Osoby fizyczne i osoby prawne

Osoby fizyczne i osoby prawne; pojęcie dóbr osobistych

Podmioty stosunków cywilnoprawnych
• Art. 1 KC:
• Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi
Osoby fizyczne
• Każda osoba fizyczna posiada zdolność prawną, może ona być podmiotem praw lub obowiązków
• Zdolność do czynności prawnej uzyskują osoby fizyczne (ludzie) dopiero po osiągnięciu odpowiedniej dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania decyzji co do kształtowania wiążących je stosunków prawnych, a tracą z kolei w razie zaniku tej cechy.
• Każdy człowiek uznany jest za podmiot praw i obowiązków.
• Określenie „osoba fizyczna” odnosi się do człowieka jako uczestnika stosunków cywilnoprawnych, a nie innych (np. głosowanie w wyborach jako wyborca) → z treści tytułu II
• Zdolność prawna – możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Samo stwierdzenie, że może, nie oznacza jednak, że jakieś prawa lub obowiązki ma. Zdolność prawną ma każdy człowiek (art. 8)
• Zdolność do czynności prawnych – możność nabywania własnym działaniem w drodze czynności prawnych praw i obowiązków. Zdolność tą nabywa się wraz z uzyskaniem pełnoletniości, ale może być ona ograniczona, wtedy czynności za tą osobę dokonuje przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun).
Indywidualizacja osób fizycznych
• poprzez takie cechy, które mają doniosłe znaczenie na obszarze stosunków cywilnoprawnych, określając tożsamość człowieka i wyznaczając jego sytuacje prawna w społeczeństwie.
• - imię i nazwisko
• - stan rodzinny
• - wiek
• - płeć
• - stan cywilny
Księgi stanu cywilnego
• rejestruje się w nich:
– fakty: urodzenia, małżeństwa i zgonu, z podaniem miej¬sca i daty ich zajścia.
– płeć, pochodzenie od rodziców, imię i nazwisko dziecka oraz jego przysposobienie.
– wszystkie zmiany w/w cech
• ewidencja ta ma duże znaczenie prawne, dlatego prawo nakłada obowiązek rejestracji tych danych na określone osoby podając określony termin.
• Akta stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych → niezdolność udowodniona tylko w trybie szczególnego postępowa¬nia cywilnego (art. 4 PrASC).
• Można żądać wydania odpisu zupełnego albo skróco¬nego aktów stanu cywilnego (art. 79 PrASC).
Miejsce zamieszkania
• choć w pewnej mierze dana ta indywidualizuje człowieka, jednak nie jest to właściwość osobista czło¬wieka
• kwestie te regulowane są przez kc w art. 25-28 kc.
• Miejsce zamieszkania to miejscowość, a nie adres → ukształtowane to zostało we wcześniejszych okresach charakteryzujących się du¬żym partykularyzmem prawnym (wskazanie prawa właściwego). Dziś praktyczne w zakresie stosunków międzynarodowych i dla określenia właściwości miejscowej sądu czy innych organów.
– czasem jednak miejsce zamieszkania oznacza adres, art. 454
• Reguły określające miejsce zamieszkania człowieka różnią się w zależno¬ści od tego, jakich osób fizycznych dotyczą.
• Art. 25. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.
• Art. 26. § 1. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej.
• § 2. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.
• Art. 27. Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
Zdolność prawna osób fizycznych
• Urodzenie się dziecka
• Art. 8 kc – każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
• Istotę ludzką od innych istot żywych odróżnia jej swoisty (człowieczy) ge¬notyp (dziecko kobiety i mężczyzny) → dla uznania człowieczeństwa nie ważny jest stan umysłu, zdrowia. Ważne jest by dziecko urodziło się żywe.
• Urodzenie – oddzielenie płodu od ustroju matki. Jeśli noworodek wykazuje jakiekolwiek przejawy życia uznaje się, że urodziło się żywe.
