Religia Mezopotamii.

KOSMICZNA TRIADA
Głównym bogiem jest An, w mitologii sumeryjskiej bóg nieba, ojciec i król wszystkich bogów. An jest sumeryjskim słowem na określenie nieba i tego który był pierwszą siłą sprawczą w dziele stworzenia, a także dalekim, najwyższym przywódca bogów. Choć An występuje jako istota wszechpotężna, to nie ingeruje w sprawy ludzkie. Był ojcem wszystkich bogów a jego żoną była bogini ziemi Ki. Z tego związku narodził się bóg Enlil – pan wiatru i powietrza. W jednym z poematów sumeryjskich jest napisane że, inni bogowie nawet nie mogą spoglądać na jego wspaniałości. Jego żoną jest bogini Ninlil. Enlil często określany jest jako "Wielka Górą" i "Król obcych krain", co może sugerować jego związek z górami Zagros. Dla Sumeryjczyków stał się on naczelnym bóstwem. Podczas gdy An wzniósł niebo do góry, Enlil przeniósł swoją matkę-ziemię Ki “na dół”. Uważano go za siłę destrukcyjną (mocny wiatr) i wrogą ludziom, ale też przypisywano mu nieco życzliwości: ustalał przeznaczenie króla i kraju. Głównym ośrodkiem kultu była świątynia Ekur w Nippur. Ostatnim bogiem który wypełnia miejsce w kosmicznej triadzie jest Enki. Był on bogiem podziemnego oceanu wody słodkiej. Kojarzono go z mądrością, magią i zaklęciami magicznymi oraz z umiejętnościami i rzemiosłami cywilizacji.

POZA KOSMICZNĄ TRIADĄ
W starożytnym Sumerze zarówno słońce jak i księżyc były bóstwami męskimi. Nanna według Sumerów to bóg księżyca. Był on synem Enlila i Ninlil. Jeden z poematów sumeryjskich opowiada historię zgwałcenia przez Enlila młodej bogini. Za ten czyn Enlil został skazany przez pozostałych bogów na wygnanie, ale Ninlil poszła za nim nosząc już w swoim łonie Nannę. Żoną Nanny została bogini Ningal, a ich dziećmi byli bóg słońca Utu i bogini Inana. Była on boginią miłości, płodności, przyrody i wojny, utożsamiana z planetą Wenus. Była najważniejszym żeńskim bóstwem Mezopotamii przez wszystkie okresy jej historii. Sumeryjskie imię bogini - Inana - wywodzi się prawdopodobnie z domniemanego Nin-ana, "Pani Nieba". Fakt, że w żadnym przekazie bogini Inanna nie ma stałego małżonka, jest ściśle związany z jej rolą jako bogini miłości cielesnej. Główne przekazy dotyczące Inanny przedstawiają jako córkę boga Ana, blisko związaną z sumeryjskim miastem Uruk. W odmiennych przekazach uchodziła za córkę Enlila lub nawet Enkiego. Według innej tradycji była uważana za córkę boga księżyca Nanny i siostrę boga słońca Utu. Był on sumeryjskim bogiem słońca. Uosabiał on powracające każdego dnia światło słońca, które świeci ludziom i daje dobroczynne ciepło, powodujące wegetacje roślin. W tradycji sumeryjskiej Utu był synem Nanny, boga księżyca. Utu uważany był za boga prawdy, sprawiedliwości i prawa, był również bezpośrednio zainteresowany sprawami ludzi.

