Wkład Polaków w odkrycia geograficzne i poznawanie Ziemi

Rozwój geografii nastąpił na przełomie XV i XVI wieku, w okresie Wilkich Odkryć geograficznych. W tym czasie wśród odkrywców i podróżników dominowali głównie Portugalczycy i Hiszpanie. Polscy badacze, choć niejednokrotnie mniej znani także brali czynny udział w poznawaniu Ziemi.

Benedykt Polak

(ok.1200-ok.1280), franciszkanin z Wrocławia, towarzysz Jana z Pian del Carpini w jego podróży (1245-1247) do chana mongolskiego Gujuka w Karakorum (Azja Środkowa). Wrażenia z odbytej podróży relacjonował osobiście papieżowi Innocentowi IV i wraz z Janem sporządził jej opis “De itinere Fratrum Minorum ad Tartaros” (1839).

Krzysztof Pawłowski

(? – 1603). Był kupcem i podróżnikiem. W 1596 roku wyruszył z Lizbony naokoło Afryki do Indii. Z listów pisanych do przyjaciół w Krakowie zachował się tylko jeden (z 1596 roku) w którym opisał drogę morską z Portugalii i dał interesujący opis Indii. Zmarł w Persji.

Krzysztof Arciszewski

Najwybitniejszy przedstawiciel wiedzy technicznej w Polsce w XVII w., admirał i wódz Holendrów w Brazylii, generał artylerii za Władysława IV i Jana Kazimierza, zdolny inżynier i budowniczy, znakomity organizator. W 1623 roku udał się do Holandii, gdzie studiował inżynierię wojskową i artylerię. Karierę wojskową rozpoczyna w służbie holenderskiej, biorąc udział w obronie twierdzy Bredy. W 1629 roku zaciągnął się w stopniu kapitana do wojsk Kompanii Zachodnio-Indyjskiej. Wysłany do Brazylii (w czasie wojny Holendrów z Portugalią i Hiszpanią) bierze udział w licznych bitwach, osiągając szereg zwycięstw i zdobywając stopień generała artylerii i admirała sił morskich Brazylii. Do najwybitniejszych czynów Arciszewskiego w tym okresie należą: udział w oblężeniu fortu Nazareth i Porto Calvo oraz zdobycie silnie umocnionego fortu Arrayal (Castello Real). Po powrocie do Polski otrzymuje w 1646 roku nominację na generała artylerii koronnej. Przeprowadził wiele doniosłych reform i udoskonaleń w dziedzinie artylerii, fortyfikacji i budownictwa wojskowego. Na rozkaz królewski zbudował mostołodzie (pontony), które miały służyć do przeprawy przez Dniestr, Prut i Dunaj -na wypadek wojny z Turcją. W czasie wojen kozackich kierował obroną Lwowa, brał udział w odsieczy Zbaraża. Wyróżnił się zwłaszcza pod Zborowem, gdzie kierował pracami fortyfikacyjnymi i mostowymi (m.in. przeprawą przez rzekę Strypę). Podczas pobytu w Brazyli sporządził liczne mapy tego kraju.

Michał Piotr Boym

(ok. 1612-1659), przyrodnik, lekarz, misjonarz, jezuita. W 1631 wstąpił do zakonu, 1641 otrzymał święcenia kapłańskie. W 1643 wyjechał do Chin, w latach 1645-1647 prowadził pracę misyjną w południowych Chinach (w prowincji Kuangsi i na wyspie Hajnan). Używał nazwiska Pu Mi-ko Cze-jen. Uzyskał znaczne wpływy na dworze ostatniego cesarza z dynastii Ming - Jong-li. W okresie od 1651 do 1652, podczas najazdu Mandżurów, został wysłany przez cesarzową Helenę w poselstwie do papieża Innocentego X (opisał w języku łacińskim swoją podróż z Makau do Wenecji), bezskutecznie jednak starał się o pomoc. W 1658 wrócił do Chin z listem papieskim. Autor pierwszego w Europie dzieła o roślinności Dalekiego Wschodu - Flora Sinensis (1656) oraz kilku popularnych rozpraw o Chinach. Opracował 18-kartonowy atlas i kilka map Chin. Dokonał ponadto wielu przekładów z języka chińskiego na łaciński (głównie z zakresu medycyny chińskiej).