– inaczej tzw. martwe urodzenie → dziecko nie uzyskuje zdolności prawnej i nie może nabyć żadnych praw.
– domniemanie prawne zwykłe (dopuszczające przeciwdowód) – dziecko urodziło się żywe (art. 9 kc)
• Dowodem urodzenia jest akt urodzenia sporządzony przez urząd stanu cy¬wilnego (art. 40 PrASC).
Nasciturus
• Brak wyraźnej ochrony dziecka poczętego
• wcześniej ustawa z dn. 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, zmieniła art. 8 kc dodając § 2 „Zdolność prawną ma również dziecko poczęte; jednakże prawa i zobowiązania majątkowe uzyskuje ono pod warunkiem, że urodzi się żywe", ale nowelizacja tej ustawy w 1996 r. skreśliła ten przepis.
• istnieje szereg przepisów szczegółowych, które chronią interesy człowieka, ze względu na zdarzenia, jakie mialy miejsce w okresie jego życia prenatalnego.
• art. 927 § 2 w zw. z art. 972 kc – dot. spadku;
• art. 4461 kc – dot. dochodzenia odszkodowania za szkody doznane przed urodzeniem;
• art. 75 KRO, który wyraźnie dopuszcza uznanie dziecka jeszcze nie urodzonego.
Zdolność prawna
• Zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków
• Zdolność prawna przysługuje wszystkim w takim samym zakresie.
– ograniczanie zdolności prawnej tylko w przypadkach przez prawo przewidzianych, np. kk wśród kar dodatkowych są m.in. pozbawienie praw rodziciel¬skich i opiekuńczych.
• wątpliwość czy system prawny wyłącza tylko możliwość nabycia tych praw, czy również nie dopuszcza by osoby te były podmiotem już wcześniej powstałych takich praw.
– np. kwestia małżeństwa osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie – nie może zawrzeć go, ale nie ustaje ono w razie orzeczenia ubezwłasnowolnienia. Małżeństwo może zostać jedynie unieważnione przez sąd z powodu ubezwłasnowolnienia.

Ustanie zdolności prawnej – śmierć
• Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu → sporządza go urząd stanu cywilnego po przedstawieniu mu karty zgonu od lekarza oraz na podstawie pisemnego zgłoszenia właściwego organu prowadzącego dochodzenie, co do okoliczności zgonu (art. 66 ust. 2 PrASC) lub na podstawie jednego z dwóch orzeczeń sądowych: o stwierdzeniu zgonu i o uznaniu za zmarłego (art. 10 ust. 3 i 69 PrASC
Postanowienie o stwierdzeniu zgonu
• wydawane gdy akt zgonu nie został sporządzony i gdy w wyniku postępowania dowodowego sąd dojdzie do przekonania, że śmierć danej osoby jest niewątpliwa (art. 535 KPC). chwila śmierci – w razie wątpliwości ta najbardziej prawdopodobna.
• niekonieczne są zeznania świadków, którzy widzieli zwłoki, np. w przypadku zeznania zespołu górników dotyczących zasypanych górników, których ciał nie odnaleziono
Postanowienie o uznaniu za zmarłego
• wydaje sąd, gdy człowiek zaginął (tzn. mimo upływu określonego w art. 29 kc terminu i przeprowadzenia odpowiedniego postępowania wyjaśniającego nie da się ustalić, czy dana osoba żyje, czy zmarła).
• wiąże wszystkie osoby do chwili odrębnego postanowienia w razie gdyby zaginiona osoba okazała się żywa, lub w razie stwierdzenia innej chwili śmierci.
• zmierza do zakończenia stanu niepewności niekorzystnego dla interesów indywidualnych i społecznych
• System prawny łączy z zaginięciem człowieka takie same skutki prawne, jak z jego śmiercią (art. 31 kc).
