System obronny praw człowieka na świecie i w Polsce

1. Podstawowy katalog praw człowieka

Katalog praw człowieka chronionych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka znajdziemy w artykułach 2-13. Do pewnego stopnia katalog ten przypomina katalog Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku, acz zachodzą pomiędzy nimi istotne rozbieżności. Konwencja gwarantuje: prawo do życia, zakazuje stosowania tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej, gwarantuje prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zapewnia prawo do sprawiedliwego procesu oraz zakazuje wstecznego stosowania prawa karnego, potwierdza prawo poszanowania życia prywatnego i rodzinnego wraz z prawem do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, przewiduje wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi, jak również wolność zgromadzania się i stowarzyszania, wreszcie chroni prawo do skutecznego środka odwoławczego.

Katalog konwencyjny nie jest ani wyczerpujący, ani zamknięty. Jest sukcesywnie uzupełniany przez Protokoły dodatkowe do Konwencji. Protokoły te wprowadziły nowe prawa, takie jak: ochronę własności prywatnej, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów, zakaz uwięzienia za długi, zakaz ponownego sądzenia w tej samej sprawie, itd. Protokół szósty znosi karę śmierci. Dodatkowo, w zakresie wykonywania praw i wolności, konwencja zakazuje stosowania dyskryminacji opartej na jakiejkolwiek podstawie, np. płci, rasy, koloru skóry, języka, wyznania, pochodzenia itp.
Prawa gwarantowane przez konwencję i protokoły dodatkoweKatalog praw i wolności
gwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka i protokoły dodatkowe
EKPC (1950 r.):
prawo do życia
zakaz tortur
zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej
prawo do wolności i bezpieczeństwa
prawo do rzetelnego procesu
zakaz karania bez ustawy
poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego
wolność myśli, sumienia i wyznania
wolność słowa
wolność zrzeszania się i stowarzyszania
prawo do zawarcia związku małżeńskiego
prawo do skutecznego środka odwoławczego
zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności EKPC protokół nr 1 (1952 r.)
ochrona własności prywatnej
prawo do nauki
prawo do wolnych wyborów
protokół nr 4 (1963 r.)
zakaz pozbawiania wolności za długi
prawo swobodnego poruszania się
zakaz wydalania własnych obywateli
zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców
protokół nr 6 (1983 r.)
zakaz kary śmierci w czasie pokoju
protokół nr 7 (1984 r.)
gwarancje proceduralne przy wydalaniu cudzoziemców
prawo do odwołania w sprawach karnych
odszkodowanie za niesłuszne skazanie
zakaz ponownego sądzenia lub karania
równość małżonków w sferze cywilno-prawnej
protokół nr 12 (2000 r.)
ogólny zakaz dyskryminacji
protokół nr 13 (2002 r.)
całkowity zakaz kary śmierci (także w czasie wojny)


Prawa człowieka regulują relacje między jednostką a władzą. Prawa te, występowały zawsze w świadomości ludzi, nazywane były tylko innym językiem i funkcjonowały w innej rzeczywistości. Stworzyły wielu apologetów i równie wielu przeciwników. Były tematem dyskusji prawnych, filozoficznych, społecznych. Stanowiły kartę przetargową w polityce bądź pozostawały hasłami programów różnych ugrupowań w kampaniach politycznych; wytyczały normy etyczne i moralne oraz stawały się przedmiotem zainteresowania w literaturze (np. Antygona Sofoklesa); wreszcie znajdowały miejsce w krajowych i międzynarodowych zapisach prawnych. Ich szybki rozwój nastąpił po 1945 roku, kiedy to okrucieństwa drugiej wojny światowej uświadomiły społeczności międzynarodowej konieczność ochrony jednostki przed wszelką władzą. W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku zapisano podstawowy katalog praw, które powinny być zagwarantowane każdemu człowiekowi "...bez względu na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiekolwiek inne różnice".

Prawa człowieka są prawami powszechnymi, gdyż posiada je każdy z sześciu miliardów ludzi na świecie. Niestety, kwestia skutecznej ochrony tychże praw to jeszcze perspektywa długiego procesu zmian politycznych, prawnych, a przede wszystkim zmian w mentalności ludzi.


2.Międzynarodowe organizacje służące ochronie praw człowieka - działolność i przykłady.


