Ekonomia - zagadnienia

Badanie relacji pionowo-poziomych

Ustalenie relacji pomiędzy poszczególnymi pozycjami aktywów i pasywów wymusza konieczność przekształcenia bilansu księgowego w bilans analityczny. W bilansie analitycznym poszczególne pozycje aktywów i pasywów uszeregowane zostały według kryterium czasu. Zależność tą prezentuje poniższy rysunek.

Powyżej
roku Aktywa
stałe Kapitał
stały Powyżej
roku
Aktywa
bieżące
Poniżej
roku Zobowiązanie
bieżące Poniżej
roku

Aktywa stałe = Aktywa trwałe + Należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy
Aktywa bieżące = Aktywa obrotowe – Należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy
Kapitał stały = Kapitały własne + Rezerwy długoterminowe + Zobowiązania długoterminowe +
(pasywa stałe) + Zobowiązania z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12
miesięcy + rozliczenia międzyokresowe długoterminowe
Zobowiązania bieżące = Rezerwy krótkoterminowe + Zobowiązania krótkoterminowe – Zobowiązania
(pasywa bieżące) z tytułu dostaw i usług o terminie wymagalności powyżej 12 miesięcy +
(krótkoterminowe + Rozliczenia międzyokresowe krótkoterminowe
źródła finansowania)

W górnej części aktywów zamieszczono aktywa o okresie zamienialności na gotówkę dłuższym niż rok bilansowy, a w górnej części pasywów stałych (kapitałach stałych) – źródła finansowania o okresie zapadalności dłuższym niż rok bilansowy.

W wieli przedsiębiorstwach część aktywów bieżących finansowana jest kapitałem stałym. Ta część kapitału stałego, która finansuje aktywa bieżące, jest nazywana kapitałem obrotowym netto lub kapitałem pracującym.

KAPITAŁ PRACUJACY = Kapitał stały – aktywa trwałe = (kapitał własny + kapitał obcy długoterminowy) – aktywa trwałe

Dodatnia wartość kapitału pracującego potwierdza fakt finansowania części majątku obrotowego długoterminowymi (stabilnymi) źródłami finansowania. Zwiększa to bezpieczeństwo finansowe prowadzonej działalności.
 Ujemna wartość kapitału pracującego oznacza niewydolność w stosunku do „złotej reguły bilansowania”.

W literaturze przedmiotu występuje również pojęcie kapitału obrotowego brutto. Kapitał obrotowy brutto jest równy aktywom bieżącym, które są finansowane źródłami krótkoterminowymi i częścią kapitału stałego bądź tylko źródłami krótkoterminowymi.

Przesunięcie należności krótkoterminowych powyżej 12 miesięcy do aktywów trwałych dla celów obliczenia aktywów bieżących jest uzasadnione tym, że przedsiębiorstwo planowo odzyska środki pieniężne od odbiorców w okresie dłuższym niż rok. Nie zapewniają one terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych. Pozostawienie ich w strukturze aktywów krótkoterminowych utrudniłoby ocenę płynności finansowej, podobnie jak pozostawienie zobowiązań krótkoterminowych wobec dostawców powyżej 12 miesięcy zobowiązaniach, które powinny być uregulowane w okresie krótszym niż rok bilansowy.

KAPITAŁ OBROTOWY NETTO = Kapitał stały – Aktywa stałe

KAPITAŁ OBROTOWY NETTO = Aktywa bieżące – Zobowiązania bieżące

Powyższa formuła pokazuje, że kapitał obrotowy netto to część aktywów bieżących, która nie musi być przeznaczona na regulowanie zobowiązań krótkoterminowych. Wielkość kapitału obrotowego netto jest wykorzystywana w przedsiębiorstwie przy badaniu struktury majątkowo-kapitałowej.

Złota reguła (zasada) bilansowania
 aktywa stałe (aktywa trwałe) w miarę możliwości powinien być sfinansowany kapitałem własnym,
jeśli jest to niemożliwe, prawidłowym źródłem pokrycia aktywów stałych (trwałych) jest długookresowy kapitał obcy, z tym, że wielkość kapitału stałego (kapitału własnego
i długoterminowego kapitału obcego) powinna przekraczać wartość aktywów trwałych,
 aktywa obrotowe powinien być pokryty nie tylko kapitałem własnym, ale także kapitałem obcym krótkoterminowym.

Wskaźnik pokrycia aktywów stałych kapitałem własnym

Kapitał własny

≥1
Aktywa stałe

Srebrna reguła (zasada) bilansowania
Dopuszcza się możliwość sfinansowania aktywów trwałych (stałych) kapitałem stałym, na który składa się kapitał własny i zobowiązania długoterminowe.
Ze względu na to, że aktywa trwałe charakteryzują się niskim stopniem płynności, muszą być one finansowane kapitałem długoterminowym. Muszą być one pokryte ze stabilnych źródeł finansowania, niewymagających szybkiego zwrotu.
Nieprzestrzeganie tej zasady i częściowe finansowanie aktywów trwałych krótkoterminowym kapitałem obcym grozi zachwianiem równowagi finansowej jednostki gospodarczej, co może doprowadzić do jej upadłości.

Wskaźnik pokrycia aktywów stałych kapitałem stałym

Kapitał stały

≥1
Aktywa stałe

Ważny jest udział kapitałów własnych w kapitałach stałych. Im jest on wyższy, tym przedsiębiorstwo dysponuje większą swobodą i niezależnością finansową. Przyjmuje się, że przynajmniej 2/3 aktywów stałych powinno być sfinansowane kapitałami własnymi.
W praktyce przedsiębiorstw – z uwagi na sposób ewidencji zobowiązań krótkoterminowych – reguły te często nie są zachowywane. W zobowiązaniach tych ewidencjonuje się bowiem kredyty krótkoterminowe oraz emisje papierów dłużnych, które mogą być rolowane, co powoduje, że stają się one średnioterminowymi źródłami finansowania o okresie zwrotu około 3 lat i mogą być wykorzystane na dłuższe finansowanie aktywów bieżących oraz na finansowanie inwestycji.
W analizie struktury majątkowo-kapitałowej istotne staje się również zbadanie relacji zachodzących pomiędzy kapitałem obrotowym netto a aktywami ogółem bądź wybranymi grupami lub przychodami ze sprzedaży.