Ignacy Domejko

(1802-1889), z pochodzenia Polak, mineralog i geolog. Przyjaciel A. Mickiewicza. Studiował na Uniwersytecie Wileńskim i w cole des Mines w Paryżu. Uczestnik powstania na Litwie (1830). Po upadku powstania udał się na emigrację. W 1838 wyjechał na stałe do Chile. Wykładał w kolegium górniczym w Coquimbo i na uniwersytecie w Santiago, gdzie w latach 1867-1883 pełnił obowiązki rektora. Pracował nad naukowymi podstawami eksploatacji bogactw naturalnych, prowadził badania nad nowymi minerałami, założył sieć meteorologiczną, muzeum etnograficzne, opracował monografię Araukanii, został uznany za jednego z najbardziej zasłużonych dla rozwoju gospodarczego i kulturalnego Chile.

Paweł Edmund Strzelecki

(1797-1873), polski geograf, geolog i podróżnik. Od 1853 członek Królewskiego Towarzystwa Geograficznego i Royal Society w Londynie. W latach 1834-1835 prowadził badania geologiczne, mineralogiczne i agrochemiczne w Appalachach, na Florydzie, w Meksyku. W 1836 poszukiwał złóż mineralnych, wykonywał pomiary meteorologiczne i badania gleb w Brazylii, Urugwaju, Chile (na pustyni Atacama). W 1838 kontynuował swoje badania na Hawajach i wyspach Polinezji, 1839-1844 w Australii, na Nowej Zelandii i Tasmanii. Odkrył najwyższe pasmo Wielkich Gór Wododziałowych - Góry Śnieżne, określił wysokość najwyższego szczytu Australii i nazwał go Górą Kościuszki. Po południowo-wschodniej stronie gór odkrył krainę, którą nazwał Gippsland (na cześć ówczesnego gubernatora Nowej Południowej Walii), obecnie główny australijski region hodowli bydła. Odkrył też dolinę Latrobe, gdzie znajdują się jedne z największych na świecie pokłady węgla brunatnego, a także złoża ropy naftowej i złota. Opracował mapę geologiczną Nowej Południowej Walii i Tasmanii. Na jego cześć nazwano w Australii pasmo górskie, 2 szczyty, jezioro i rzekę (Strzeleckiego Rzeka). Opublikował m.in.: Physical Description of New South Wales and Van Diemen's Land (1845).

Benedykt Dybowski

(1833-1930), polski podróżnik, lekarz i zoolog. Propagator ewolucjonizmu, profesor uniwersytetu lwowskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności. Kształcił się w Dorpacie, Wrocławiu i Berlinie. Przez wiele lat przebywał na zesłaniu na Syberii, zajmował się działalnością naukową, przede wszystkim badaniami zoologicznymi. Wraz z kilkoma pomocnikami przeprowadzał badania na Bajkale, udowadniając bogactwo jego fauny. W wyniku tych badań powstało kilkadziesiąt prac wydanych w różnych językach. Wraz z M. Przewalskim odbył podróż do dorzecza Amuru. Podróżował również po Mongolii. W późniejszym okresie powrócił jeszcze w okolice dorzecza Amuru i Ussuri, prowadząc badania na szeroką skalę. Przez kilka lat przebywał także na Kamczatce. Z wszystkich jego podróży pozostały bogate zbiory przyrodnicze.

Aleksander Piotr Czekanowski

(1833-1876), polski podróżnik. Wykształcenie medyczne i geologiczne zdobył w Kijowie i Dorpacie. Przebywał na zesłaniu na Syberii, zajmował się kolekcjonowaniem okazów przyrodniczych oraz badaniami geologicznymi. Po przeniesieniu do Irkucka zaczął prężnie działać w Syberyjskim Oddziale Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego, m.in. prowadząc badania w południowej części guberni irkuckiej. Badał również tereny górnego biegu Dolnej Tunguzki i skrzętnie notował spostrzeżenia z wyprawy przez Oleniok. Swoje obserwacje z wszystkich wypraw zawarł w wielu publikacjach, które jednak nie są w pełni znane w Polsce. Poza działalnością pisarską zajmował się również kolekcjonowaniem skamielin roślin i owadów.

