć jest znacznie bezpieczniejszą formą ich wykorzystania w gospodarce narodowej niż zaciąganie kredytów. Przede wszystkim nie ma tu bezpośredniego obciążenia finansowego skarbu państwa w postaci spłat kredytu i odsetek, ponieważ wspólnicy sami dbają o to, by włożony kapitał był efektywnie wykorzystany. Ryzyko związane z zagospodarowaniem kapitału spoczywa więc na inwestorze zagranicznym i partnerze krajowym. Wprowadzanie nowoczesnej techniki i technologii za pośrednictwem joint ventures wpływa na zmniejszenie dystansu technologicznego w stosunku do producentów zagranicznych. Ułatwia to rozwój produkcji wyrobów bardziej nowoczesnych i wysokiej jakości. Inwestorzy zagraniczni wprowadzają z reguły do zakładanych spółek metody zarządzania stosowane w zachodnich przedsiębiorstwach, co przyczynia się do ogólnego wzrostu kwalifikacji kadry kierowniczej i do racjonalizacji pracy. Import nowej techniki i metod zarządzania przez zakup licencji lub know-how może nie być tak efektywny, jak w wypadku wspólnych przedsięwzięć, gdyż zagraniczny kontrahent sprzedający tylko licencję nie jest zainteresowany końcowym efektem. Inaczej jest w razie zaangażowania kapitału w joint venture, kiedy to inwestor zagraniczny wprowadzający elementy nowej techniki uczestniczy i w produkcji, i w zyskach. Przyczyniając się do modernizacji i racjonalizacji wytwarzania opartego na importowanej technice, joint ventures osłabiają często monopolistyczną pozycję krajowych przedsiębiorstw, zmuszając je do zastosowania postępu technicznego.
Nowo formujące się spółki z udziałem zagranicznym stwarzają możliwość powstawania nowych stanowisk pracy i wpływają na racjonalizację zatrudnienia przez wzrost wydajności pracy.
Utworzenie spółki z udziałem zagranicznym nie wymaga w zasadzie zezwolenia. Uzyskanie zezwolenia jest konieczne jedynie w nielicznych rodzajach działalności gospodarczej, np. zarządzanie portami morskimi i lotniczymi, obrót nieruchomościami, produkcja obronna. Organem nadzorującym joint ventures jest Prezes Agencji do Spraw Inwestycji Zagranicznych. W celu zachęcenia partnerów zagranicznych do inwestowania większego kapitału Minister Finansów może zwolnić spółkę od podatku dochodowego, jeżeli wkłady partnera zagranicznego do spółki przekraczają równowartość 2 milionów ECU' . Kontrahent zagraniczny w spółce z udziałem zagranicznym ma prawo przekazać za granicę bez odrębnego zezwolenia dewizowego walutę obcą w wysokości zysku wypłaconego mu przez spółkę. Jest to również zachęta do inwestowania w joint ventures w Polsce.
Mimo zachęt typu administracyjnego do tworzenia joint ventures, nie odczuwa się jeszcze dużego - jak na nasze potrzeby i aspiracje - zainteresowania zagranicznych inwestorów wspólnymi przedsięwzięciami. Braku dostatecznej aktywności ze strony kapitału zagranicznego upatruje się często w niezbyt sprawnej infrastrukturze gospodarczej, czyli urządzeniach i instytucjach niezbędnych do zapewnienia należytego funkcjonowania gospodarki narodowej. Zastrzeżenia wnosi się do sprawności instytucji finansowych, telekomunikacji, transportu itp. Inwestorzy zagraniczni przed decyzją dotyczącą transferu kapitału oceniają również stabilność polityczną i gospodarczą kraju, która nie jest w wypadku inwestowania bez znaczenia. Małe firmy zagraniczne stanowią zdecydowaną większość wśród firm włączających się do naszego obiegu gospodarczego. Angażują one swe kapitały głównie w usługach, np. w transporcie, budownictwie, konsultingu, a więc w dziedzinach nie wymagających z reguły wielkich nakładów. W przemyśle ich działalność obejmuje głównie przemysł lekki oraz rolno-spożywczy . Duże firmy interesują się przede wszystkim hotelarstwem , łącznością , przemysłem maszynowym , chemicznym i odzieżowym oraz fabrykami papierosów.
SP. PARTNERSKA – tworzona jest przez wspólników celu wykonywania wolnego zawodu, w spółce prowadzonej pod własna firmą. Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, które są uprawnione (posiadają odpowiednie kwalifikacje) do wykonywania wolnych zawodów określonych w kodeksie spółek handlowych (k.s.h.) lub w odrębnej ustawie. Ustawodawca nie definiuje pojęcia ‘wolny zawód’, przedstawiając jedynie w art. 88 k.s.h. katalog zawodów należących do tej kategorii pojęciowej. Są to następujące zawody: adwokata, aptekarza, architekta, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarza, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Spółka partnerska nie może być prowadzona jednoosobowo, ani też w sytuacji, gdy tylko jeden partner posiada uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu związanego z przedmiotem działalności spółki (art. 98 2 k.s.h.. Partner nie odpowiada za zakres zobowiązań spółki powstały w związku z wykonywaniem zawodu przez pozostałych partnerów. Sp. partnerska jako jedyna z osobowych ma możliwość powołania zarządu.
Firma spółki partnerskiej powinna zawierać:
-nazwisko co najmniej jednego partnera
-dodatkowe oznaczenie „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska”. W obrocie dopuszczalne jest używanie skrótu sp. p.
-firma powinna także zawierać określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce.
Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, także wszelkie późniejsze zmiany umowy powinny być dokonane w tej formie.
Do elementów koniecznych, które powinny znaleźć się w umowie spółki, należą:
1) określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,
2) przedmiot działalności spółki,
3) nazwiska i imiona tych partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku gdy jeden albo większa liczba partnerów godzą się w umowie spółki na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej,
4) w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów,
5) firmę i siedzibę spółki,
6) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,
7) określenie wkładów oraz wartości tych wkładów, wnoszonych przez każdego partnera.
Wszelkie zmiany powyższych danych powinny zostać zgłoszone sądowi rejestrowemu.
Przesłanki rozwiązania spółki określa art. 98 1 i 2 k.s.h. Do przesłanek tych należą:
- przyczyny przewidziane w umowie spółki,
- jednomyślna uchwała wszystkich partnerów,
- ogłoszenie upadłości spółki,
- utrata przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu,
- prawomocne orzeczenie sądu,
- ponadto w sytuacji, gdy w spółce pozostanie jeden partner lub gdy tylko jeden partner posiada uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu związanego z przedmiotem działalności spółki, spółka ulega rozwiązaniu najpóźniej z upływem roku od dnia zaistnienia któregokolwiek z tych zdarzeń.