Na wybranych przykładach scharakteryzuj i oceń średniowieczne wzorce osobowe.

Twórczość poetów i pisarzy dzieli się na różne epoki literackie. Każdy okres charakteryzuje się konkretnymi cechami. Jedną z najstarszych epok jest średniowiecze, które wyróżnia się rozwiniętą teorią teocentryczną, bogatą filozofią oraz wieloma wybitnymi twórcami. Wszystkie periody literackie również tworzą własne wzory postaw ideowych.
Ideały parenetyczne były odbiciem panujących stosunków politycznych i społecznych, kultury i obyczajów. Najczęściej występujące motywy w literaturze średniowiecznej w sposób naturalny związane są z duchem tej epoki wynikającym z filozofii chrześcijańskiej. Bóg jako najwyższe dobro, jedyny cel, staje się tematem wszechogarniającym wszystkie dziedziny życia ludzkiego. Literatura, sztuka i filozofia pokazują drogę, jaką człowiek powinien wybrać, by zbliżyć się do Boga i osiągnąć szczęście wieczne. Literatura średniowieczna propaguje konkretne wzorce osobowe. Są to ideały rycerza, władcy i świętego.

RYCERZ
„Pieśń o Rolandzie”
Najlepszym literackim przykładem, który zbliża wizerunek idealnego rycerza, jest „Pieśń o Rolandzie”, należąca do francuskiego cyklu karolińskiego. Jest to typowy średniowieczny epos rycerski – eposy takie określa się także mianem chansons de geste, czyli pieśni o czynach.
Tytułowy bohater – Roland – jest rycerzem Karola Wielkiego, dowódcą tylnej straży Franków, powracających ze zwycięskiej wyprawy z Hiszpanii, podczas której wojska Karola pokonały Saracenów (arabowie, wyznawcy islamu). W trakcie powrotu do ojczystej Francji straż tylna zostaje podstępnie napadnięta przez Arabów. Honorowy i niezwykle waleczny Roland, pomimo próśb swego przyjaciela – Oliwiera, nie wzywa króla i reszty wojsk na pomoc. Walczy wraz ze swoją oddaną drużyną do ostatniej kropli krwi. W chwili śmierci Roland wykonuje rytualne gesty – zwraca się twarzą w stronę Hiszpanii (jako zwycięzca), łamie swój miecz, aby nie dostał się w niepowołane ręce, i zdejmuje rękawicę – gest zwrotu lenna, jakim jest życie dane od Boga. Życie i śmierć hrabiego zostają uświęcone. Bóg dla rycerza Rolanda jest sensem życia i najwyższą wartością. To w imię Boże walczy, w imię Boże oddaje życie.
Na podstawie „Pieśni o Rolandzie” można określić cechy idealnego rycerza:
 bezgraniczna wiara, wierność Bogu, służba w imię religii – Roland mężnie walczy z Arabami w obronie wiary chrześcijańskiej, ginie w imię idei Bożej
 męstwo, odwaga, honor – Roland dzielnie walczy z Saracenami i nie wzywa pomocy, gdyż splamiłby wtedy swą godność rycerską
 miłość do ojczyzny – Roland mówi „Nie daj Bóg, aby przeze mnie hańbiono mój ród i aby słodka Francja miała iść w pogardę”. Ale nie tylko te słowa są dowodem na to, że Roland kocha ojczyznę. Całe jego życie jest tego potwierdzeniem.
 wierność władcy
„Dzieje Tristana i Izoldy”
Uzupełnieniem cech przedstawionych w „Pieśni o Rolandzie” jest stary mit celtycki „Dzieje Tristana i Izoldy” - barwny poemat o wielkiej miłości.
W tym utworze Tristan, siostrzeniec i ulubiony rycerz króla Marka, wyrusza po piękną królewnę irlandzką, która ma zostać żoną władcy. W drodze powrotnej następuje fatalne zdarzenie – Tristan i Izolda wypijają magiczny napój sprowadzający miłość, który był przeznaczony dla Izoldy i jej przyszłego męża. Połączeni siłą eliksiru bohaterowie łamią wszelkie zasady przyrzeczenia: Tristan lekceważy kodeks rycerski i wierność wobec króla, a Izolda obowiązek wierności małżeńskiej. Pełni bólu, nękani wyrzutami sumienia kochankowie nie mogą bez siebie żyć. Po długim czasie ukrywania się król Marek odkrywa ich sekret, co powoduje decyzję Tristana i Izoldy o rozstaniu się. Długa rozłąka sprawia, że kochankowie umierają z miłości.
„Dzieje Tristana i Izoldy” wyjawiają kolejną cechę ideału rycerza. Ówczesna kultura dworska wymagała od rycerza oddanej służby dla uwielbianej kobiety. Miłość ta była jedyna i trwała, a „dama serca" dla wielbiciela stanowiła uosobienie najwyższych cnót.