Relacja kapitału obrotowego netto do aktywów ogółem =
Kapitał obrotowy netto x 100%
Aktywa
ogółem

Relacja kapitału obrotowego netto do aktywów bieżących =
Kapitał obrotowy netto x 100%
Aktywa
bieżące

Relacja ta pokazuje, w jakim stopniu kapitał obrotowy netto finansuje majątek zaangażowany
w operacyjnej działalności przedsiębiorstwa (zapasy, należności, inwestycje krótkoterminowe). Ustalenie tej relacji ma sens wówczas, gdy przedsiębiorstwo posiada dodatni kapitał obrotowy netto. Oblicza się wówczas, jaki procent aktywów bieżących jest finansowany źródłami długoterminowymi, a jaki źródłami krótkoterminowymi. W przypadku, gdy mamy do czynienia z ujemnym poziomem kapitału obrotowego netto, konieczne jest ustalenie relacji tego kapitału do aktywów stałych
Kapitał obrotowy netto jest zaangażowany głównie w zapasach i należnościach. Długoterminowe źródła finansowania są zazwyczaj droższe niż krótkoterminowe i są wykorzystywane do pokrycia aktywów trwałych. Taka sytuacja może wystąpić w bardzo krótkim okresie i wynikać z przepływu gotówki, a nie strategii finansowania. Dlatego do oceny źródeł finansowania aktywów bieżących przydatny może być wskaźnik:

Relacja kapitału obrotowego netto do wartości zapasów i należności =
Kapitał obrotowy netto x 100%
Zapasy + Należności

Za dobry stan finansowania zapasów i należności uważa się sytuację, gdy kapitał obrotowy netto pokrywa połowę ich wartości – wówczas wskaźnik wynosi 50%. Jest to jednak wielkość średnia dla przedsiębiorstw produkcyjnych. Sytuacje poszczególnych przedsiębiorstw mogą obiegać od tego orientacyjnego poziomu, co wcale nie oznacza trudnej sytuacji finansowej. Będzie to uzależnione od polityki kredytu kupieckiego, długości cyklu operacyjnego, doboru źródeł finansowania.
W firmach, w których działalność opiera się na posiadanych aktywach, a kapitał stały jest wykorzystywany do dynamizowania sprzedaży, można kapitał obrotowy netto do przychodów ze sprzedaży.

Relacja kapitału obrotowego netto do przychodów ze sprzedaży = Kapitał obrotowy netto
Przychody ze sprzedaży

Powyższą relację można wyrazić w procentach lub jako krotność. Przykładowo, relacja 0,2 będzie oznaczała, że każda złotówka przychodów ze sprzedaży wymaga zaangażowania 20 groszy kapitału obrotowego netto. Wzrost tej relacji będzie pokazywał, że coraz więcej drogich długoterminowych źródeł pochłania obrót, co przełoży się na wynik finansowy. Dlatego sytuacja ta będzie wymagała przeprowadzenia analizy zasadności takiego sposobu finansowania.
Z praktyki zarządzania finansami przedsiębiorstw wynika, iż nie ma potrzeby ustalania wszystkich wskazanych powyżej relacji, gdyż mierzą one to samo zjawisko, a niektóre z nich tylko przybliżają pomiar sytuacji majątkowo-kapitałowej przedsiębiorstwa do specyfiki jego funkcjonowania.

Zadanie 2.
W tabeli 3 przedstawiono przekształcony bilans spółki „X”. Na podstawie zaprezentowanych danych dokonaj oceny relacji majątkowo-kapitałowych. Oblicz i zinterpretuj następujące wskaźniki:
1. kapitał obrotowy netto,
2. wskaźnik pokrycia kapitałów własnych aktywami stałymi,
3. wskaźnik pokrycia kapitałów stałych aktywami stałymi,
4. rotacji kapitału obrotowego netto do aktywów ogółem,
5. rotacji kapitału obrotowego netto do aktywów bieżących,
6. rotacji kapitału obrotowego netto do zapasów i należności,
7. rotacji kapitału obrotowego netto do przychodów ze sprzedaży.

Tabela. 3. Przekształcony bilans spółki „X”

Wyszczególnienie 2003 2004 2005
AKTYWA STAŁE
Aktywa trwałe 131 639 110 424 97 162
+ Należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy (od jednostek powiązanych i pozostałych) + 6 747
+ 2 827 + 6 785
+ 5 001 + 8 283
+ 686
Razem aktywa stałe 141 213 122 310 106 131
AKTYWA BIEŻĄCE
Aktywa obrotowe 211 226 220 002 206 623
- Należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy (od jednostek powiązanych i pozostałych) - 6 747
- 2 827 - 6 785
- 5 001 - 8 283
- 686
Razem aktywa bieżące 201 652 208 216 197 654
KAPITAŁ STAŁY
Kapitał własny 134 184 141 474 142 321
+ Rezerwy długoterminowe (na świadczenia emerytalne
i podobne oraz pozostałe) + 11 410
+ 0 + 14 160
+ 3 951 + 14 236
+ 1 137
+ Zobowiązania długoterminowe + 23 100 + 21 800 + 20 900
+ Zobowiązania z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12 miesięcy + 0 + 0 + 0
+ Rozliczenia międzyokresowe długoterminowe + 878 + 898 + 1 015
Razem kapitał stały 169 572 182 283 179 609
ZOBOWIĄZANIA BIEŻĄCE
Rezerwy krótkoterminowe (na świadczenia emerytalne
i podobne oraz pozostałe) 864
+ 1 735 930
+ 755 927
+ 3 983
+ Zobowiązania krótkoterminowe + 105 437 + 80 607 + 74 811
- Zobowiązania z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12 miesięcy - 0 - 0 - 0
+ Rozliczenia międzyokresowe krótkoterminowe + 65 257 + 65 951 + 44 455
Razem zobowiązania bieżące 173 293 148 243 124 176

Rozwiązanie
Na podstawie danych z tabeli 3 ustalono poziom kapitału obrotowego netto w spółce”X” w kolejnych latach.

