„Cuius regio, eius religio” – czyj kraj tego religia.
1. Przebieg reformacji w Rzeszy Niemieckiej
1. Sekularyzacja (zeświecczenie) zakonów
2. Radykalny nurt reformacji. Wojna chłopska 1524 – 1525r.
3. Związek szmaltacki (protestantyzm)
4. Wojna domowa (pokój religijny Augsburg w 1555r.)
2. Reformacja w Szwajcarii i Niderlandach
1. Wystąpienie U. Zwingliego
2. Działalność J. Kalwina
1. Zorganizowanie w Genewie gminy wyznaniowej
2. Nauka o predestynacji. Bóg przeznaczył jednych na zbawienie, innych na potępienie.
3. Inne poglądy: surowe zasady moralne, skromne życie, możliwość bogacenia się dzięki uczciwej pracy. Demokratyczny zarząd kościołem.
3. Reformacja we Francji
1. Kalwinizm francuski – hugenoci
2. Wojny religijne 1562 - 1598r
3. Noc św. Bartłomieja – 23 sierpnia 1572r. – rzeź hugenotów
4. Edykt nantejski 1598r. Król H. IV Burbon gwarantował hugenotom wolność wyznania, dostęp do urzędów etc. z wyjątkiem Paryża
4. Anglikanizm
1. W 1534r. król Henryk VIII – akt supremacji wobec przeciwników anglikanizmu
2. Chwilowy powrót do katolicyzmu za rządów Marii Tudor (Krwawa Merry)
3. Purytanizm – angielska odmiana kalwinizmu
Kościół katolicki wobec reformacji – kontrreformacja
1. Kontrreformacja to wewnętrzna reforma kościoła katolickiego oraz jego walka z reformacją od połowy XVI w. do końca XVIII w.
2. Sobór Trydencki (1545 – 1563r.).
1. Potępiono protestantów, uznając ich za heretyków
2. Sformułowane dogmaty wiary
3. Zachowano 7 sakramentów
4. Oddawanie czci Matce Bożej i świętym
5. Uznano, że wiara i dobre uczynki wiodą do zbawienia
6. Ujednolicono liturgię
7. Położono nacisk na lepsze kształcenie duchownych i ich dyscyplinę
8. Reforma kalendarza 1581r. – kalendarz gregoriański
9. Rywalizacja koncyliarystów (Sobór najwyższą władzą kościelną) i kurialistów (zwolenników władzy papieskiej)
10. Wydano nowy katechizm
3. Inkwizycja
4. Indeks ksiąg zakazanych – 1559r. (index librorum prohibitum)
5. Zakon Jezuitów
1. Utworzony w 1534r. przez J. Layolę, zatwierdzony przez papieża Pawła III w 1540r.
2. Wpływ na szkolnictwo (kolegia)
3. Wpływ na kulturę baroku (kościoły jezuickie)
4. Wpływ na władców (spowiednicy, doradcy)
5. Szerzenie katolicyzmu poza Europę (np. misje w Ameryce Środkowej, Południowej i Azji)
Reformacja i kontrreformacja w Polsce
1. Przyczyny reformacji w Polsce
1. Rzeczypospolita krajem wielonarodowym, wielowyznaniowym jeszcze przed reformacją
2. Powiększanie dóbr kościelnych
3. Walka kościoła o władzę polityczną
4. Własne sądownictwo i liczne przywileje duchowieństwa.
5. Postulaty ruchu egzekucyjnego
6. Wystąpienie Marcina Lutra i nowinki reformacyjne z innych krajów
7. Pozostałe przyczyny podobne jak w innych krajach
2. Główne kierunki reformacji w Polsce
1. Luteranizm – szerzył się szczególnie wśród mieszczaństwa w zachodniej i północnej Polsce (Gdańsk, Toruń, Królewiec)
2. Kalwinizm – popularny wśród szlachty, zwłaszcza w Małopolsce i na Litwie
3. Bracia Czescy – wygnani z Czech, znaleźli schronienie w Polsce, nawiązywali do myśli religijnej Husytyzmu
4. Bracia Polscy (arianie), odrzucali dogmat trójcy świętej, zaprzeczali boskość Chrystusa. Potępiali władzę państwową, nierówność społeczną i wojny
