Powstania narodowe - styczniowe i listopadowe

Powstanie listopadowe(29 listopada 1830 - wrzesień 1831) -

W 1825 carem Rosji został Mikołaj I. Nie krył on zamiarów likwidacyjnych związanych z Polską otóż jego zmiarem była likwidacja konstutucyjnego ustroju w Królewstwie Polskim i nasilenie polityki - walki z polskością na tzw."ziemiach zebranych".
Gdy latem 1830 r. wybuchły rewolucje we Francji i Belgii, Mikołaj I zamierzał wyruszyć ze swoimi wojskami na zachód, po to by " przyrwacać tam porządek".Brać udział w tym miała armia Królewsta. Przez to polacy oboawiali się , że car wprowadzając wojska rosyjskie do Królewstwa, skorzysta i zniesie konsytucję oraz zlikwiduję polską armię.
Na domiar złego, w tym samym czasie Polska Tajna Policja Carska zaczeła tropić organizacje spiskowe. W listopadzie 1830 wpadała na trop spisku w szkole podchorążych , któremu dowodził Piotr Wysoscki. Podchoroążowie uznali wtedy, że nie można dłużej już czekać z wybuchem powstania. Przyspieszyli jego termin i wyznaczeli go na wieczór 29 listopada.

Wybuch powstania
Spiskowacy zaczeli powstanie w pośpiechu i bez przygotowania. Jedynym ich planem było zabjstwo ks. Konstatego w Belwederze, ale plan się nie powiódł. Tej nocy listopadowej, gdy powstańcy szli przez Warszawę z okrzykiem : " Polacy do broni!", nikt się do nich nie chciał przyłączyć. Ludzie zamykali w swoich domach okna i dzwi, a sami nie wychodzili na ulice. Sześciu generałów zostało zabitych przez spiskowców - odmawiali bowiem objęcia przydówctwa powstania, a co szło za tym dla spiskowców byli zwykłymi zdracjami, kórzy nie chcą walczyć o Polskę.
Podchorążowie nie mieli planu przejęcia władzy w Królewstwie. Nie wysuneli żadnego przywódcy. Cóż można było zrobić... Tak więc na czele powstania staneli ludzie, którzy kompletnie niewierzyli w powodzenia wojny z Rosją.
Pierwszym dyktatorem powstania został gen. Józef Chłopicki, a prezesem Rządu Narodowego książe Adam Czartoryjski (styczeń 1831).

Tymczasem ruch powstańczy rozszerzał się w Królestwie i na "ziemiach zebranych". Posiłki w ludziach i uzbrojeniu szły od Polaków z dwóch pozostałych zaborów. Pod koniec 1830 r. Sejm zebrany w Warszawie uznał powstanie za narodowe. Pod koniec stycznia 1831 sejm uchwalił detronizację Mikołaja I oraz jego dynastię. Ta decyzja oznaczała nieuchronną wojnę Królewstwa Polskiego z Rosją.


Klęska Powstania
W lutym 1831 r. rosyjska ofensywa została powstrzymana na przedpolach Warszawy w krwawej bitwie pod Grochwcem. Wiosną zaś wojska polskie przeszły do ofensywy pobiły rosjan pod Wawrem, Dębem Wielkim i Iganiami. Wojska polskie nieudolnie i nietaktycznie dowodzone przez generała Jana Skrzyneckiego przegrały bitwę pod Ostrołęką. Cóż było przyczyną? Otóż armia nie została rozbita, ale po stronie polskiekiej zabrakło woli walki. Waszawa została zdobyta perz wojska rosyjskie . I tak zakończyło się powstanie.
Niewątpliwie ze wszystkich polskich powstań - listopadowe miało najwieksze szansena powodzenia. Armia była liczna, dobrze uzbrojona i wyćwiczona - mogła długo stawiać opór wojskom rosyjskim, które były mniej liczne. Jednak powstanie upadło a skłafało się na to wiele czynników. Powstanie było zbyt słabo przygotowane, brak pomocy z zewnątrz od strony Francji i Angli, wroga postawa Prus i Austrii. Przyczyną byli także przywódcy powstania, którym w krytycznym momencie zabrakło wiary w zwycięstwo.