Historia PAH
W 1989 roku powstała w Polsce fundacja EquiLibre z siedzibami w Krakowie i Toruniu. Nazwa ta nawiązywała do francuskiej organizacji humanitarnej EquiLibre, którą w 1984 roku w Lyonie założył Alain Michel. Początkowo jej celem była pomoc polskiemu społeczeństwu poprzez wysyłanie do Polski konwojów. Pomoc EquiLibre przychodziła do Polski w latach 1984-1990. Od 1986 roku organizacja ta zaczęła wysyłać pomoc również do innych krajów (Nigeria, Armenia, Kurdystan Iracki, Bośnia, Rumunia i inne). Po wolnych wyborach w 1989 roku i po zmianie Ustawy o Fundacjach, Alain Michel, prof. Zbigniew Chłap, Bogdana Pilichowska i Janina Ochojska zarejestrowali polską Fundację EquiLibre, której celem nadal była pomoc polskiemu społeczeństwu, ale przy pomocy środków pozyskanych w Polsce. Zakładając organizację w Polsce, jej twórcy nie znali teorii i nie mieli praktyki. Skorzystali z doświadczeń francuskiego EquiLibre, jak założyć i prowadzić organizację pozarządową zajmującą się pomocą społeczną, jak skutecznie zdobywać środki i w jaki sposób współpracować z innymi organizacjami. W grudniu 1992 r. Janina Ochojska założyła biuro w Warszawie, które organizowało konwoje do Bośni. We wrześniu 1993 r. powstało biuro w Łodzi. W grudniu 1994 r. pracownicy biur: warszawskiego, toruńskiego i łódzkiego, postanowili odłączyć się od EquiLibre i zarejestrowali fundację o nazwie Polska Akcja Humanitarna. Decyzja ta została spowodowana rozszerzeniem zakresu działań Fundacji o niesienie pomocy poza granice naszego kraju. Polska EquiLibre, z siedzibą w Krakowie, istnieje nadal i kontynuuje swoją działalność.
AI
Amnesty International powstała jednocześnie we Francji i Wielkiej Brytanii w 1961 roku po apelu Petera Benensona w sprawie wysyłania listów do rządu Portugalii z prośbą o udzielenie amnestii tamtejszym więźniom sumienia, opublikowanym w Observerze. Dzięki sukcesowi tej akcji, idea wysyłania masowo listów w obronie pokrzywdzonych stała się bardzo popularna w obu tych krajach i z inicjatywy dziennikarzy w Observerze i Paris Match powstała formalna organizacja, której zadaniem było pozyskiwać środki na reklamowanie takich akcji w innych mediach.Amnesty International liczy obecnie 1 mln 800 tys. członków w ponad 140 krajach świata.[1] W 1977 roku organizacja ta otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla. Centrala AI – tzw. międzynarodowy sekretariat – znajduje się w Londynie. Obecnym sekretarzem generalnym AI jest Irene Khan.Amnesty International była obecna w Polsce od połowy lat 70. Jej pierwsza polska akcja dotyczyła obrony robotników represjonowanych w Ursusie i Radomiu w 1976 roku. Wśród Polaków bronionych przez AI jako więźniowie sumienia byli Seweryn Blumsztajn, Bogdan Borusewicz i kilkuset innych.Polska struktura AI powstała w 1989 roku (choć jeszcze przed upadkiem komunizmu "Biuletyn Amnesty International" z informacjami ze świata wydawał po polsku Ruch Wolność i Pokój). Obecnie polska Amnesty ma 2500 członków, działa 15 grup lokalnych i 55 grup szkolnych. Prezeską Polskiej Sekcji AI jest Kinga Dąbrowska, a w skład Zarządu wchodzą dodatkowo: Anna Dzierzgowska, Mateusz Hładki, Ewa Kamińska, Rafał Kownacki, Michał Pawlęga oraz Monika Szreder. Największą przeprowadzaną corocznie akcją polskiej AI jest Maraton Pisania Listów, polegający na ręcznym pisaniu listów w obronie ofiar prześladowań przez całą dobę bez przerwy. Akcja, zapoczątkowana w 2001 roku odbywa się zawsze w weekend grudnia najbliższy Międzynarodowemu Dniu Praw Człowieka, obchodzonemu 10 grudnia. Ostatni Maraton w grudniu 2006 zaowocował ręcznym napisaniem 22000 listów w około czterdziestu miastach.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce, z siedzibą w Warszawie, została założona w 1989 roku. Jej powstanie poprzedziła siedmioletnia działalność Komitetu Helsińskiego w Polsce, który pracował w podziemiu od 1982 roku. Po zmianie ustroju politycznego w Polsce w roku 1989 członkowie Komitetu postanowili ujawnić się i stworzyć niezależny instytut zajmujący się edukacją i badaniami w zakresie praw człowieka. Ponieważ obowiązujące wówczas prawo nie zezwalało na tworzenie niezależnych instytutów, zdecydowano się powołać fundację, która pełnić miała taką rolę.