WŁADCA
„Pieśń o Rolandzie”
Innym, lecz podobnym wzorcem osobowym jest władca. W średniowiecznym cyklu karolińskim centralną postacią jest Karol Wielki – jeden z bohaterów „Pieśni o Rolandzie”. Karol to ucieleśnienie władcy doskonałego. Jest sprawiedliwy, pełen potęgi, majestatu. Ideały rycerskie – Bóg, Honor, Ojczyzna – są dla niego najważniejsze. Historyczna postać króla jawi się w literaturze jako ideał chrześcijańskiego władcy, pogromcy niewiernych.
„Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu”
Innym trafnym przykładem idealnego władcy jest Król Artur, główna postać „Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu”. Legendarny przywódca jest uosobieniem sprawiedliwości i dobra – zakłada rycerskie Bractwo Okrągłego Stołu, aby niszczyć zło i pomagać potrzebującym, walczy w obronie swego ludu i uważa się za pana nie kraju, lecz ludzi w nim mieszkających. Król Artur również stosuje się do wszystkich zasad chrześcijańskich oraz jest kochającym mężem, który dla swej miłości zrobi wszystko.
Gall Anonim – „Kronika polska”
W Polsce Gall Anonim w swej kronice również przedstawił postać władcy idealnego, jakim według niego był Bolesław Krzywousty. Bolesław to władca sprawiedliwy, przestrzegający kodeksu rycerskiego, od dzieciństwa odznaczający się niezwykłymi cechami. To także władca chrześcijanin, który walczy z pogańskimi Pomorzanami.


ŚWIĘTY
„Legenda o świętym Aleksym”
Odmienny wzorzec osobowy stworzył Kościół. Literatura hagiograficzna była w średniowieczu gatunkiem niezwykle popularnym, czytano ją powszechnie, pełniła funkcję powieści. Najbardziej znanym utworem hagiograficznym (hagiografia – żywoty świętych) literatury średniowiecznej jest „Legenda o świętym Aleksym”.
Aleksy, główny bohater łacińskojęzycznej legendy, urodził się w rodzinie zamożnego patrycjusza rzymskiego. Już w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym wyróżniał się wśród rówieśników. W wieku 24 lat, zgodnie z wolą rodziców, ożenił się z cesarską córką, lecz w noc poślubną porzucił ją i oddając pierścień, pozostawił czystą. Następnie opuścił Rzym, rozdawszy wszystkie swoje bogactwa biednym i księżom. Udał się do syryjskiej Edessy i żył w ubóstwie przez 17 lat. Uciekając przed sławą i rozgłosem (był sprawcą cudu – obraz w kościele, pod którym Aleksy żebrał, przemówił do Klucznika i nakazał mu wpuścić żebraka do świątyni), Aleksy opuścił Syrię i przypadkiem trafił do Rzymu. Tam jako żebrak żył przez 16 lat pod schodami domu ojca. Przed śmiercią spisał na pergaminie historię swojego życia. Jego śmierci towarzyszyły niezwykłe wydarzenia, m. in. rozdzwoniły się dzwony w całym mieście.
„Kwiatki św. Franciszka”
Inny rodzaj świętego reprezentuje św. Franciszek. Był on świętym, ale nie popierał ascetyzmu umartwiającego ciało. Utwór „Kwiatki św. Franciszka” ukazuje jego działalność i życie. Franciszek pochodził z bogatej rodziny kupieckiej. Początkowo wiódł wesołe i beztroskie życie. W pewnym momencie przeżył objawienie, po którym rozdał swoje pieniądze biedakom, ojcu zwrócił wszystkie podarowane mu dobra i zaczął wieść życie „pobożnego biedaczyny”. Zgromadził wokół siebie 12 ludzi, których uczył, jak żyć w zgodzie z sobą i Bogiem. Polecił im wyrzeczenie się wszelkich dóbr materialnych i całkowite poddanie się woli Boga.
Elementy charakterystyczne wspólne dla św. Franciszka i św. Aleksego:
 szlachetne urodzenie, dziedziczne bogactwo – jest o tyle ważne, że przyszły święty wyzbywa się wszystkich dóbr materialnych, wybierając życie w ascezie i ubóstwie
 okazywane od dzieciństwa cechy wyjątkowości
 życie w czystości cielesnej
 bezgraniczne zaufanie i miłość do Boga – asceta rezygnuje z normalnego życia, by jak najbardziej zbliżyć się do Stwórcy. Nie przeżywa chwil zwątpienia nawet w najbardziej dramatycznych sytuacjach.

Literatura spod znaku „krzyża i miecza” propaguje właściwie dwa wzorce. Pierwszy prezentuje rycerza, ale także i władcę, walczących w obronie wiary. Drugi zmierza ku idei ascezy, jako drogi, która przybliża człowieka do Boga.