Kara za Powstanie
Cena za przegrane powstanie była straszliwa. Car rosjki zamknął polskie uniwerstety w Wilnie i Warszawie, słynnne Liceum Krzemienieckie, a nastąpinie wszystkie gimnazja w Królewstwie Polskim. Zlikwidowano warszawkie Towarzystwo przyjaciół nauk, a wszystkie zbiory należące do niego i UW zostały wywiezione do Petersburga. Na "ziemiach zebranych" poddano zmianie szkolnictwo (dotychczas przeważało szkolnictwo polskie), a w Królewstwie bardzo ograniczononauczanie języka polskiego i historii.
Za udział w powstaniu carat konfiksował majątki ziemskie. Odebrano przywileje polskiej drobnej szlachcie z ziem i przesiedlono ok. 90 tys. takich rodzin w głąb Rosji.
Na " ziemiach zebranych" już rok po powstaniu car zikwidował ok. 60 procent klasztorów katolickiach. Po 1831 Mikkołaj I zlikwidował autonomię polityczną Królewsta i pogwałcił tym postanowienia kongresu wiedeńskiego, zlikwidował konsytucję i zastąpił ją Statusem Ograniczonym. Akt ten likwidował polski sejm, armię i budżet oraz koronacja cara rosyjskiego w Warszawie na króla Polski.

Powstanie Styczniowe ( 22 stycznia 1863 - jesień 1864):

Twórca systemu antypolskich reprejsii Mikołaj I w 1855 zmarł. Rok póżniej umarł realizator rusyfikacjnej Polityki w Królewstwie polskim - Iwan Paszkiewicz. W tym samym czasie Rosja poniosła klęski w wojnie w Wielką Brytnią i Francją, która toczyła się w Krymnie. (tzw. wojna krymska) . Aleksander II, nowy car Rosji nie był w stanie kontynuować twardej polityki swojego poprzednika zarówno w samej Rosjki jak i wobec Polakow w zaborze Rosyjskim . Taka sytuacja wywołała w naszym narodzie wielką nadzieje na zmiany. Nadeszło zamieszniae. Co robić? Otóż stworzyły się dwa obozy polityczne:
"Biali" i "Czerowni".

"Biali" i "Czerwoni"
W 1857 car zezwolił na utowrzenie TR (Towarzystwa Roliniczego) w Warszawie, które pod dowódzctwem Andrzeja Zamoyskiego dążyło do powszechnego zniesienia pańszczyzny , zamienienia jej na czynsz lub uwłaszczenie chłopów. "Biali" - pierwszy obóz polityczny, byli to głownie ziemianie i przemysłowcy, którzy skupili się wokól Towarzystwa. Domagali się oni by car przywrócił Królewstu autonomię polityczną, własną administrację i wojska polskiego i przyłączenia "ziem zebranych " do Kólewstwa. Liczyli, że uda się uzyskać bez podejmowania w niedalkiej przyszłości zbrojnego powstania.
Drugim obozem politycznym byli " Czerowni", jego członkowie wywowdzili się z organizajci spiskowych zawiązanych przez polskich studentów uczących sie na wyższych uczelniach w Rosji. W bardzo krótkim czasie dłączyła także młodzież z Królewstwa.
"Czerwoni" usilnie sie odwoływali do tradycyjnego demokratycznego odłamu Wielkiej Emigracji. Mieli oni zamiar dazyć do uzyskania pełnej niepodległości od razu, na drodze powstania narodowego jako "wojny ludowej".