3. Próby stworzenia w Polsce kościoła narodowego
4. Wpływ reformacji na kulturę narodu
5. Kontrreformacyjna działalność Jezuitów
1. Zakładanie szkół (kolegia Jezuickie), utworzenie uniwersytetu w Wilnie
2. Kazania Piotra Skargi
3. Przekład na j. polski przez Jakuba Wujka
6. Polska krajem tolerancji religijnej
1. Ugoda Sandomierka z 1570r.
2. Konfederacja warszawska z 1573r. gwarantowała pogój religijny, wolność sumienia i wyznania oraz równouprawnienie szlachty bez względu na wyznanie
7. Unia Brzeska z 1596r. – na jej mocy powstał kościół Unicki (greckokatolicki), zachowywał on własną odrębność organizacyjną i liturgiczną, ale uznawał zwierzchnictwo papieża.
Dualizm w rozwoju ekonomicznym
1. Wzrost demograficzny w XVI w.
1. Wzrost liczby ludności (ok. 90 mln w połowie XVI w.)
2. Rozwój wielkich miast – Paryż, Londyn, Wenecja, Neapol, Rzym, Mediolan, Moskwa, Stambuł
2. Technologiczny postęp
1. Upowszechnienie się warsztatu tkackiego w włókiennictwie
2. Zastosowanie koła wodnego w górnictwie
3. Rozwój szkutnictwa
3. Rozwój systemu nakładczego i manufaktur
1. System nakładczy – forma organizacji pracy polegająca na tym, że zleceniodawca dostarczał rzemieślnikom narzędzia i surowce. Po otrzymaniu gotowego produktu mógł go sprzedać po znacznie wyższej cenie
2. Manufaktura – zakład produkcyjny w którym produkcja złożonego produktu odbywa się ręcznie i porta jest na podziale prac (łac. manufaktura to rękodzieło).
4. Dualizm w rozwoju gospodarczym europy
1. Stopniowa likwidacja stosunków feudalnych (defeudalizacja), rozwój gospodarki towarowo pieniężnej, początki kapitalizmu w europie zachodniej
2. Gospodarka folwarczno – pańszczyźniana powodująca pogłębienie stosunków feudalnych (refeudalizacja) w Europie środkowo – wschodniej (na wschód od Łaby)
Walka o Hegemonię w Europie Zachodniej w XVI wieku
1. Główni rywale:
1. Francja
2. Hiszpania
3. Habsburgowie
2. Wojny włoskie między Habsburgami a Francją
1. Klęska króla Francji Franciszka I pod Pawią w 1525r.
2. Pokój w Cambresis w 1559r.
3. Podział posiadłości Habsburskich w 1556r. po abdykacji Karola V
1. Linia austriacka – Ferdynand I
2. Linia hiszpańska – Filip II
4. Rewolucja w Niderlandach – po serii powstań przeciw Habsburgom północne prowincje protestanckie oderwały się od Hiszpanii i uzyskały niepodległość (Holandia)