• ma charakter konstytutywny – decyzja sądu wywołuje skutki prawne, ale nie od chwili wydania orzeczenia o uznaniu za zmarłego (ex nunc), lecz od momentu ziszczenia się zdarzeń w orzeczeniach tych ustalonych (ex tunc).
• Termin – 10 lat – skrócony do lat 5 w przypadku osoby, która zaginęła w wieku 65 lat lub przedłużenia do maksymalnie lat 23 (aż osoba zaginiona w roku wydania postanowienia potencjalnie miałaby lat 24)
Zdolność do czynności prawnych
• Zdolność do skutecznego dokonywania czynności prawnych
• 3 rodzaje:
• - pełna
• - ograniczona
• - brak
Pełna zdolność do czynności prawnych
• Art. 10. § 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.
• § 2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.
• Art. 11. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
• Mają ją zatem osoby pełnoletnie i nie ubezwłasnowolnione
• Możność dokonywania wszelkich czynności prawnych
Ograniczona zdolność do czynności prawnych
• Art. 15. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
• Zatem posiadają ją:
• - osoby między 13 i 18 rokiem życia
• - osoby ubezwłasnowolnione częściowo
Ubezwłasnowolnienie częściowe
• O ubezwłasnowolnieniu częściowym orzeka sąd. Przesłankami do jego orzeczenia są: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania. Dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej sąd w oparciu o przepisy KRO ustala kuratora.
• Sąd może orzec częściowe ubezwłasnowolnienie:
• tylko co do osoby pełnoletniej, a więc takiej, której przysługuje z.d.c.p.,
• stan tej osoby nie wymaga jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw.
Brak zdolności do czynności prawnych
• Art. 12. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
• Przesłanki:
• - brak uzyskania 13 lat
• - ubezwłasnowolnienie całkowite
Ubezwłasnowolnienie całkowite
• Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
• § 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Pojęcie osoby prawnej
• Art. 33. Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
• Art. 331. § 1. Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.
• § 2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.
• Art. 34. Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych.
Cechy osoby prawnej
• art. 33 – 43 kc; ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych; ma odrębny od innych osób majątek i odpowiada nim.
• w przypadku osób prawnych system prawny konstruuje jej organizację, zespalającą aktywność grupy ludzi → tzw. substrat osoby prawnej to organizacja ludzka, bez której żadna osoba prawna nie mogłaby funkcjonować.
• Dwie cechy stanowiące o atrakcyjności tej instytucji:
– jest ona dogodną dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału,
– prowadzi do ograniczenia odpowiedzialności (a zatem i ryzyka) uczest¬ników (udziałowców) organizacji obdarzonej osobowością prawną w za¬sadzie do wysokości wniesionego kapitału.
• Dziś powszechnie dominują, choć w PRL pełniła ograniczoną rolę – jako kontrola i ewidencja mienia tzw. własności społecznej, a nie do racjonalnego gospodarowania.
Metoda regulacji prawnej
• Metoda ogólnego formułowania cech osób prawnych – prawodawca określa jedynie cechy jakie musi mieć organizacja by uznać ją za osobę prawną.
• Zaleta – elastyczność; Wada – pewien margines niepewności kwalifika-cyjnej rozstrzygany dopiero postanowieniem sądu
• Normatywna (formalna) metoda regulacji – wskazuje z nazwy ty¬py lub indywidualne organizacje wyposażone w osobowość prawną.
• reali¬zuje przede wszystkim postulat jednoznaczności i pewności kwalifikacyjnej.
• przyjęta w polskim kc (art. 33 kc)
• przeciwko takiej interpretacji występują niektórzy, mówiąc iż czasem niekonieczne jest nazwanie jakiegoś podmiotu osobą prawną, a wystarczy uregulowanie odpowiedniego podmiotowego stosunku prawnego, ale z tym nie zgadza się świadomie odrzucona koncepcja, mająca swój wyraz min. w odrzuceniu jakiejkolwiek definicji osoby prawnej oraz w argumencie zapewniania pewności obrotu.