Wsród Polaków żyjących w Królestwie Polskim i częsciowo na "ziemiach zebranych" nastąpi wzorst patryjocyzmu. Ta rewolucja moralna przejawiała się patryiotycznych manifestacjach z okazji ważnych rocznic dla Polaków. (np. rocznicy bitwy pod Olszynką Grochowską, czy rocznicy śmierci T. Kościuszki). Tłumy odwiedzały świątynie, w których podczasz mszy za dusze zmarłych bohaterów narodowych śpiewano pieśnie religijno - patryiotyczne (wielką popularnością cieszyła się wtedy pieść : " Boże coś Polskę", którą śpiewano ze zmienionym refrenem : " Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie).
Często na takich manifestacjach wojsko rosyjskie strzelało do pokojowych polskich demonstracji patryiotycznych, wdzierało się od kościołów, bijąc i aresztując wiele osób. Więzieniem również karano za żałobe narodową, która miała upamietniać poległych manifestanów. W 1861 "biali" jak i "czerowni"- na czele z Jarosławem Dąbrowskim, mając dosyć takiego traktowania przez Rosję, zaczeli bardzo zdecydowanie dążyc do tego by powstanie wybuchło, licząc przy tym, że rewolucjoniści rosyjscy się zaczną z nimi współdziałać.

Reformy
Opór w Krolestwie w ogóle nie słab, a tymczasem car Aleksander II był zajentym przeprowadzeniem trudnych reform w samej Rosji (w 1831 r ogłoszono uwłaszczenie chłopów w tym kraju). Został zmuszony w tej sytuacji do ustępstw i zaczął szukać porozumienia z Polakami.
Jedynym człowiekiem ze strony polskiej, który próbował pójść na układ z Rosją, był margrabia Aleksander Wielkopolski - konserwatysta, bardzo inteligentny człowiek, ktry miał silną pzycję na carskim dworze. Udało mu się skłonić Aleksandra II do nadania Królewstu faktycznej szeroskiej autnomiinarodowej, z carskim bratem Konstantym jako namiestnikiem i własnym rządem cywilnym(który objął Wielkopolski). Margrabia uzyskał również zgodę na polonizacje i rozbudowę oświaty iprzywrócenie w Warszawie uniwestyrtu pod nazwą Szkoły Głownej.
Decyzje cara dawały Polakom wiecej praw narodowych, niż miało to miejsce w ktrórymkolwiek z zaborów po 1830. Pozostali zaborcy, a zwłaszcza Prusy z niepokojem patrzyły na perspetywę przywrócenia autonomi Królewstwa Polskiego, jako wstępu do odbuowy niepodległego państwa polskiego. Jednak Margrabia nie wziął pod uwagę społeczności. Udało mu się nawiązać porozumienie z Rosją, jednak nie z własnym narode. Co gorsza sądził, że Polaków da sie zmuśić do zaacepktowania porozumienia z carem, silą i z zaskoczenia.

Wybuch powstania
W październiku 1862 r. z inicjatywy Wielkopolskiego ogłoszono w Królewstwie zapowiedź poborów rekrutów do wojsk rosyjskich, tzw. brankę. Miała ona objąć 10 tys. miejskiej młodzie ży. Odpowiedzą "czerownych" była decyzja o przyśpieszeniu wybuchu powstania. Rozpoczęło się dznia 22 stycznia 1863 r. Tego samego dnnia powstańczy Rząd Narodowy (na początku był złożony wyłacznie z " czerownych") wypowiedział wojnę rosyjskiemu zaborcy w imieni Polski, Litwy i Rusi - co było nawiązaniem do przedrozbiorowej Rzeczpospolitej wielu narodowów. W tym samym manifeście Rząd Narodowy ogłosił decyzję o bezpłatnym uwłaszczeni chłopów w Polske, na Litwie i Rusi.