Jan Czerski

(1845-1892), geograf, geolog i paleontolog, badacz Syberii. Uczestnik powstania styczniowego 1863-1864, zesłany na Syberię, do Omska, następnie do Irkucka. 1871-1883 na polecenie Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego odbył wyprawy geologiczne w góry Sajan Wschodni, do doliny Irkut i nad rzekę Dolną Tunguzkę. 1877-1881 opracował pierwszą mapę geologiczną wybrzeża jeziora Bajkał. W geomorfologii zapoczątkował kierunek ewolucyjny. 1886-1891 pracownik Petersburskiej Akademii Nauk. Zmarł badając tereny wzdłuż rzeki Kołymy. Jego imieniem nazwano dwa pasma górskie w azjatyckiej części Rosji, dwie góry koło Bajkału i miasto nad Kołymą. Opublikował m.in.: Otczot o gieołogiczeskom issledowanii bieriegowoj połosy oziera Bajkała (1886), Gieołogiczeskije issledowanije Sibirskogo pocztowogo trakta ot oziera Bajkała do wostocznogo chriebta Uralskogo (1888).

Stefan Szolc-Rogoziński

(1861-1896), polski podróżnik, badacz Kamerunu. Zorganizował dwie podróże do Afryki Zachodniej: w latach 1882-1885 (badał Liberię, Senegal, Ghanę, Nigerię, Kamerun) oraz 1887-1890 (wyspę Fernando Po). Pierwszą podróż odbył wraz z L. Janikowskim i K. Tomczakiem - odkrył jezioro Barombi-O-M'bu (Słoniowe) i źródła rzeki Rio del Rey oraz zbadał rzekę Mungo i kameruńskie pasma górskie. W drugą wyruszył wraz z żoną i razem zbadali wnętrze wyspy. W latach 1892-1893 podróżował po Egipcie. Założył warszawskie Muzeum Etnograficzne ofiarowując mu zebrane eksponaty. Opublikował m.in. Żeglugę wzdłuż brzegów Zachodniej Afryki na lugrze «Łucja-Małgorzata» 1882-1883 (1886).

Henryk Arctowski

(1871-1958), geofizyk, geograf, podróżnik i badacz polarny. 1911-1919 kierownik działu przyrodniczego w New York State Public Library w Nowym Jorku. 1921-1939 profesor uniwersytetu we Lwowie, 1939-1950 w Waszyngtonie. 1897-1899 współorganizator i kierownik naukowy belgijskiej antarktycznej wyprawy naukowej, z udziałem A. Dobrowolskim i R. Amundsena na statku “Belgica”. W czasie rejsu prowadził badania z zakresu oceanografii, meteorologii, glacjologii i geologii. Pierwszy wysunął hipotezę tzw. Antarktandów (łączności geologicznej Andów ze wzniesieniami na Ziemi Grahama) oraz teorię falowego przemieszczania się cyklonów, sporządził także mapę batymetryczną części mórz antarktycznych. Kierował stacją meteorologiczną Belgijskiego Królewskiego Obserwatorium w Uccle. 1910 brał udział we francuskiej wyprawie polarnej na Spitsbergen i Lofoty. Opracował mapy i memoriał w sprawie niepodległości Polski dla amerykańskiej delegacji na konferencję pokojową w Wersalu. Od 1935 członek Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1939 przebywał w USA, w Waszyngtonie. Opublikował ponad 400 prac naukowych. Imieniem Arctowskiego nazwano lodowiec i górę na Spitsbergenie, półwysep, szczyt i nunatak na Antarktydzie oraz polską stację naukową w archipelagu Szetlandów Południowych.

Antoni Bolesław Dobrowolski

(1872-1954), polski podróżnik i geofizyk. Kształcił się w Warszawie i w Belgii. Przez pewien czas przebywał na zesłaniu na Kaukazie. Podczas pobytu w Belgii, w wieku 25 lat wziął udział w wyprawie na Antarktydę. Podczas rocznego unieruchomienia statku przez lody na Morzu Bellinghausena, zajmował się badaniami naukowymi. Mając 35 lat powrócił do kraju. Przez kilka lat przebywał jeszcze na stypendium w Szwecji. Przed II wojną światową wykładał pedagogikę na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, po wojnie na Uniwersytecie Warszawskim. Członek Polskiej Akademii Nauk. Założyciel Towarzystwa Geofizyków (1929), dyrektor Państwowego Instytutu Meteorologicznego (1924-1929). Inicjator założenia przez Polskę naukowej stacji polarnej na Wyspie Niedźwiedziej (1933). Pozostawił po sobie wiele prac naukowych, m.in. Dziennik wyprawy na Antarktydę, Historię naturalną lodu. Na mapach jego imię uwiecznia wyspa Dobrowolskiego.