• Nazwa
• odpowiednik imienia i nazwiska osoby fizycznej – ustala akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut).
• Siedziba
• odpowiednik miejsca zamieszkania osoby fizycznej – ustala akt erekcyjny w sposób dowolny.
• różnica z miejscem zamieszkania → nie musi to być miejsce faktycznego prowadzenia działalności, dopiero jeśli nie jest określona w akcie erekcyjnym, wg. art. 41 siedzibą jest miejscowość, gdzie jest jej organ zarządzający.
• siedziba to tylko miejscowość, a nie adres.
Organy
• art. 38 kc teoria organów osób prawnych (wywodząca się z teorii realistycznych) → działać mogą tylko ludzie, a osoby prawne przez swoje organy → organ stanowi integralny składnik osobowości prawnej, wyznaczony jej strukturą organizacyjną → człowiek może skutecznie występować w roli organu, gdy:
– struktura organizacyjna danej osoby prawnej przewiduje określony rodzaj organu z wyznaczeniem związanych z nim kompetencji lub sfery działania uznanych za działania osoby prawnej (np. rektor uniwersytetu);
– nastąpi zgodne ze strukturą organizacyjną osoby prawnej powołanie na to stanowisko (np. wybór rektora przez ciało elekcyjne uczelni);
• osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działa w tym cha¬rakterze dla osoby prawnej (np. rektor podejmujący decyzję dotyczącą spraw uczelni, a już nie wtedy, gdy kupuje sobie buty w sklepie
• Człowiek nie traci osobowości fizycznej, a jedynie pełni drugą rolę
• Działania organu obciążają osobę prawną i odpowiada ona także za delikty jej organu (art. 416 kc)
• Działania organu są działaniami podmiotu-osoby prawnej, a nie jako działania odrębnej osoby jak w przypadku przedstawiciela.
• Bezpodstawne występowanie w roli organu → zawarcie umowy nie wywołuje skutków prawnych, a ustwa chroni dobra wiarę drugiej strony zobowiązując podającego się za organ do zwrotu tego co otrzymał i naprawienia szkód powstałych z jego działania (art. 39)
– Bezpodstawne występowanie w roli organu osoby prawnej może polegać na:
• przypisywaniu sobie tego stanowiska przez kogoś, kto w ogóle nie został na nie powo¬łany;
• przekroczeniu zakresu kompetencji, jaki struktura organizacyjna osoby prawnej wy¬znacza danemu organowi.
• Kurator (art. 24 kc) – ustanawiany przez sąd jeśli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powoła¬nych do tego organów. Kurator powinien postarać się o powołanie organów osoby prawnej lub o jej likwidację. → nie ma potrzeby ustanawiania kuratora jeśli jest syndyk, który reprezentuje upadłego (orz. SN z 6.9.1996 r., OSN 1996, poz. 160).
Rodzaje osób prawnych
• Państwowe osoby prawne
• kryterium wyróżnienia – majątek i struktura powiązana z państwem (por. art. 441, 34 i 40 kc)
• Skarb Państwa
• to samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego (określanego też jako fiskus)
• domniemanie podmiotowości Skarbu Państwa wśród państwowych osób prawnych.
• istnieje tylko jeden Skarb Państwa → nie powstaje ani nie gaśnie, nie ma rejestru, ani siedziby (ze względu na swoiste uregulowanie sposobu jego działania).
• sam odpowiada za swoje zobowiązania (inne państwowe osoby prawne nie ponoszą za niego odpowiedzialności, ani na odwrót, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (np. art. 40 § 2 kc)
• SP działa przez jednostki organizacyjne (stationes fisci) → kierownicy tych jednostek zarządzają powierzonym im mieniem oraz reprezentują SP wobec innych podmiotów w stosunkach cywilnoprawnych.
– stanowią oni składnik ogólnej struktury organizacyjnej państwa → te same organy państwa raz wykonują funkcje władcze, raz jako podmiot cywilny.