Caritas
Caritas jest jedna z największych organizacji charytatywnych działających w Polsce, jak i na świecie. Nadzór nad nią pełni Konferencja Episkopatu Polski.
Pierwszy Office central des institutiones charitables powstał w 1890 roku w Paryżu i był dziełem L. Levebre. Jego zadanie było skromne i polegało na utrzymywaniu kontaktu między poszczególnymi dziełami dobroczynnymi oraz popularyzację działalności charytatywnej w społeczeństwie. W Niemczech centralizacja poszła dalej. W 1897 roku ks. Lorenz Werthmann założył związek dzieł dobroczynnych pod nazwą Caritasverband. Siedzibą centrali stał się Fryburg Bryzgowijski. Za przykładem Niemiec poszła Austria, gdzie w 1900 roku stworzono Zentralstelle der katholischen Vereine fuer freiwillige Wohltaetigkeit. Z okazji kongresu eucharystycznego w Amsterdamie w 1924 roku powstał projekt utworzenia międzynarodowej organizacji charytatywnej pod nazwą Caritas Catholica. Zarząd tej organizacji ukonstytuował się na konferencji w Lucernie w 1926 roku, na siedzibę związku wybrano Bazyleę. Polskę reprezentował w nim Związek Poznański w osobach ks. Walentego Dymka i ks. Janiaka
Na ziemiach polskich związki towarzystw dobroczynnych powstały również na przełomie stuleci: w 1895 roku we Lwowie powstał Związek Katolickich Towarzystw i Zakładów Dobroczynnych, który koordynował pracę stowarzyszeń św. Wincentego a’Paulo oraz innych towarzystw i dzieł charytatywnych. W 1907 roku ks. Stanisław Adamski wraz z ks. Piotrem Wawrzyniakiem zwołał w Poznaniu zebranie organizacyjne Związku Polsko-Katolickich Towarzystw Dobroczynnych. Poznański Związek Caritas wzorujący się w swej organizacji i formach pracy na niemieckim Caritasverband odegrał pionierska rolę w stosunku do inicjatyw, które po odrodzeniu Polski zostały podjęte we wszystkich diecezjach w Polsce. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych prawie we wszystkich diecezjach w Polsce powstały lokalne związki Caritas. W 1937 roku powstał projekt stworzenia centrali diecezjalnych związków, na przeszkodzie w realizacji tego projektu stanęła wojna.

UNICEF
Historia UNICEF w Polsce rozpoczęła się w 1962 roku, kiedy to z inicjatywy profesora medycyny Bogusława Kożusznika powstał pierwszy Komitet Narodowy we wschodniej części Europy. Od początku swojego istnienia UNICEF w Polsce pomagał polskim dzieciom. Dzięki jego zaangażowaniu przez wiele lat kupowano wyposażenie dla polskich ośrodków zdrowia, sprowadzano surowce do produkcji artykułów dla dzieci, wspierano programy pomocy dzieciom. Podczas stanu wojennego Komitety Narodowe UNICEF z Europy Zachodniej przekazywały polskim dzieciom lekarstwa, odzież i odżywki. Od 2002 roku Polska została zakwalifikowana przez UNICEF do krajów wysoko rozwiniętych. W związku z tym jednym z podstawowych zadań Polskiego Komitetu Narodowego, podobnie jak 36 pozostałych Komitetów Narodowych, jest promowanie praw dziecka oraz zbieranie funduszy na prowadzenie przez UNICEF programów pomocy dzieciom w najbardziej potrzebujących krajach świata.
Zarząd PKN UNICEF składa się z dwóch osób: Adam Aduszkiewicz - Dyrektor Generalny, Magdalena Krupa-Hernandez - Dyrektor Wykonawczy.

Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy
Fundacja Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy została zarejestrowana w Warszawie 2 marca 1993 roku. Jej założycielami są Jerzy Owsiak, Lidia Niedźwiedzka-Owsiak, Bohdan Maruszewski, Piotr Burczyński, Paweł Januszewicz, Walter Chełstowski, Beata Bethke.
Podstawowym celem Fundacji jest działalność w zakresie ochrony zdrowia polegająca na ratowaniu życia chorych osób, w szczególności dzieci, i działanie na rzecz poprawy stanu ich zdrowia, jak również na działaniu na rzecz promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej. Promocja i profilaktyka zdrowotna znalazła się w naszym statucie pod koniec zeszłego roku z racji naszego zaangażowania w te problemy.

MOP
Międzynarodowa Organizacja Pracy została założona w 1919 r., aby doprowadzić rządy, przedsiębiorców i związki zawodowe do wspólnego działania na rzecz sprawiedliwości społecznej i lepszych warunków życia na całym świecie. Jest to organizacja trójstronna, w której reprezentanci pracowników i przedsiębiorców mają udział w jej pracach z takim samym statusem jaki mają rządy. Liczba krajów członkowskich MOP wynosi aktualnie 180 (stan w dniu 23.01.2007 r.). W roku swego pięćdziesięciolecia w 1969 r., MOP została nagrodzona Pokojową Nagrodą Nobla. Biuro Organizacji mieści się w Genewie w Szwajcarii.



3.System ochrony praw człowieka w Polsce.



Demokratyzacja życia politycznego i społecznego, będąca konsekwencją przełomu roku 1989, pozwoliła Polsce na pełną akceptację międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw człowieka. Efektem tych zmian było ratyfikowanie wielu umów oraz przyjęcie międzynarodowych procedur kontrolnych.

Działania te - poprzez uwiarygodnienie polskiego systemu demokracji, praworządności i praw człowieka - stanowiły ważny krok na drodze do Rady Europy, Paktu Północnoatlantyckiego Unii Europejskiej.

Początki działalności organizacji obywatelskich

Przyjęcie Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie przyczyniło się do powstawania w ówczesnych państwach socjalistycznych, organizacji i ruchów obywatelskich, stawiających sobie za cel działania, obronę praw człowieka. Jednym z nich był Komitet Obrony Robotników (KOR), powstały w reakcji na represje władz państwowych wobec uczestników protestu robotniczego w czerwcu 1976 roku. Głównym zadaniem KOR było finansowe i prawne wspieranie prześladowanych robotników. Po ich uwolnieniu, w 1977 roku KOR przekształcił się w Komitet Samoobrony Społecznej "KOR". Kolejnym ugrupowaniem opozycyjnym był Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO), działający w latach 1977-1981. Ruch widział możliwość realizacji stawianych sobie celów poprzez zmiany ustrojowe, zmierzające do budowy państwa obywatelskiego oraz uniezależnienie Polski od wpływów ZSRR. Spośród powstałych wówczas organizacji działa do chwili obecnej Komitet Helsiński w Polsce, który od momentu powołania w 1982 roku kontroluje przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności, gwarantowanych w przyjętych przez Polskę umowach międzynarodowych oraz dokumentach KBWE/OBWE. Komitet jest członkiem Międzynarodowej Helsińskiej Federacji Praw Człowieka z siedzibą w Wiedniu. Pogarszająca się pod koniec lat 70. sytuacja polityczna
i ekonomiczna kraju doprowadziła m.in. do utworzenia przez opozycyjnych działaczy Wolnych Związków Zawodowych.

W rezultacie kierowanego przez związki strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku było utworzenie, za zgodą władz, Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Bardzo szybko "Solidarność" stała się masowym ruchem, liczącym 10 milionów członków. Wprowadzenie w Polsce stanu wojennego w grudniu 1981 roku zahamowało oficjalną aktywność organizacji obywatelskich i pracowniczych, zmuszając je do prowadzenia w podziemiu działalności na rzecz praw człowieka. Wyrazem uznania społeczności międzynarodowej dla poczynań opozycji demokratycznej w Polsce było przyznanie w 1983 roku Pokojowej Nagrody Nobla przywódcy "Solidarności" i późniejszemu prezydentowi Rzeczypospolitej - Lechowi Wałęsie.