• 2003 r.
KON = 169 572 – 141 213 = 28 359 tys. zł
KON = 201 652 – 173 293 = 28 359 tys. Zł

• 2004 r.
KON = 182 283 – 122 310 = 59 973 tys. zł
KON = 208 216 – 148 243 = 59 973 tys. Zł

• 2005 r.
KON = 179 609 – 106 131 = 73 478 tys. zł
KON = 197 654 – 124 176 = 73 478 tys. zł

Wskaźnik 2003 2004 2005
pokrycia kapitałów własnych aktywami stałymi (134 184
141 213)x100% =
95,0% (141 474
122 310)x100% =
115,7% (142 321
106 131)x100% =
134,1%
wskaźnik pokrycia kapitałów stałych aktywami stałymi (169 572
141 213)x100% =
120,1% (182 283
122 310)x100% =
149,0% (179 609
106 131)x100% =
169,2%
rotacji kapitału obrotowego netto do aktywów ogółem (28 359
342 865)x100% =
8,3% (59 973
330 526)x100% =
18,1% (73 478
303 785)x100% =
24,2%
rotacji kapitału obrotowego netto do aktywów bieżących (28 359
201 652x100%
14,1% (59 973
208 216)x100% =
28,8% (73 478
197 654)x100% =
37,2%
rotacji kapitału obrotowego netto do zapasów i należności (28 359
26 642+87 911)x100% =
24,8% (59 973
22 749+113 342)x100% =
44,1% (73 478
26 331+127 609)x100% =
47,7%
rotacji kapitału obrotowego netto do przychodów ze sprzedaży (28 359
462 097+1 519) =
0,06
(59 973
368 889+1 507) =
0,16 (73 478
281 705+1 921) =
0,26

Jak wynika z danych zamieszczonych w powyższej tabeli stopień pokrycia aktywów stałych kapitałami własnymi wzrósł z 95% w 2003 r. do 134,1% w 2005 r. Udział kapitałów własnych w strukturze źródeł finansowania majątku zwiększył się, co wpłynęło na poziom kapitału obrotowego netto i zakres finansowania aktywów bieżących tymi kapitałami. O ile w 203 r. tylko 14,1% aktywów bieżących było finansowane kapitałami stałymi, o tyle w 2005 r. już ponad 37,0% środków finansujących aktywa bieżące miało okres zapadalności dłuższy niż rok bilansowy. Wyraźnie wzrósł też stopień finansowania kapitałami stałymi bieżącego obrotu spółki. W 2003 r. na 1 zł przychodów ze sprzedaży spółka angażowała 6 gr kapitału obrotowego netto, w 2005 r. zaś 26 gr.

Badanie płynności finansowej przedsiębiorstwa

• Wskaźnik bieżącej płynności finansowej current ratio)
• Wskaźnik przyspieszonej płynności finansowej (wskaźnik szybki – quick ratio)
• Wskaźnik środków pieniężnych
• Wskaźnik natychmiastowej płynności finansowej (treasury ratio)

Wskaźnik bieżącej płynności finansowej = Aktywa bieżące
Zobowiązania bieżące

Wskaźnik ten informuje o zdolności przedsiębiorstwa do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych z aktywów bieżących (zasobów majątkowych podlegających konwersji na gotówkę w okresie do roku bilansowego – zapasy, należności, rozliczenia międzyokresowe kosztów - oraz posiadane środki pieniężne i ich substytuty. Ustalony wskaźnik można porównać do jego wielkości z roku poprzedniego oraz wskaźników osiąganych w innych firmach w danej klasie działalności gospodarczej. Można go również porównać do wielkości standardowych. Optymalny poziom 1,2-2,0 lub (wg niektórych autorów – 1,5-2,0. Ogólnie rzecz biorąc wzrost wskaźnika będzie informował o poprawie płynności, zaś spadek o jej spadku.

Wskaźnik przyspieszonej płynności finansowej = Aktywa bieżące – Zapasy – Rozliczenie międzyokresowe czynne
Zobowiązania bieżące

Wskaźnik ten pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych o dużym stopniu płynności. Wskaźnik równy 1,0 uważany jest za satysfakcjonujący. Informuje on o tym, że przedsiębiorstwo może szybko sprostać zobowiązaniom bieżącym. Podobnie jak dla wskaźnika bieżącej płynności finansowej występują znaczne różnie w jego interpretacji.

Wskaźnik środków pieniężnych = Inwestycje krótkoterminowe
Zobowiązania bieżące

W liczniku uwzględnia się tylko te aktywa, których zdolność do regulowania bieżących zobowiązań jest najszybsza. Określa on jaka część zobowiązań może być uregulowana z aktywów, które nie są już związane w procesie operacyjnym, a mają postać gotówki lub inwestycji krótkoterminowych
o charakterze substytutów.

Wskaźnik natychmiastowej płynności finansowej = Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne
Zobowiązania bieżące o okresie zapadalności do 3 miesięcy

Powyższy wskaźnik jest bardziej rygorystyczną formą obliczenia wskaźnika środków pieniężnych. Ukazuje on stosunek środków pieniężnych i tych ich substytutów, z których można odzyskać gotówkę do trzech miesięcy, do zobowiązań natychmiastowych, tj. takich, których okres wymagalności przypada na najbliższe 3 miesiące.

W praktyce nie ma opracowanego standardu poziomu wskaźnika środków pieniężnych i wskaźnika natychmiastowej płynności. Zatem przedsiębiorstwo musi porównywać ich zmiany w czasie. Niskie poziomy wskaźników płynności są sygnałem o zagrożeniu zdolności płatniczych przedsiębiorstwa, a płynność większa niż potrzeby firmy może mieć wpływ na jej rentowność. Dlatego poziom płynności finansowej powinien być racjonalny i dostosowany do warunków otoczenia i koniunktury gospodarczej.

Zadanie 1.
Przy wykorzystaniu wielkości bilansowych zestawionych w tabeli 1 dokonaj obliczenia wskaźników płynności finansowej oraz zinterpretuj i oceń sytuację przedsiębiorstwa w oparciu o dostępne dane.