• Inne państwowe osoby prawne
• zdefiniowane w ustawie o uprawnieniach SP → są to inne niż Skarb Państwa jednostki organizacyjne, posiadające osobowość praw¬ną, której mienie jest w całości mieniem państwowym.
• SP nabywa majątek po zlikwidowanej państwo¬wej osobie prawnej, a także zyski z jej działalności.
• Organy SP (tzw. założycielskie) mają wpływ na działalność tych osób prawnych → głównie poprzez udział w powoływaniu ich organów, oraz z reguły decydują lub współdecydują o ich utworzeniu, przekształceniu i likwidacji.
– z reguły minister właściwy do spraw SP, jeśli przepisy nie stanowią inaczej (art. 44' § 2 kc)
• Państwowe osoby prawne tworzy się w celu przesunięcia kompetencji z urzędników na specjalistów.
• Rodzaje państwowych osób prawnych (min.):
– przedsiębiorstwa państwowe (ustawa z 25.9.1981 r., tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.);
– banki państwowe (np. PKO BP);
– państwowe osoby prawne powoływane na podstawie indywidualnych ustaw np.: „Na¬rodowy Bank Polski". Wśród nich na ciekawy typ powierniczych osób prawnych w postaci agencji.
– niektóre instytucje państwowe powołane przede wszystkim do pełnienia funkcji publicznych wyposażone są w osobowość prawną, aby mo¬gły wspierać realizację swoich zadań własną działalnością gospodarczą np. PAN, szkoły wyższe).
• II. Jednostki samorządu terytorialnego
• art. 165 ust. 1 Konstytucji, „Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa mająt¬kowe" → w związku z zasadą bezpośredniego stosowania K (art. 8 ust. 2), ale zakres tego pojęcia nie jest w Kon¬stytucji w pełni oznaczony.
• Gminy
• nie jest konieczna rejestracja, gdyż z mocy konstytucji i ustawy o samorządzie gminnym uzyskuje osobowość prawną.
• Podobnie jak państwo występuje ona w dwóch rolach: władzy publicznej na swoim terytorium oraz podmiotu prawa cywilnego.
• Związki międzygminne
• powstają poprzez rejestrację w specjalnym rejestrze
• w celu wykonania wspólnych zadań publicznych kilku gmin
• nie mają wyodrębnionego systemu organów → organem wykonawczym jest zarząd, a jego kompetencje określa statut związku.
• Powiat
• Powiat jest lokalną wspólnotą samorządową, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium (ustawa o samorzą¬dzie powiatowym).
• wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oraz ma osobowość prawną.
• oświadczenia woli składają w imieniu powiatu dwaj członkowie zarządu albo jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd.
• Województwo
• to regionalna wspólnota samorządowa, która tworzona jest z mocy ustawy przez mieszkańców największej jednostki zasadniczego po¬działu terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej (ustawa o samorządzie wojewódzkim).
• ma osobowość prawną i ma własne mienie, a oświadczenia woli w składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu, chyba że statut wojewódz¬twa stanowi inaczej.
• wojewódzkimi osobami prawnymi są:
– samorządowe jed¬nostki organizacyjne, którym ustawy przyznają osobowość prawną
– osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo.
• III. Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne
• kryterium – uczestni¬ctwo osób w ich strukturach organizacyjnych → rozróżnienie osób prawnych na korporacyjne i fundacyj¬ne (zakładowe).
• Korporacyjne – w ich struk¬turze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udzia¬ły lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje upraw¬nienia organizacyjne decydują o jej działalności.
• cele gospodarcze i niegospodarcze (np. stowa¬rzyszenia, partie polityczne, spółki handlowe i spółdzielnie).
• Fundacyjne – w ich strukturach organizacyjnych nie ma instytucji członków, ale jest instytucja założyciela (fundatora), który wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania.
• reprezentatywny rodzaj tych osób prawnych to fundacje i państwowe osoby prawne.