Bronisław Malinowski

(1884 – 1942). Był etnologiem, antropologiem społecznym i socjologiem. W 1914 roku rozpoczął badania terenowe w Nowej Gwinei i na Wyspach Trobriandzkich, w których wyniki przyniosły światowy rozgłos. Pełnił funkcję kierownika kadry antropologii społecznej na uniwersytecie w Londynie, profesor Yale University. Większość życia spędził po za krajem, nie tracił jednak kontaktów z Polską (w czasie II wojny światowej objął kierownictwo Instytucji Polskiej w Nowym Jorku). Stworzył metodę funkcjonalną w naukach zajmujących się badaniem kultury, polegającą na wyjaśnianiu faktów antropologicznych przez ustalanie funkcji, które spełniają one w integralnym systemie kultury. Współpracował z Ignacym Witkiewiczem, z którym łączyła go nie tylko trwająca od dzieciństwa przyjaźń, ale wspólna pasja fotografowania.

Marek Kamiński – Polarnik

Urodził się 24 marca 1964 roku w Gdańsku. Polarnik i podróżnik. Studiował filozofię i fizykę. Jako pierwszy człowiek dotarł na oba bieguny Ziemi bez pomocy z zewnątrz w ciągu jednego roku. Podróżował po różnych zakątkach kuli ziemskiej i brał udział w wielu wyprawach:
- 1990 - Spitsbergen
- 1993 - przejście Grenlandii, 600 km ale daleko od sorry ale
- 1995 - Biegun Północny z wyspy Ward Hunt, 770 km
- 1995 - samotnie Biegun Południowy z wyspy Berkner, 1400 km
- 1996 - próba samotnego trawersu Antarktydy, 1450 km
- 1998 - Andy, Boliwia
- 1998/1999 - przepłynięcie Atlantyku jachtem "Gemini"
- 1999 - przejście Pustyni Gibsona, 700 km
- 2000 - trawers Grenlandii - wraz z Wojtkiem Ostrowskim
- 2000- przepłynięcie Atlantyku katamaranem "Polpharma - Warta"
- 2000/2001 - wyprawa do źródeł Amazonki
- 2001 - Biegun Północny, wyprawa komercyjna
Jego zainteresowania to: wyprawy, żeglowanie, nurkowanie, jazda konno, filozofia, lektura książek.

Wanda Rutkiewicz

Urodziła się w niewielkiej miejscowości Płungiany na Litwie 4 lutego 1943 roku. Największa polska alpinistka nazywana First Lady światowego himalaizmu. Na swym koncie ma osiem ośmiotysięczników. Gdyby zrealizowała swój plan zdobycia wszystkich zostałaby Królową Himalajów. Mount Everes zdobyła jako pierwsza osoba z polski. Było to 16 pazdziernika 1978 roku o godz. 13.45 w tym samym dniu gdy Jan Paweł II został papieżem. Podarowała mu ona srebrną płytkę z kamieniem z Mount Everestu. Papież wówczas powiedział: " Dobry Bóg tak chciał, abyśmy oboje tego samego dnia zaszli tak wysoko". Ostatni raz widział ją kierownik wyprawy meksykańsko - polskiej, w której uczestniczyła Wanda. Zmierzała samotnie ku szczytowi Kangczendżongi - bez tlenu, żywności i sprzętu biwakowego. Była już na wysokości 8250 m n.p.m. Czy zdobyła szczyt? Tego nikt nie wie. Za datę zaginięcia uznano 12 maja 1992 rok. Wanda Rutkiewicz była najwybitniejszą himalaistką epoki. Podziwiali ją wielcy himalaiści jak i mali wędrowcy. Była zawziętą i uparcie dążyła do spełnienia swych marzeń. Można powiedzieć, że czerpała z życia to, co najlepsze. W wywiadach mówiła "Nie żałuję żadnej chwili ". Mimo iż była samotna (bo większość czasu spędzała w górach) była szczęśliwa, bo robiła to, co naprawdę kochała. Niewielu ludzi potrafi poświęcić tak wiele jak ona po to by realizować siebie.