Tabela 1. Dane do obliczenia wskaźników płynności finansowej w spółce „X” w latach 2003-2005

Wyszczególnienie Źródło danych 2003 2004 2005
Zapasy B 26 642 22 749 26 331
Średni stan zapasów B - 24 696 24 540
Należności B 87 911 113 342 127 609
Należności powyżej 12 miesięcy B 6 747 + 2 827 6 785 + 5 001 8 283 + 686
Należności bieżące B 78 337 101 556 118 640
Średni stan należności bieżących B - 89 947 110 098
Inwestycje krótkoterminowe B 42 213 20 935 11 699
Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe B 54 460 62 976 40 984
Inwestycje krótkoterminowe B 42 213 20 935 11 669
Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne B 29 184 8 677 5 276
Należności bieżące + inwestycje krótkoterminowe B 120 550 122 491 130 339
Aktywa bieżące B 201 652 208 216 197 654
Zobowiązania bieżące B 173 293 148 243 124 176
Średni stan zobowiązań bieżących B - 160 768 136 210
Zobowiązania krótkoterminowe spontaniczne B 93 740 73 370 59 067
Średni stan zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych B - 83 555 66 219
Zobowiązania bieżące o okresie zapadalności do 3 miesięcy Inf. dodatkowa 73 760 65 956 74 128
Kapitał obrotowy netto B 28 359 59 973 73 478
Średni stan kapitału obrotowego netto B - 44 166 66 726
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów RZiS 463 616 370 396 283 626

B – bilans
RziS – rachunek zysków i strat

Kapitał obrotowy netto = Kapitał stały – aktywa stałe =
= (kapitały własne + rezerwy długoterminowe + zobowiązania długoterminowe +
zobowiązania z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12
miesięcy + rozliczenia między okresowe długoterminowe) –
- (aktywa trwałe + należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy)

ROZWIĄZANIE

Wyszczególnienie 2003 2004 2005
Wskaźnik bieżącej płynności finansowej (201 652/173 293) =
1,16 (208 216/148 243) =
1,40 (197 654/124 176) =
1,59
Wskaźnik przyspieszonej płynności finansowej (120 550/173 293) =
0,70 (122 491/148 243) =
0,83 (130 339/124 176) =
1,05
Wskaźnik środków pieniężnych (42 213/173 293) =
0,24 (20 935/148 243) =
0,14 (11 699/124 176) =
0,09
Wskaźnik natychmiastowej płynności (29 184/73 760) =
0,40 (8 677/65 956) =
0,13 (5 276/47 128) =
0,11

Analizując dane zawarte w powyższej tabeli można stwierdzić, że płynność finansowa spółki ”X” mierzona statycznie poprawiła się. Znajduje to wyraz we wzroście wskaźników bieżącej i przyspieszonej płynności finansowej. Pogorszeniu uległy natomiast wskaźniki środków pieniężnych i wskaźniki natychmiastowej płynności finansowej. Może to w praktyce oznaczać, że płynność finansowa pogorszyła się bądź, że została zlikwidowana nadpłynność wyrażająca się strukturą aktywów bieżących, a zwłaszcza wysokim udziałem w nich środków pieniężnych. W 2003 na 1 zł zobowiązań bieżących przeznaczonych do zwrotu w okresie najbliższych 3 miesięcy przypadało 40 gr środków pieniężnych na koncie. W 2005 roku było to już zaledwie 11 gr. W tym okresie wskaźnik bieżącej płynności wzrósł z 1,16 (2003 r) do 1,59 (w 2005 r). Wzrost ten podyktowany został głównie wzrostem należności (w stosunku do zobowiązań).

Wykorzystanie kapitału obrotowego netto do oceny płynności finansowej

• Cykl kapitału obrotowego netto
• Cykl zapasów w dniach
• Cykl należności w dniach
• Cykl zobowiązań bieżących
• Cykl zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych
• Cykl środków pieniężnych

Cykl kapitału obrotowego netto = Średni poziom kapitału obrotowego netto x Liczba dni w badanym okresie (365)
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

Cykl ten informuje, na ile dni obrotu wystarcza kapitał obrotowy netto. Poziom kapitału obrotowego netto, wyrażony w dniach obrotu, maleje przy wzroście sprzedaży. Jeżeli proporcjonalnie do obrotu nie zwiększy się kapitał obrotowy netto, to przy zwiększeniu przychodów ze sprzedaży i danej, niezmiennej polityce finansowej wzrośnie niebezpieczeństwo utraty płynności finansowej przedsiębiorstwa.

Istotną częścią analizy płynności finansowej jest badanie stopnia zamrożenia środków pieniężnych w aktywach obrotowych (zapasach, należnościach) oraz czasu odroczenia płatności zobowiązań krótkoterminowych.

Cykl zapasów w dniach =
Średni stan zapasów x Liczba dni w badanym okresie (365)
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

Średni stan zapasów = Stan początkowy zapasów + Stan końcowy zapasów
2

Cykl zapasów w dniach = Średni stan zapasów
Sprzedaż dzienna

Cykl zapasów wyrażony w dniach obrotu pokazuje, co ile dni przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy dla zrealizowania określonej sprzedaży. Przykładowo, jeśli cykl zapasów wynosi 30 dni, oznacza to, że ich poziom odpowiada 30 dniom sprzedaży. Wysoki cykl zapasów informuje o wolnym obrocie zapasami, niski zaś o obrocie przyspieszonym – nie przekłada się to jednak wprost na wszystkie przedsiębiorstwa. W firmach, które utraciły płynność finansową i generują straty, niski poziom zapasów może wynikać
z braku źródeł finansowania oraz zakupów surowców i materiałów w małych, nieracjonalnych partiach, co podnosi koszty wytwarzania i pogarsza kondycję finansową przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwa zamrażają środki pieniężne w należnościach od odbiorców. Ich poziom zależy od polityki kredytowej wyrażonej terminami i formami płatności faktur, upustami cenowymi, karami odsetkowymi czy też zabezpieczeniami wierzytelności. Na poziom należności w największym stopniu wpływają terminy płatności faktur.

Cykl należności
w dniach =
Średni stan należności x Liczba dni w badanym okresie (365)
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

Cykl należności
w dniach = Średni stan należności
Sprzedaż dzienna

Wskaźnik ten określa liczbę dni sprzedaży, za które nie uzyskano jeszcze należności. Informuje on kierownictwo firmy, w jakim stopniu kredytuje ono swoich odbiorców.
Cykl należność w firmie powinien być porównywany z tego typu wskaźnikami w innych przedsiębiorstwach tej samej klasy oraz ze średnimi w danej klasie (zgodnie z PKD i EKD). Znacznie dłuższy cykl należności w danym przedsiębiorstwie niż cykl średni dla przedsiębiorstw prowadzących taką samą działalność gospodarczą może być podstawą negatywnej opinii służb windykacyjnych oraz kierowników prowadzących politykę kredytu kupieckiego. Dłuższy niż średni w danej klasie okres ściągania należności może się stać przyczyna nadmiernego zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto, co w konsekwencji będzie powodowało wzrost obciążenia firmy kosztami finansowymi. Długie cykle mogą ponadto zwiększać prawdopodobieństwo powstania należności nieściągalnych. Zbyt krótki okres ściągania należności jest efektem zastosowania surowej polityki finansowej przedsiębiorstwa wobec odbiorców, która może prowadzić hamowania sprzedaży. Generalnie jednak można stwierdzić, że
w danym okresie krótszy cykl należności świadczy o korzystniejszej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Kształtowanie się wskaźników cykli należności oraz ich zmiany w czasie są szczególnie ważne dla firm, w których kredyt kupiecki dla odbiorców jest istotnym narzędziem konkurencji.