Organy państwa czuwające nad przestrzeganiem praw człowieka

W Polsce konsekwentnie podejmowane są działania, zmierzające do budowania społeczeństwa obywatelskiego. Jednymi z

najważniejszych jego elementów są zgodne z prawem działania władz oraz funkcjonowanie instytucji, gwarantujących przestrzeganie praw ludzkich i obywatelskich. Rzecznik Praw Obywatelskich - konstytucyjny organ czuwający nad ochroną praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji i innych aktach normatywnych. Rzecznik Praw Obywatelskich posiada szerokie kompetencje i dysponuje różnymi środkami działania. Daje mu możliwość skutecznego występowania w interesie każdego obywatela, którego prawa zostaną w jakikolwiek sposób naruszone.

wyczulony jest na kwestie ochrony praw człowieka. Dowodzą tego przede wszystkim podejmowane przez niego działania. Do kompetencji Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka należą sprawy przestrzegania prawa i praworządności oraz praw człowieka. Przez Sejm, za zgodą Senatu, powoływany jest

Trybunał Konstytucyjny, czuwający nad tworzonym w Polsce prawem, dba także o zgodność ustaw i przepisów z międzynarodowymi umowami, ratyfikowanymi przez państwo polskie. Jest także organem, do którego każdy - "czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone", jak głosi artykuł 79 Konstytucji RP - ma prawo wnieść tzw. skargę konstytucyjną. Gwarantem poszanowania praw ludzkich i obywatelskich są także niezależne i niezawisłe sądy.

Działania na arenie międzynarodowej

Polska, jako członek pierwotny Organizacji Narodów Zjednoczonych, ratyfikowała jeszcze przed 1989 rokiem znaczną część umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka. Jednak dopiero przywrócenie demokracji zaowocowało uznaniem tych praw za obszar zainteresowania społeczności międzynarodowej, a nie - jak w czasach PRL - wewnętrznej sprawy każdego państwa. Polska ratyfikowała Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, składające się na Pakty Praw Człowieka ONZ. Wśród konwencji praw człowieka przyjętych w systemie Narodów Zjednoczonych na uwagę zasługuje fakt, iż dwie spośród z nich opracowano z inicjatywy Polski. Były to "Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości" oraz "Konwencja o prawach dziecka". Ich przyjęcie przez społeczność międzynarodową uznać należy za sukces polskiej dyplomacji.
Najbardziej zaawansowany system standardów i ochrony praw człowieka stworzony został w ramach Rady Europy. Polska została przyjęta do tej organizacji w 1991 roku, po spełnieniu trzech statutowych wymogów: wprowadzenia demokracji reprezentatywnej i pluralistycznej, przestrzegania praworządności oraz podstawowych praw i wolności człowieka. Wraz z oficjalnym przystąpieniem do Rady Europy, Polska przyjęła Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a następnie złożyła deklarację o uznaniu kompetencji Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Działania te oznaczały akceptację przez Polskę całego systemu konwencyjnego z jego wysokimi standardami merytorycznymi i kontrolnymi oraz rozwiniętego na przestrzeni wielu lat orzecznictwa Europejskiej Komisji i Trybunału Praw Człowieka. Polska przystąpiła ponadto do Europejskiej Konwencji o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu oraz Europejskiej Karty Społecznej. Ratyfikacja Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przyniosła polskim obywatelom pełne prawo do wnoszenia indywidualnych skarg przed Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Polska jest także członkiem wielu ugrupowań regionalnych lub subregionalnych. Jako uczestnik KBWE/OBWE zaakceptowała wszystkie postanowienia przyjętych dokumentów w ramach tzw. ludzkiego wymiaru, odnoszące się do zasad demokracji reprezentatywnej, praworządności oraz praw człowieka. Polska uczestniczy od 1991 r. w pracach Inicjatywy Środkowoeuropejskiej. W jej ramach bierze aktywny udział w pracach grupy roboczej do spraw mniejszości. Polska jest sygnatariuszem wypracowanego w 1994 r. instrumentu ISE o ochronie mniejszości narodowych. Polska uczestniczy też bardzo aktywnie w pracach grupy roboczej do spraw wspomagania instytucji demokratycznych powołanej przez Radę Państw Morza Bałtyckiego. W 1994 r. utworzono ponadto urząd Komisarza do spraw Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, w tym Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych. Zaangażowanie w działalność Międzynarodowej Organizacji Pracy przyniosło ratyfikowanie przez Polskę wszystkich konwencji, zaliczanych do tzw. twardego rdzenia ochrony praw człowieka. Znalazły się wśród nich Konwencja dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych, Konwencja dotycząca zniesienia pracy przymusowej oraz Konwencja dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu.
Jeśli idzie o UNESCO, Polska ratyfikowała jedną z jej podstawowych konwencji dotyczących ochrony praw człowieka - Konwencję w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty.