Przyczyny
- obawa państw basenu Morza Bałtyckiego przed potęgą Szwecji rozwijającej się ekspansywnie w XVII w.
- powstanie Ligi Północnej 1698-1700 wymierzonej przeciwko Szwecji
- dążenie państw Ligi do podziału ziem Szwecji: Rosja chciała uzyskać dostęp do Morza Bałtyckiego, August II odzyskać Inflanty, Dania dążyła do odzyskania Holsztynu, Brandenburgia pragnęła uzyskać Pomorze Szczecińskie
- władcy państw należących do Ligi mieli nadzieję na łatwy sukces, gdyż młody król Szwecji Karol XII nie zdobył jeszcze doświadczenia wojennego
Przebieg
1700 – zajęcie Holsztynu przez Danię, oblężenie Rygi przez wojska Augusta II Wettyna – przejściowy sukces tego władcy, wsparcie Szwedów przez flotę angielską i holenderską – lądowanie wojsk szwedzkich Karola XII w Zelandii i pokonanie Duńczyków; rozbicie przez Szwedów wojsk rosyjskich Piotra I pod Narwą
1701-04 – skierowanie wojsk szwedzkich przez powodowanego najprawdopodobniej osobistą niechęcią Karola XII przeciwko Augustowi II i przyczynienie się do elekcji na tron polski Stanisława Leszczyńskiego; walki na terenie Rzeczypospolitej
1702 – opanowanie ujścia Newy przez wojska rosyjskie; zajęcie Warszawy przez Szwedów; zwycięstwo Karola XII nad Augustem II pod Kliszowem;
1704 – podpisanie porozumienia zwolenników Augusta II z Rosją; zdobycie przez Rosjan Dorpatu i Narwy oraz zajęcie Kurlandii
1704-06 – przeniesienie działań zbrojnych na teren Saksonii, porażki Augusta II
1706 – pokój szwedzko-saski w Altranstadt – zrzeczenie się polskiego tronu przez Augusta II
1707-09 – wyprawa armii Karola XII na Rosję
1709 – klęska Szwedów w bitwie pod Połtawą
1710 – zdobycie przez Rosjan Rygi i Wyborga
1711 – włączenie się Turcji do wojny przeciwko Rosji; wymuszony na Rosjanach pokój w Husi, na mocy którego Turcy uzyskali twierdzę Azow
1713 – przystąpienie do koalicji antyszwedzkiej Prus i Hanoweru – zajęcie posiadłości Szwedów w Rzeszy
1713-20 – ataki Rosjan na Pomorze, Szwecję i Finlandię
1714 – duński atak na Bremę i Verden, zajęcie przez Rosjan Wysp Alandzkich i części Finlandii
1718 – śmierć Karola XII pod Frederikshald w Norwegii
1719-21 – zawieranie traktatów pokojowych z Hanowerem i Prusami w Sztokholmie, z Dania w Frederiksborgu, z Rosją w Nystad
Skutki
- trwałe zdobycie przez Rosję dostępu do Bałtyku, budowa floty bałtyckiej i twierdz morskich (Pietropawłowsk i Kronsztad)
- zniszczenia wojenne na ziemiach polskich
- początki ingerencji Rosji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej
- klęska polityczna Szwecji i pozbawienie jej posiadłości na południowych wybrzeżach Bałtyku
- pojawienie się nowej potęgi polityczno-militarnej w