Czas odroczenia płatności zobowiązań krótkoterminowych może być obliczony na podstawie:
• zobowiązań bieżących (zobowiązań krótkoterminowych o okresie wymagalności do 12 miesięcy oraz rezerw i rozliczeń krótkoterminowych),
• zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych (bez kredytów, pożyczek i emisji krótkoterminowych papierów dłużnych).

Cykl zobowiązań bieżących =
Średni stan zobowiązań bieżących x Liczba dni w badanym okresie (365)
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

Wskaźnik ten obrazuje średni czas odroczenia zobowiązań krótkoterminowych w dniach obrotu.

Cykl zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych = Średni stan zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych x Liczba dni w badanym okresie (365)
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

Cykl zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych = Średni stan zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych
Sprzedaż dzienna

Cykl zobowiązań krótkoterminowych pokazuje, jaki jest średni czas odroczenia płatności zobowiązań. Im ten czas jest dłuższy, tym mniejsze są potrzeby w zakresie kapitału obrotowego netto. Porównując go
z warunkami sprzedaży oferowanymi odbiorcom, można ustalić, czy firma zdolna będzie do zapłacenia swoich zobowiązań, kiedy nadejdzie ich termin płatności.

Zaprezentowane powyżej cykle zapasów, należności i zobowiązań mogą by podstawą do ustalenia cyklu środków pieniężnych

Cykl środków pieniężnych = Cykl zapasów + Cykl należności – Cykl zobowiązań bieżących

Przyjęte do obliczeń cykle zapasów, należności i zobowiązań bieżących muszą być ustalone przy takiej samej podstawie odniesienia, czyli przychodach netto ze sprzedaży. Nie powinno się bowiem cykli zapasów wyrażonych w dniach ponoszenia kosztów dodawać do cykli należności w dniach obrotu. Cykl środków pieniężnych zaprezentowano na poniższym rysunku.

Rysunek 1. Cykl konwersji gotówki

Dostawa
materiałów Sprzedaż Inkasowanie
należności

Cykl zapasów Cykl należności
Cykl zobowiązań bieżących Cykl środków pieniężnych

Wpływ
środków Wpływ
środków
Źródło: M. Sierpińska, T. Jachna, Metody podejmowania decyzji finansowych. Analiza przykładów i przypadków. PWE,
Warszawa 2007, s. 87.

Im krótszy jest cykl środków pieniężnych, tym jest on bardziej korzystny dla firmy. Krótki cykl środków pieniężnych oznacza bowiem, że pieniądze zainwestowane w aktywa bieżące wracają do firmy szybko
i mogą być ponownie wykorzystane. Długość cyklu środków pieniężnych jest bardzo zróżnicowana dla poszczególnych przedsiębiorstw.

Zadanie 2.

W oparciu o dane zawarte w tabeli 1 (zadanie 1) oblicz i zinterpretuj wskaźniki cyklu kapitału obrotowego netto, zapasów, należności, zobowiązań oraz środków pieniężnych.

ROZWIĄZANIE

Wyszczególnienie 2003 2004 2005
Cykl zapasów w dniach - (24 696/370 396)x365 =
24,3 (24 550/283 626)x365 =
31,6
Cykl należności
w dniach - (89 947/370 396)x365 =
88,6 (110 098/283 626)x365 =
141,7
Cykl zobowiązań bieżących
w dniach - (160 768/370 396)x365 =
158,4 (136 210/283 626)x365 =
175,3
Cykl zobowiązań krótkoterminowych spontanicznych
w dniach - (83 555/370 396)x365 =
82,3 (62 219/283 626)x365 =
80,1
Cykl środków pieniężnych I
w dniach - 24,3 + 86,6 – 82,3 =
30,6 31,6 + 141,7 – 80,1 =
93,2
Cykl środków pieniężnych II
w dniach - 24,3+86,6 – 158,4 =
- 45,5 31,6 + 141,7 – 176,3 =
- 2,0
Cykl kapitału obrotowego netto
w dniach - (44 166/370 396)x365 =
43,5 (66 726/283 626)x365 =
85,9

Jak wynika z powyższej tabeli cykl zapasów zwiększył się z 24 dni do 31. Średni cykl należności wzrósł z 88,6 dni do 141,7 dni w ostatnim roku badanego okresu. Oznacza to, że spółka oczekiwała na odzyskanie należności prawie pięć miesięcy. Należy dodać, że standardowy termin płatności faktur w Unii Europejskiej wynosi 20 dni, a średni cykl należności w gospodarce polskiej w 2004 roku wyniósł 46 dni.
Cykl zobowiązań krótkoterminowych wynosił około 80 dni – jest to czas odroczenia płatności przez podmioty z otoczenia spółki. Średni cykl zobowiązań bieżących wynosił w 2004 roku 158,4 dni i wzrósł on na koniec badanego okresu do 175,3 dni. Na zobowiązania bieżące oprócz zobowiązań krótkoterminowych składają się rezerwy krótkoterminowe oraz rozliczenia międzyokresowe krótkoterminowe.
Cykl środków pieniężnych, obliczony przy wykorzystaniu cyklu zobowiązań bieżących, czyli wszystkich zobowiązań pozostających do uregulowania w okresie do roku jest ujemny. Powodem takiego stanu rzeczy jest duży udział w aktywach bieżących inwestycji krótkoterminowych i rozliczeń międzyokresowych. Składniki te stanowią łącznie w 2004 roku ponad 38% aktywów obrotowych, a w 2005 roku udział ten zmniejszył się do 25,5%.
W badanej spółce rośnie poziom kapitału obrotowego netto. Kapitał ten finansował w 2003 roku 14,1% aktywów bieżących, w 2005 roku zaś 37,2%. Średni cykl kapitału obrotowego netto wzrósł z 43,5 do 85,9 dni.