Bogowie:

[A]
ABA - bóg wegetacji niższej rangi
AMANAKI - inaczej Enki
AMAUSZUMGAKANA - inaczej Dunmuzi
AN - król bogów i pan niebios, pierwszy bóg wyłoniony z elemnetów nieba i ziemi, ojciec Enlila. Główne miejsce jego kultu w Sumerze to miasto Uruk
ANSZAR - prabóstwo uosabniające sferę niebios
ANUNNA - ogólne okreslenie "wielkich bogów" zrodoznych za sprawą Ana w początkowym okresie tworzenia wszechświata
ARURU - atropomorficzna forma pierwotnej "matki-ziemi", rodzicielka wielu bóstw, jedna z czterech tzw. bogów-stworzycieli
ASZNAN - bogini ziarna
AZIMUA - bogini niższej rangi urodzona przez Ninhursangę dla uleczenia bólu ramienia boga Enki
[B]
BABA - córka Ana, małżonka Ningirsu lub Zababy w mieście-państwie Lagasz
[D]
DUDUDUH - bogini która pomagała Ninmah przy lepieniu z gliny modelu pierwszego człowieka
DUMUZI - bóg-pasterz, mąż Inany, w późniejszych czasach bóg wegetacji
[E]
ENBILULU - opiekum rzek i kanałów wodnych. Najprawdopodobniej syn Enlila i Ninlil lub też Enkiego i Damgalnuny [Damkiny]
ENKI - [inaczej: Nudimmud]; jeden z czterech bogów-stworzycieli, wałdca oceanu wód słodkich Abzu, opiekum rzemisła, bóg mądrości i magii. Syn Ana i Nammy. Główny twórca i organizator świata
ENKIMDU - opiekun rolnictwa oraz systemów nawadniania. Syn boga Enki
ENLIL - [inaczej: Nunamnir]; jeden z czterech bogów-stworzycieli, pan przestrzeni powietrznej i ziemi. Syn Ana i Ki. Żona jego to Ninlil [Sud]
ENSA'AG, ENSZAG, ENZAG - [inaczej: Ninzaga]; urodzony przez Ninhursangę dla uleczenia bólu boków boga Enki, pan kraju Cilmun. Jego małzonka to Ninsikila.
ENUL - bóg wystepujący czasem jako ojciec Nuski, posła Enlila
ERESZGUNA - [inaczej: Ninguna]; bogini pomocna Ninmah przy lepieniu pierwszego modelu człowieka
ERESZKIGAL - [inaczej: Gaszankigala]; władczyni świata podziemnego zmarłych, siostra Inany, małzonka Gugalany
EZINA - [inaczej: Asznan] - opiekunka zbóż
[G]
GASZANSZUBURA - [inaczej: Ninszubura]; posłanka i powiernica Inany
GIBIL - bóg ognia i światła, syn Ana lub boga Enki
GUGALANA-małżonek Ereszkigal ,sprawujący wraz z nią władzę w świecie podziemnym zmarłych.Ojciec Ninazu
[H]
HAJA - pierwszy małzonek Nidaby [Nisaby]
[I]
INANA - bogini miłości a zarazem wojny, jedna z siedmiu "roztrzygająca losy". Córka Ana lub też Nannara czy Enkiego. Małżonka boga-pasterza Dumuziego
ISIMU(D) - poseł i powiernik boga Enki
ISZKUR - bóg burzy, wiatrów i deszczu; syn Ana lub według innej tradycji - Enlila
[K]
KALKAL - bóg niższej rangi, strażnik bramy w Ekur - świątyni Enlila w Nippur
KI – Bogini ziemi
KULIANA - [inaczej: Dumuzi]; bóg-pasterz, nastepnie bóg wegetacji
KULLA - opiekun wyrobu cegieł
[L]
LAHAMA - grupa 50 bóstw zamieszkująca głębiny oceanu Engur, pozostająca na usługach boga Enki
LAHAREM - bóg trzody
LULAL - bóg opiekunczy
[M]
MESLAMTA-EA - jedno z bóstw świata podziemnego, byc może strażnik jego bram. Syn Enlila i Ninlil
MULLIL - [inaczej: Enlil, patrz Enlil]
MUSZDAMMA - opiekun budownictwa
[N]
NAMMA/NAMMU - prarodzicielka wielu bogów takich jak: Ana i Enkiego, twórczyni pierwszej formy człowieka wraz z ustaleniem jego przeznaczenia i natury
NANIBGAL - [inaczej: Nidaba, Nisaba]; matka Ninlil
NANNA(R) - bóg księżyca, jeden z siedmiu "roztrzygający losy", syn Enlila i Ninlil, ojciec boga słońca - Utu
NANSZE - opiekunka mórz i rybołóstwa morskiego, związana z wróżbiarstwem i objaśnieniem snów.
NAZI - bogini niższej rangi, zrodozna przez Ninhursangę dla uleczenia bólu gardła boga Enki
NERGAL - bóg świata podziemnego i jego władca jako małżonek Ereszkigal, syna Enlila i Ninlil
NETI - odźwierny bram świata podziemnego
NIDABA/NISABA - [inaczej: Nunbarszegunu, Nanibgal]; opiekunka Sumerów, bogini mądrości, patronka pisma i pisarzy, bogini ziarna i trzciny, córka Ana i Urasz, małżonka Haji, matka Sud/Ninlil
NINAZU - bóstwo świata podziemnego, syn Enlila i Ninlil, ojciec boga wegetacji Ningiszzidy
NINBARA - bogini niższej rangi pomocna Ninmah przy lepieniu z gliny pierwszego modelu człowieka
NINDARA - małżonek Nansze/Nazi
NINGAL - małżonka Nanny/Nannary, matka Utu
NINGIRIDA - bogini niższej rangi zrodzona przez Ninhursangę dla uleczenia bólu nosa boga Enki
NINGISZZIDA - bóg wegetacji, bóstwo świata podziemnego, syn boga Ninazu, wedłu jednej z tradycji traktowany jako ojciec Dumuziego
NINHURSANGA - antropomorficzna forma pierwotnej "matki-ziemi", rodzicielka wielu bóstw, jedna z 4 tzw. "bogów-stworzycieli"
NINIMMA - bogini niższej rangi pomocna Ninmagh przy lepieniu z gliny pierwszego modelu człowieka
NINISINA - pani miasta Isin, być może siostra Inany, niewolnica boga Ana, małżonka Pabilsanga
NINKASI - bogini niższej rangi urodzona przez Ninhursangę dla uleczenia bólu ust boga Enki
NINKIRI'UDU - bogini niższej rangi urodzona przez Ninhursangę dla uleczenia bólu nosa boga Enki
NINKURRA - córka boga Enki i Ninnissy/Ninmu, uwiedzina potem przez boga Enki, matka Uttu lub też Ninimmy
NINLIL - [wcześniej: Sud]; małżonka Enlila, matka boga Nannara
NINMADA - bogini niższej rangi pomocna bogini Ninmah przy lepieniu z gliny modelu pierwszego człowieka
NINMAH-pod imienię Ninmah wystepuje jako twórczyni modelu pierwszego człowieka wraz z ustaleniem zadań
NINMUG - bogini niższej rangi pomocna Ninmah przy lepieniu z gliny modelu pierwszego człowieka
NINMUGA - mistrzyni w obróbce kamieni, drzewa i metalu, opiekunka tego rzemiosła, czasem wystepuje jako siostra Inany
NINSIKILA - opiekunka kraju Dilmun, małzonka lub córka boga Enki
NINSZARA - bogini niższej rangi pomocna Ninmah przy lepieniu z gliny modelu pierwszego człowieka
NINSZUBURA - [inaczej: Gaszanszubura]; posłanka i powiernica Inany
NINTI - bogini niższej rangi urodzona przez Ninhursangę dla uleczenia żebra boga Enki, nazywana panią "miesięcy" (ciąży)
NINTINUGGA - bogini miasta Urubil
NINTULLA - bóstwo urodzone przez Ninhusangę dla uleczenia bólu skóry na głowie boga Enki; pan krjau Magan
NINUL - bogini wystepująca czasem jako matka Nuski, posła i powiernika Enlila (patrz też Enul)
NINUNU - bogini z Szurupak
NINURTA - bóg wojny i huraganu, syn Enlila i Ninmah
NUDIMMUD - przydomek, zastępcze imię boga Enki
NUMUSZDA - bóg miasta i krainy Kazallu
NUNAMNIR - przydomek, zastepcze imię boga Enlila
NUNBARSZEGUNU - [inaczej: Nidaba/Nisaba, Nanibgal]; matka Sud/Ninlil
NUSKA - poseł i powiernik Enlila
[P]
PABILSANG - opiekun miasta Larak, syn Enlila, małzonek Ninisiny z Isin
[S]
SUD - opiekunka Szurupak, później małzonka Enlila z nowym imieniem Ninlil, matka Nannara
SUEN - [inaczej: Nanna(r), patrz Nanna(r)]
SUMUGAN/SUMUKAN - opiekun przyrody w kraju wyżynnym i na wysokim stepie, zwłaszcza dzikich zwierząt, syn boga Utu
SZARA - opiekun miasta-państwa Ummy, być może syn Inany
SZARUR - upersonifikowana i podniesiona do rangi bóstwa broń opiekuńcza boga Ninurty
SZERIDA - bogini światła i urodzaju, byc może małżonka Utu
SZUZIANNA - bogini niższej rangi pomocna Ninmah przy lepieniu z gliny modelu pierwszego człowieka
[U]
UMUNDARA - [inaczej: Nindara, patrz Nindara]
URASZ - bogini "ziemia", według niektórych tradycji małżonka Ana, matka Ninisiny
USZUMGALANA - [inaczej: Dumuzi, patrz Dumuzi]
UTTU - bogini wegetacji, potem opiekunka tkactwa, córka Enki i Ninkurry
UTU - bóg słońca, syn Nannara i Ningal, brat Inany, małżonek Szeridy, jeden z grupy siedmiu bogów "roztrzygających losy", bóg sprawiedliwości i wróżbiarstwa.