5. Rywalizacja angielsko – hiszpańska: pokonanie przez Anglików floty hiszpańskiej (Niezwyciężonej Armady) w 1588r.
6. Stopniowy wzrost potęgi Anglii za rządków Elżbiety I Tudor (1558 – 1603)
Europa środkowo – wschodnia i kraje skandynawskie w XVI i XVII wieku
1. Wielkie księstwo Moskiewskie
1. Walka z Mongołami, zwycięstwo Dymitra Dońskiego na Kulikowym Polu w 1380r.
2. Zjednoczenie ziem pod władzą Moskwy przez Iwana III Wielkiego
3. Ugruntowanie się samodzierżawia
4. Wzmocnienie państwa przez Iwana IV Groźnego (1533 – 1584)
1. Poszerzenie granic w dorzeczu Wołgi, podbój Syberii
2. Walka o panowanie nad Bałtykiem
5. Polityka wewnętrzna Iwana Groźnego
1. Reforma cerkwi
2. Centralizacja państwa
3. Oprycznina
6. Okres wielkiej smuty oraz tzw. Dymitriad po śmierci Iwana Groźnego
2. Ekspansja Turecka w Europie środkowej i południowo – wschodniej
1. Wzrost potęgi Turcji za panowania Sulejmana II Wspaniałego (1520 – 1566r.)
2. Najazd na Węgry Turków, zwycięstwo pod Mohaczem w 1526r.
3. Śmierć króla Ludwika Jagiellończyka
4. Ofiarowanie przez szlachtę korony węgierskiej magnatowi Janowi Zapolyi
5. Piętnastoletnie walki i podział Węgier:
1. Zachodnia i północna część – Ferdynand Habsburg
2. Centralna część ze stolicą włączona do Turcji
3. Wschodnia część z Siedmiogrodem – lenno Tureckie, które oddano synowi Jana Zapolyi
6. Zajęcie Cypru w 1570r.
7. Utworzenie Ligii antytureckiej, zwycięstwo nad Turcją pod Lepanto w 1571r.
3. Kraje skandynawskie
1. Zerwanie przez Szwecję w 1523r. unii kalmarskiej
2. Wzrost znaczenia Szwecji za panowania Wazów w XVI i XVII w.
Wojna trzydziestoletnia 1618 – 1648
1. Przyczyny wojny
1. Rywalizacja niemieckich książąt o władzę nad cesarzem austriackim
2. Spory między katolikami a protestantami
3. Dążenia Habsburgów do przekształcenia rzeszy w jednolite państwo rządzone absolutnie z religią katolicką
4. Powstanie Unii Ewangelickiej i Ligii Katolickiej
5. Sytuacja w czechach i na Węgrzech
6. „Defenestracja” praska – wyrzucenie przez okna urzędników w 1618r.
2. Przebieg działań wojennych
1. Pierwszy – czeski etap wojny (1618 – 1620r.) - klęska Czechów w 1620r. pod Białą Górą
2. Drugi – duński okres wojny (1622 – 1629r.) - porażki Duńczyków, pokój z Habsburgami
3. Trzeci – szwedzki okres wojny (1630 – 1635r.) - sukcesy Szwedów na pierwszym etapie - bitwa pod Lützem – śmierć króla Gustawa Adolfa
4. Czwarty – francuski okras wojny (1635 – 1648r.)
3. Traktat Westwalski (Münster i Osnabrück)
Kształtowanie się absolutyzmu francuskiego
1. Teoretyczne podstawy absolutyzmu zostały sformułowane przez Jeana Bodina (Sześć Ksiąg o Rzeczypospolitej)
1. Suwerenna władza monarchy ograniczona tylko prawem boskim oraz zasadami prawa naturalnego, czyli nienaruszalności poddanych
2. Wszyscy poddani powinni być podporządkowani interesom państwa
2. Wprowadzenie absolutyzmu przez Henryka IV Burbona (1589-1610r.)
Rewolucja w Anglii w XVII wieku
1. Przyczyny rewolucji
1. Dążenie burżuazji i nowej szlachty (gentry) do likwidacji pozostałości feudalizmu
2. Rozwój różnych odłamów religijnych
1. Anglikanizm popierał interesy dworu i arystokracji
2. Purytanizm – odmiana kalwinizmu (głosił walkę z feudalizmem i krytykował monarchię)
3. Rządu Stuartów (Jakub I i Karol I), którzy dążyli do absolutyzmu
2. Przebieg wojny domowej
1. Pierwszy etap rewolucji (konstytucyjny) 1640 – 1642r.
2. Drugi etap – wojna domowa między armią królewską a wojskami parlamentu 1642 – 1648r.
3. Trzeci etap rewolucji – republikańska 1649 – 1653r.
4. Czwarty etap – protektorat i dyktatura Olivera Cromwella 1653 – 1658r.
3. Anglia monarchią
1. Powrót Stuartów na tron
2. Bezkrwawa (chwalebna) rewolucja w 1688r.
3. Wilhelm Orański królem Anglii
4. Deklaracja praw narodu Angielskiego; 1689r. – Anglia monarchią
1. Ograniczenie roli króla na rzecz parlamentu
2. Parlament miał prawo podejmować decyzje w sprawach armii
3. Decydował o polityce państwa
5. Ukształtowanie się stronnictw politycznych (Arystokrację reprezentowała partia Torysów, a burżuazję partia Ligów).