ANALIZA RENTOWNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA

Wskaźniki rentowności służą do oceny efektywności oraz zdolności kierownictwa przedsiebiorstwa do generowania zysków z zaangażowanych w jego działalność kapitałów oraz efektywnego lokowania nowych kapitałów. Wobec powyższego można wskazać na trzy aspekty rentowności:
• rentowność sprzedaży,
• rentowność aktywów,
• rentowność zaangażowanych kapitałów własnych.
Do obliczenia wskaźników rentowności mogą być wykorzystywane różne kategorie zysku. Najczęściej jednak ustalana jest rentowność sprzedaży brutto i netto. Sposób obliczenia tych wskaźników prezentuje poniższy rysunek.
Rysunek 1. Sposób obliczenia wskaźników rentowności
Wskaźniki
Wskaźniki Rentowność Deficytowość
Rentowność sprzedaży brutto Zysk brutto /
(Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów + Pozostałe przychody operacyjne + Przychody finansowe + Zyski nadzwyczajne) Strata brutto /
(Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów + Pozostałe przychody operacyjne + Przychody finansowe + Zyski nadzwyczajne)
Rentowność sprzedaży netto Zysk netto /
(Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów + Pozostałe przychody operacyjne + Przychody finansowe + Zyski nadzwyczajne) Strata netto /
(Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów + Pozostałe przychody operacyjne + Przychody finansowe + Zyski nadzwyczajne)
Źródło: M. Sierpińska, T. Jachna, Metody podejmowania decyzji finansowych. Analiza przykładów i przypadków, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa, 2007, s. 103

W celo oszacowania rentowności sprzedaży brutto zachodzi potrzeba skumulowania czterech grup przychodów: przychodów z działalności podstawowej, pozostałych przychodów operacyjnych, przychodów finansowych oraz zysków nadzwyczajnych będących szczególną grupa przychodów.

Rentowność sprzedaży netto nazywana jest również zwrotem ze sprzedaży. Informuje ona o udziale zysku netto w wartości sprzedaży. Im niższy jest poziom tego wskaźnika, tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia określonej kwoty zysku. Większa wartość wskaźnika oznacza zatem korzystną tendencję zmian i co za tym idzie poprawę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Różnica pomiędzy rentownością sprzedaży brutto i netto jest wyrazem polityki fiskalnej państwa i może wynikać z wysokiej stopy podatkowej, bądź z poziomu kosztów nieuznanych za koszty uzyskania przychodów przez prawo podatkowe danego kraju. W rzeczywistości jest ona spowodowana wielkością efektywnej stopy podatkowej. Aby zniwelować różnice pomiędzy porównywanymi ze sobą przedsiębiorstwami w aspekcie międzynarodowym często oblicza się rentowność operacyjną sprzedaży. Do obliczenia tego wskaźnika wykorzystuje się zysk z działalności operacyjnej powiększony o amortyzację lub EBITDA.

Rentowność operacyjna sprzedaży =

Zysk z działalności operacyjnej + Amortyzacja
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów + Pozostałe przychody operacyjne + Przychody finansowe + Zyski nadzwyczajne

Licznik powyższej relacji wyraża pełny zysk wygenerowany przez przedsiębiorstwo. Jednak część tego zysku w postaci odsetek czy dyskonta papierów dłużnych jest transferowana do dostawcy kapitału obcego. Koszty korzystania z tego kapitału pomniejszają podstawę opodatkowania.

Wskaźnik rentowności aktywów (ROA – return on assets)
Informuje on o wielkości zysku netto przypadającego na jednostkę źródeł finansowania zaangażowanych
w aktywach przedsiebiorstwa (najczęściej ustala się go w procentach)

Wskaźnik
rentowności
aktywów =
Zysk netto x 100%
Średni stan aktywów ogółem

Wskaźnik ROA określany jest również mianem stopy zwrotu z aktywów. Wyznacza on ogólna zdolność aktywów przedsiebiorstwa do generowania zysków, czyli pokazuje, jak efektywnie firma zarządza swoimi aktywami. W sytuacji gdy przedsiębiorstwo ponosi straty, do ustalenia rentowności aktywów wykorzystuje się zysk operacyjny.

ROA0 =
Zysk z działalności operacyjnej x 100%
Średni stan aktywów ogółem

Tak ukazany wskaźnik ROA może być wykorzystywany do porównań międzyzakładowych. Eliminuje się wówczas skutki polityki doboru źródeł finansowania czy też braku płynności finansowej, ewidencjonowane na poziomie finansowym rachunku wyników.
Wskaźnik ROA jest ogólnym miernikiem podnoszenia efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie. Na jego poziom wpływają różnorodne czynniki, niekiedy o przeciwnym kierunku oddziaływania. Dlatego wraz
z wyznaczeniem jego wielkości przydatne jest określenie czynników mających wpływ na jego poziom.

Zysk netto =

Zysk netto

x Przychody ze sprzedaży ogółem
Średni stan aktywów ogółem Przychody ze sprzedaży ogółem Średni stan aktywów

W przypadku gdy przedsiębiorstwo generuje stratę netto, do obliczenia powyższej relacji wykorzystuje się zysk z działalności operacyjnej. Rentowność ekonomiczna zależy od rentowności sprzedaży, czyli wielkości zysku zrealizowanego przy określonej sumie przychodów ze sprzedaży oraz szybkości rotacji zaangażowanych aktywów.

Rentowność zaangażowanych kapitałów własnych (ROE – return on equity)
Wskaźnikiem tym zainteresowani są przede wszystkim inwestorzy (akcjonariusze). Dzięki niemu można ustalić stopę zysku, jaką przynosi inwestycja w akcje czy udziały danego podmiotu gospodarczego.

ROE = Zysk netto x 100%
Średni stan kapitału własnego

Im wartość wskaźnika ROE jest wyższa, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa i jego akcjonariuszy. Wyższa stopa zwrotu z kapitału własnego stwarza możliwość uzyskania wyższych dywidend
i wyższego przyrostu wartości akcji. Zysk netto jest podstawą rozwoju i zwrotu zaciągniętych na finansowanie tego rozwoju kredytów.
Do celów analitycznych stopę zwrotu z kapitału własnego można przedstawić za pomocą iloczynu rentowności sprzedaży, rotacji kapitałów i struktury źródeł ich finansowania.