Powstanie styczniowe wybuchło niemal tak samo nagle i w sposób nieprzygotowany, jak wcześniej powstanei listopadowe. Jednak tym razem sytuacja powstańców była znaczenie gorsza - nie dysponowali regularnym wojskiem. Powstanie styczniowe nie było zatem wojną miedzy dwiema armiami, ale przybrało formę partyzantki. Ogarneła ona, oprócz Królewstwa, również "ziemie zebrane". Do powstańczych oddziałó przystąpiły tysiące Polaków, również z zaborów porzednich, a także pjawili się ochotnicy węgierscy, francuscy, włoscy, niemieccy, a nawet kilkuset Rosjan.
Powstańcy podjęli wielki wysiłej organizacyjny, stowrzyli bardzo rozglęgłą sieć tajnej adminsitracji podziemnego państwa. Nie byli, to jednak tylko przedstawiceiele z poza granic zaboru rosyjkiego, ale także własna poczta, policja, drukarnie, nawet pobieranie podatku na cele powstańcze.
Wojska rosyjskie jednak miały miażdżącą przewagę - liczyły ok. 300 tys. żołnieży przeciw 30 tysiącom powstańców. Ostanią próbąuratowania powstania podjął się jesienią 1863 r. Romuald Tragutt, który stanał na czele jako dykator, W swoich pogładach bliski był zdecydowanie "białym". Podjął on reorganizację odziałów powstańczych i administracji cywilnej, poddał je jednolitnemu kierownicwu. Na pierwszy plan wysunął sprawę uwłaszczenia chłop. Nie mógł on jednak nic poradzić na to, że Rosjanie mieli znaczą przewagę. Znowu zawiodła nas Francja i Anglia, który nas nie poprały.

Klęska powstania
Na początku 1862 r. wojska rosyjskie rozbiły nasze wszystkie ważniejsze oddziały patryzanckie i powstaczą organizację, a w marcu car ogłosił uwłaszczenie chłopów w Królestwie i przekreślił tym możliwość ich pozyskania przez powstańców. Rosja na opanowanych przez siebie terenach wprowadziła brutalne represje i terror. Na Litwie postrach szerzył gen. Michaił Murwajew, (zweany przez Rosjan "Wieszatielem"). 5 sierpnia 1864 r. ostatni dykator powstania - Taugutt oraz jego najbliżsi współpracownicy zostali powieszeni na stokah warszawskiej Cytadeli...

Kara za powstanie
Powstanie styczniowe było następnym dowodem na to, że polacy są wielkimi patryiotami i bardzo wierzą w odzyskanie niepodległości. Wzmocniło u wielu rodaków wiadomość narodową. Jednak czy cena za to była równomierna? Tysiące Polaków zgineło - i to nei tylko w bitwah, ale i na szubienicach, w wiezieniach i na syberskiej ktordze. Rozpoczeła się rustyfikacja Królestwa Polskiego. W ciągu zaledwie kulku lat po powstaniu zlikwidowana została odrębność Królestwa. Rosjanami obsadzono wszystkie urzędy, język rosyjski stał się obowiązkow.
Karą również było prześladowanie Kościołów katolickich, w którym władze zaborcze widziały ostoję polski. Na zesłaniu znałazła się wiekszość biskupów. Zamknięto prawie wszystkie klasztory. Na Podlasoi o Chełmańszczyźnie siła wcielano unitów do prawoławnej Cerkwi, opró był karny śmiercią.
Straty ponieśliśmy rwnież na "ziemiach zebranych". Tutaj rząd rosysjki usiował całkowicie usnąć polskość - w myśł słów wypowiedzianych przez gen. Murajewa: "Litwa to Rosja, mieszkańcy Litwy to Rosjanie". Skonfiksowano 1800 majątków ziemskich (wsyarczyło do tego jedynie podejrzenie o pomoc powstańcom). Polakom odebrano nawet prawo do nabywania ziemi. Ten zakaz dotnął nie tylko ziemian,ale i polskich chłopów.

Bibilografia: Podręcznik klasa 3 gimnazjum - Przez tysiąclecia i wieki, encyklopedia PWN.


Izu. M