• także fundacje (jak wszystkie osoby prawne) są jednostkami organizacyjnymi
Sposób powstania osoby prawnej
• w art. 35 kc – generalne odesłanie do przepisów pozakodeksowych dotyczących powstania, ustroju i ustania osób prawnych, z zaznaczeniem, iż statut reguluje organizację i sposób działania → analiza pozakodeksowych przepisów wskazuje, że statut jest typową, a często konieczną regulacją uzupełniająca w stosunku do ustaw.
- nie może być niezgodny z ustawą
• Powstanie osoby prawnej regulują ustawy pozakodeksowe konstruujące rozmaite zdarzenia prawne wywołujące ten skutek prawny. Typologia (z XIX w.) uznaje 3 rodzaje:
– tzw. system aktów organów państwa – akt władzy państwowej (ustawa, rozpo-rządzenie, decyzja administracyjna) kreuje osobę prawną;
– tzw. system koncesyjny - powstanie z inicjatywy założycieli, ale za zgodą organu państwowego;
– tzw. system normatywny – określenie wymogów dla powstania osoby prawnej, bez konieczności uzyskania indywidualnego zezwolenia władzy publicznej.
• w Polsce dominuje system normatywny, wyjątkowo koncesyjny (np. banki i zakłady ubezpieczeniowe)
• Rejestry – nie ma nakazu prowadzenia ich, ale tylko nieliczne go nie mają. Ustanawiane są w drodze ustawy. W razie ich ustanowienie osobowość prawną uzyskuje jednostka organizacyjna w momencie uzyskania wpisu i spełnienia innych warunków, co z reguły sprawdza organ rejestrujący (przeważnie sąd)
Konsument
• Początkowo kc (art. 384 § 3) uznawał za konsumenta również osobę prawną, jeśli zawierana umowa nie dotyczyła działalności gospodarczej, tej osoby. Jednak przeważnie dyrektywy UE odnoszą pojęcie „konsumenta: tylko do osób fizycznych. Nowelizacją z 14.02.2003 r. postanowiono dokonać w tym kierunku zmian:
– uchylono § 3 art. 384;
– wprowadzono do części ogólnej definicje konsumenta, zawężającą zakres pojęcia do osób fizycznych (art. 221)
• cele: choć UE nie zakazuje poszerzania tego zakresu, to w porównaniu z unijnymi przedsiębiorstwami, polskie przedsiębiorstwa miałyby gorszą pozycję, gdyż ich koszty byłyby wyższe.
• Pojęcie konsumenta zostało zawężone poprzez wprowadzenie pewnych przesłanek:
– dokonywanie czynności prawnej, a więc nie w przypadku dokonywania czynności psychofizycznych.
– związanie z działalnością gospodarczą lub zawodową w sposób bezpośredni – chodzi tu o to, by chroniona osoba, rzeczywiście była stroną słabszą, gdyż stan deficytu informacyjnego nie występuje, jeśli dokonywana czynność jest związana z działalnością gospodarczą lub zawodową.
Przedsiębiorca
• Nowela z 14.02.2003 r. włączyła do księgi I, tytułu II kc dział III „Przedsiębiorcy i ich oznaczenia". → art. 43.1 kc
• „Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową" → definicja przedsiębiorcy była też w Prawie działalności gospodarczej (art. 2)
Pojęcie dóbr osobistych
• Dobra osobiste → doktrynalna definicja obiektywna – uznane przez system prawny wartości (tj. wysoko cenione stany rzeczy), obejmujące fizyczną i psychiczną inte¬gralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycję w społeczeństwie, stanowiące przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej → pogląd dominujący
• Brak definicji ustawowej
• Art. 23 KC - Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
• Tylko przykładowe wyliczenie
• Typy dóbr osobistych wskazuje art. 23 kc (niewyczerpujący wykaz). Do ustalenia ich dokładnego znaczenia wychodzi się poza powszechne reguły znaczeniowe języka, uwzględniając ich znaczenie w zespołach szczególnych reguł prawnych, a także oceniając je na bazie funkcjonujących ocen społecznych → art. 23 nie może być jednak traktowany jako klauzula generalna.
