TOKIO, Tōkyō, stol. Japonii, położona na wyspie Honsiu, nad Zat. Tokijską (O. Spokojny), w centrum największej niziny Japonii - Kantō; pod względem adm. aglomeracja Tokio stanowi prefekturę stołeczną, o pow. 2046 km 2, 11,9 mln mieszk. (1993); do prefektury Tokio należą archipelagi wysp: Izu-Shichitō (pow. 293 km2, ok. 40 tys. mieszk.) i Ogasawara-guntō; wraz z aglomeracją Jokohamy tworzy najludniejszy obszar metropolitalny świata - 27,5 mln mieszk. (1992).
Jedno z największych (8,1 mln mieszk., 1993) miast na świecie, gł. ośr. przem., handl., finansowy i kult.-nauk. Japonii. Siedziba licznych banków, centr. giełdy papierów wartościowych, zarządów większości wielkich firm przem., handl., ubezpieczeniowych i transportowych; miejsce międzynar. targów przem. (co 2 lata na przemian z Osaką).
Główny ośr. okręgu przem. Keihin, najsilniej rozwiniętego w Japonii; charakterystyczna dla Tokio jest ogromna liczba drobnych i średnich fabryk i warsztatów obok wielkich, nowocz. zakładów przem.; rozwinięty zwł. przemysł poligraf., precyzyjny, elektrotechn., elektron., opt., środków transportu (samochodowy, lotn., stoczn., tabor kol.), maszyn. (obrabiarki, maszyny drogowe), metal., spoż., chem. (w tym farm.), celulozowo-papierniczy, drzewny, włók., odzież., skórz., hutnictwo żelaza.
Największy w kraju węzeł komunikacji kol. (m.in. węzeł linii Shinkansen), drogowej i lotn. (port lotn. Haneda połączony koleją jednoszynową z centrum miasta i nowy - Narita linią superekspresu Shinkansen) oraz promowej; w komunikacji miejskiej dużą rolę odgrywa metro, które składa się z 8 linii, o łącznej dł. 205 km.
Wielki port handl. (przeładunki ok. 60 mln t rocznie).
Tokio jest najważniejszym w kraju ośrodkiem kult.-nauk., skupiającym ok. 1/3 jap. szkół wyższych i przeszło połowę jej studentów; najbardziej znany jest Uniw. Tokijski (zał. 1877); liczne akademie nauk i sztuk pięknych, towarzystwa nauk., instytuty nauk. (m.in. Uniw. ONZ, zał. 1972), biblioteki, wydawnictwa, liczne muzea (m.in. narodowe), galerie; największy w Japonii ogród zool. i bot.; stadiony sport., obiekty olimpijskie (1964), wieża stalowa Tōkyō Tower.
Tokio jest miastem niejednolitym; dzielnice o gęstej, chaotycznej i niskiej zabudowie (średnia wys. budynków w Tokio wynosi ok. 2 pięter), z wąskimi ulicami, kontrastują z dzielnicami na wskroś nowocz.; centr. część miasta zajmuje pałac cesarski otoczony fosą i resztkami murów; na pd. od pałacu mieści się dzielnica ministerstw i parlamentu, a na wsch. dzielnica banków i wielkich biurowców (nowocz. budowle) - Marunouchi; na pd.-wsch. od pałacu cesarskiego, wzdłuż ul. Ginza, ciągnie się dzielnica handl., w pd. jej części mieszczą się liczne kina, teatry, lokale nocne, restauracje; na pn. od centrum miasta skupiają się instytucje kult. i nauk., uniwersytety (m.in. Uniw. Tokijski) i inne szkoły wyższe, w tej części znane parki: Asakusa i Ueno.
Zachodnia część Tokio (tzw. Górne Miasto), wyżej położona, ma charakter w gł. mierze rezydencjonalny; wsch. część (Dolne Miasto), płaska, położona nad Zat. Tokijską, skupia gł. przemysł, urządzenia portowe oraz uboższe dzielnice mieszkaniowe. W związku z chaotyczną zabudową miasta Tokio boryka się z dużymi trudnościami komunik., mimo ogromnych postępów w dziedzinie komunikacji miejskiej (prostowanie i poszerzanie ulic, budowa nadziemnych autostrad, bezkolizyjnych skrzyżowań, rozbudowa metra itp.); znacznej modernizacji dokonano w związku z przygotowaniami do XVIII Igrzysk Olimpijskich, które odbyły się tu 1964.
Historia
Wzmiankowane po raz pierwszy w końcu XII w. jako niewielka osada rybacka Edo (Yedo); 1457 Ota Mochisuke (zw. Dō-kan) zał. tu obronną siedzibę, przekształconą 1590 przez Tokugawę Ieyasu w zamek; 1603 Tokugawa został shōgunem Edo, a jego siedziba stała się faktyczną stol. Japonii; nastąpił gwałtowny rozwój miasta; na zachód od zamku powstawały rezydencje magnackie (Yamanote - Górne Miasto), na wschód osiedlała się ludność niższych klas (Shitamachi - Dolne Miasto); w XVIII w. największe miasto świata (ok. 1,4 mln mieszk.); od 1868 siedziba cesarza pod obecną nazwą (wsch. stolica); 1923 trzęsienie ziemi zniszczyło 2/3 miasta, które zaczęto odbudowywać wg nowocz. planów; po raz drugi Tokio zostało zniszczone przez lotnictwo amer. w czasie II wojny światowej.
Zabytki
Wrota świątyni Zōjōji; świątynie: Meiji-jingū, Yasukuni-jinja, Gokokuji, Tōshōgū i Hommonji; pałac cesarski i pozostałości zamku z XVII w.; gmach parlamentu, pałac Akasaka; parki w stylu japońskim.