Zysk netto =

Zysk netto x Przychody ze sprzedaży ogółem x Średni stan aktywów ogółem
Średni stan kapitału własnego Przychody ze sprzedaży ogółem Średni stan aktywów ogółem Średni stan kapitału własnego

Wielkość tego wskaźnika zależy od rentowności sprzedaży, efektywności wykorzystania posiadanego majątku wyrażonej relacją aktywów oraz struktury finansowej, czyli poziomu zaangażowania kapitałów własnych w finansowanie aktywów. Rozwinięciem tej relacji jest model Du Ponta.

W dobrze i prawidłowo funkcjonującym przedsiębiorstwie rentowność kapitału własnego powinna być wyższa od rentowności kapitału całkowitego (własnego i obcego). Kapitał obcy może być jednak długo- i krótkoterminowy. Dla zachowania równowagi finansowej istotny jest udział w nim zobowiązań długoterminowych. Stad często oprócz rentowności kapitału własnego bada się również rentowność kapitałów stałych.
Rentowność kapitałów stałych = Zysk netto + Odsetki od zobowiązań długoterminowych x (1-T)
Średni stan kapitałów stałych

Wielkość tego wskaźnika odzwierciedla potencjalne możliwości rozwoju przedsiebiorstwa. Jest to istotny miernik jego kondycji finansowej, wykorzystywany przez kierownictwo, instytucje finansowe i akcjonariuszy.

ZADANIE
W oparciu o dane zawarte w tabeli 1 oblicz i zinterpretuj wskaźniki rentowności
Tabela 1. Dane do obliczenia wskaźników rentowności spółki „X” w latach 2003-2005 (w tys. zł)
Wyszczególnienie Źródło danych 2003 2004 2005
Zysk (strata) z działalności operacyjnej RZiS 11 962 10 280 13 084
Zysk brutto RZiS 8 529 20 464 1 617
Zysk netto RZiS 5 712 8 093 847
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów RZiS 463 616 370 396 283 626
Pozostałe przychody operacyjne RZiS 7 303 2 477 14 028
Razem 470 919 372 873 297 654
+ Przychody finansowe RZiS 5 847 17 025 3 353
+ Zyski nadzwyczajne RZiS 0 0 0
Razem 476 766 389 898 301 007
Amortyzacja RPP 11 373 8 877 8 087
Zysk operacyjny + amortyzacja RZiS, RPP 23 335 19 157 21 171
Aktywa ogółem B 34 865 330 526 303 785
Średni stan aktywów ogółem B - 336 696 317 156
Kapitał własny B 134 184 141 474 142 321
Średni stan kapitałów własnych B - 175 928 180 946
Kapitały stałe 169 572 182 283 179 609
Średni stan kapitałów stałych - 175 928 180 946
Odsetki ogółem RZiS 5 486 2 891 2 885
Odsetki od zobowiązań długoterminowych ID 3 642 2 170 1 645
Zysk netto RZiS 5 712 8 093 847
Odsetki od zobowiązań długoterminowych x (1-T) ID 2 950 1 758 1 332
Razem 8 662 9 851 2 179
ID – informacja dodatkowa,
RPP – rachunek przepływów pieniężnych
T – stopa podatku dochodowego

ROZWIĄZANIE

Wyszczególnienie 2003 2004 2005
Rentowność sprzedaży brutto (8 529/476 766)x100% =
1,79% (20 464/389 898)x100% =
5,25% (1 617/301 007)x100% =
0,54%
Rentowność sprzedaży netto (ROS) (5 712/467 766)x100% =
1,20% (8 093/389 898)x100% =
2,08% (847/301 007)x100% =
0,28%
Rentowność operacyjna sprzedaży (23 335/470 919)x100% =
4,96% (19 157/372 873)x100% =
5,14% (21 171/297 654)x100% =
7,11%
ROA - (8 093/336 696)x100% =
2,40% (847/317 156)x100% =
0,27%
ROA0 - (10 280/336 696)x100% =
3,05% (13 084/317 156)x100% =
4,13%
ROE - (8 093/137 829)x100% =
5,87% (847/141 898)x100% =
0,60%
Rentowność kapitałów stałych - (9 851/175 928)x100% =
5,60% (2 179/ 946)x100% =
1,20%

Rentowność aktywów:

ROA2004 = (8 093/336 696) = (8 093/389 898)x(389 898/336 696) = 2,08% x 1,16 = 2,40%
ROA2005 = (847/317 156) = (847/301 007)x(301 007/317 156) = 0,28% x 0,95 = 0,27%

Rentowność kapitału własnego:

ROE2004 = (8 093/137 892) = (8 093/389 898)x(389 898/336 696)x(336 696/137 829) = 2,08% x 1,16 x 2,44 =
5,87%
ROE2005 = (847/141 898) = (847/301 007)x(301 007/317 156)x(317 156/141 898) = 0,28% x 0,95 x 2,24 =
0,60%

Zmiany rentowność sprzedaży w badanej spółce są spowodowane wahaniami zysku i spadkiem przychodów ze sprzedaży. Rentowność sprzedaży brutto wynosiła w 2005 r. zaledwie 0,54%. Rentowność operacyjna sprzedaży ustalona jako relacja sumy zysku operacyjnego i amortyzacji do przychodów ze sprzedaży systematycznie rosła – z 4,96% w 2003 r. do 7,11% w 2005 r. Oznacza to, że spadek rentowności sprzedaży brutto i netto był spowodowany wynikiem z działalności finansowej. Przychody finansowe wynosiły w 2005 r. 3 353 tys. zł podczas gdy spółka wygenerowała 14 820 tys. zł kosztów finansowych. W roku poprzednim wynik na działalności finansowej był dodatni i wynosił 6 789 tys. zł (17 025 tys. zł – 10 236 tys. zł). Wzrosła również rentowność operacyjna aktywów. Natomiast wskaźniki rentowność aktywów i kapitałów własnych obliczone na podstawie zysku brutto i zysku netto wykazywały spadek. Był on spowodowany nie tylko spadkiem rentowności sprzedaży, lecz również spadkiem rotacji kapitałów i spadkiem zadłużenia. Spółka w mniejszym stopniu korzystała z dźwigni finansowej.

ANALIZA SPRAWNOŚCI DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORSTWA

Do pomiaru aktywności gospodarczej przedsiębiorstwa w obszarze wykorzystywania posiadanych zasobów materialnych i kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa służą wskaźniki sprawności działania. Możemy mówić
o trzech grupach wskaźników oceny sprawności działania przedsiębiorstwa, a mianowicie:
• wskaźnikach opartych na kosztach,
• wskaźnikach rotacji,
• wskaźnikach gospodarowania zasobami.
W praktyce przedsiębiorstwa obliczają te wskaźniki, które przy uwzględnieniu specyfiki funkcjonowania najlepiej obrazują ich działalność.