• wyinterpretowanie kolejnych typów dóbr osobistych umożliwiają przepisy konstytucyjne (w szczególności art. 30 K.) oraz międzyna¬rodowe konwencje, a także ustawodawstwo szczególne.
Rodzaje dóbr osobistych
• Życie, zdrowie i nietykalność cielesna - w art. 23 wymienione jest tylko zdrowie
• Wolność - wymieniona została w art. 23 kc jako dobro osobiste,
• Cześć człowieka - wymieniona nie tylko w art. 23 kc, ale też w Konstytucji (art. 47 ); aspekt zewnętrzny i wewnętrzny;
• Swoboda sumienia → uznana za dobro osobiste w art. 23 kc; bliższe określenie w art. 53 Konstytucji;
• Nazwisko i pseudonim → (art. 23 kc) – każdy może żądać, aby inna osoba bezprawnie nie używała jego nazwiska lub pseudonimu ;
• Stan cywilny - nie został wymieniony w art. 23 kc, ale za dobro osobiste uznała go doktryna i judykatura
• Wizerunek - jako dobro osobiste wg art. 23 kc, bliżej określony w art. 81 PrAut – zakaz rozpowszechniania wizerunku bez zgody,
• Tajemnica korespondencji - wymienione w art. 23 kc, w Konstytucji, chronione też w prawie karnym.
• Nietykalność mieszkania - w art. 23 kc i w art. 50 Konstytucji;
• Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska - w art. 23 kc, a ochrona niezależnie od prawa autorskiego i wynalazczego,
• Kult po zmarłej osobie bliskiej - nie jest wymieniony w art. 23 kc, ale ukształtowany przez judykaturę w oparciu o ustawę z 31.1.1959 r. o cmen¬tarzach i chowaniu zmarłych.
• Integralność seksualna - nie jest wymieniona w art. 23 kc, ale wymieniona została w art. 445 § 2 kc
• Sfera prywatności - późno uznana za cenioną wartość; nie wymieniona w art. 23 kc
Dobra osobiste osoby prawnej
• art. 43 kc → przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych (art. 23 i 24 kc) stosuje się odpowiednio do osób prawnych.
• też niezbywalny i niemajątkowy charakter, choć są blisko ze sferą ekonomiczną związane.
• katalog dóbr osobistych osób prawnych nie jest ten san co osób fizycznych
– Dobra sława (dobre imię, reputacja) odpowiednik czci osoby fizycznej. Naruszenie – rozgłaszanie nieprawdziwych informacji lub oceny nie mieszczące się w granicach konstruktywnej krytyki.
– Nazwa – odpowiednik imienia i nazwiska. W razie kolizji – zasada pierwszeństwa używania.
• Szczególnym rodzajem nazwy jest firma przedsiębiorcy.
– Nietykalność pomieszczeń – odpowiednik nietykalności mieszkania osoby fizycznej.
– Tajemnica korespondencji.
– Sfera prywatności – Trybunał podkreślił, że każdy prowadzący działalność gospodarczą ma prawo do pewnej „prywatności". Na tej podstawie osoba prawna może przeciwstawiać się bezprawnemu śledzeniu, przesłuchiwaniu lub innym działaniom zmierzającym do uzyskania tajemnic przedsiębiorstwa (chronionych też ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji), ale same tajemnice przedsiębiorstwa nie wydaje się, aby miały charakter dobra osobi¬stego, immanentnie związanego z daną osobą prawną (kwestia sporna w nauce)
Ochrona
• Ustalenie
• Zaniechanie
• Usunięcie skutków naruszenia
• Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny
• Zadośćuczynienie pieniężne
• Zapłata na cel społeczny