Wskaźniki oparte na kosztach

Najbardziej ogólnym wskaźnikiem obciążenia przychodów ze sprzedaży kosztami jest wskaźnik operacyjności, nazywany też wskaźnikiem operacyjności kosztów

Wskaźnik operacyjności = Koszty własne sprzedaży x 100%
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

W powyższym wskaźniku koszty własne sprzedaży stanowią: koszt wytworzenia sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów, koszt sprzedaży oraz koszty ogólnego zarządu.
Przedmiotowy wskaźnik obrazuje efektywność gospodarowania w przedsiębiorstwie oraz zdolność jego kierownictwa do kontroli i obniżki kosztów. Wskaźnik ten powinien mieścić się w granicach 50-90%. Możliwości porównania: w czasie – w kolejnych latach, z innymi przedsiębiorstwami tej samej klasy prowadzonej działalności gospodarczej.

Wskaźnik obciążenia przychodów ze sprzedaży produktów kosztami ich wytworzenia obrazuje jaka cześć przychodów ze sprzedaży produktów uzyskanych z podstawowej działalności przedsiębiorstwo przeznacza na pokrycie kosztów wytworzenia tych produktów. Im mniej przychodów pochłania ta grupa kosztów tym większe szanse na wyższy wynik finansowy ma przedsiębiorstwo.

Wskaźnik obciążenia przychodów ze sprzedaży produktów kosztami ich wytworzenia =
Koszty wytworzenia x 100%
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

Innym cząstkowym wskaźnikiem obrazującym obciążenie przychodów ze sprzedaży jest wskaźnik kontroli kosztów administracyjnych.

Wskaźnik kontroli kosztów administracyjnych = Koszty ogólnego zarządu i koszty sprzedaży x 100%
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

Wskaźnik ten informuje o udziale kosztów administracyjnych w wartości sprzedaży. Koszty te w przedsiębiorstwach produkcyjnych powinny zawierać się w przedziale 5-15%. Przedziału tego nie można jednak traktować jako wielkości normatywnych, do których łatwo byłoby porównać wielkości obliczone dla badanego przedsiębiorstwa. Poziom kosztów sprzedaży i kosztów ogólnego zarządu zależy, bowiem nie tylko od specyfiki danej branży, ale przede wszystkim od wielkości przedsiębiorstwa, rozwiązań w zakresie dystrybucji wyrobów, rodzaju sprzedawanych produktów, form marketingu i promocji oraz wielu innych czynników. W dużych przedsiębiorstwach obciążenie przychodów ze sprzedaży kosztami administracyjnymi będzie znacznie niższe niż w firmach małych.

Do porównań międzyokresowych w danej klasie wykorzystuje się często relację kosztów finansowych do przychodów ze sprzedaży.

Wskaźnik relacji kosztów finansowych do przychodów ze sprzedaży =
Koszty finansowe x 100%
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

Powyższą relację można zinterpretować w taki sam sposób jak relację obciążenia przychodów ze sprzedaży kosztami. Obrazuje ona, ile procent przychodów ze sprzedaży trzeba oddać dawcom kapitału obcego. Każdorazowo konieczne jest zwrócenia uwagi na struktur e kosztów finansowych, gdyż oprócz kosztów kapitałów obcych (odsetek od kredytów, dyskonta weksli itp.) w strukturze tych kosztów znajdują się skutki aktualizacji wartości inwestycji, straty ze zbycia inwestycji i inne wydatki finansowe. Trzeba ponadto uwzględnić, że cześć skutków związanych ze sposobem finansowania aktywów jest ukryta, w ewidencji skutki te będą ujęte jako ubytki przychodów ze sprzedaży na pierwszym poziomie rachunku zysków i strat. Tak bowiem ewidencjonuje się zazwyczaj przychody ze sprzedaży spowodowane opustami, rabatami cenowymi, skontami i innymi kosztami „odkupienia” od odbiorcy kredytu handlowego.

Wskaźniki rotacji

Najbardziej ogólny wskaźnik globalnego obrotu aktywami określa, ile razy przychód ze sprzedaży jest większy od aktywów posiadanych przez przedsiębiorstwo.

Wskaźnik globalnego obrotu aktywami = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Średni stan aktywów ogółem

Jego wielkość w dużym stopniu zależy od specyfiki branży. Będzie on niski w przemysłach o wysokiej kapitałochłonności, wysoki zaś w przedsiębiorstwach o dużym udziale pracy ludzkiej w procesach produkcyjnych
i niskiej kapitałochłonności.

Wskaźnik rotacji aktywów trwałych przedstawia efektywność wykorzystywania tych aktywów uczestniczących
w generowaniu przychodów ze sprzedaży.

Wskaźnik rotacji
aktywów trwałych = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Średni stan aktywów trwałych

Określa on, ile razy przychód ze sprzedaży jest większy od aktywów trwałych zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa. Jeśli wskaźnik rotacji wynosi 2, oznacza to, że przychody ze sprzedaży produktów, towarów
i materiałów są dwukrotnie wyższe niż wykorzystane w ich tworzeniu aktywa trwałe.

Wskaźnik rotacji aktywów obrotowych informuje, ile razy w ciągu roku następuje „odtworzenie” tych aktywów poprzez sprzedaż produktów, towarów i materiałów.

Wskaźnik rotacji
aktywów obrotowych = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Średni stan aktywów obrotowych

Wskaźnik ten odzwierciedla szybkość obrotu aktywami obrotowymi. Zatem im jest on wyższy, tym lepsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa.
Wskaźnik rotacji aktywów obrotowych można porównać w czasie, ze wskaźnikami innych firm oraz średnimi wskaźnikami klasy (średnimi dla branży), do której zalicza się badane przedsiębiorstwo. Porównania w czasie pozwalają ustalić zmianę gospodarowania aktywami obrotowymi.
Dalszej kolejności można ustalić rotację poszczególnych pozycji (składników) aktywów obrotowych. Badanie rotacji zapasów ma szczególne znaczenie w tych przedsiębiorstwach, w których stanowią one podstawowy zapasów aktywów obrotowych.
Wskaźnik rotacji zapasów udziela odpowiedzi na pytanie, ile razy w ciągu badanego okresu nastąpi „odnowienie” stanu zapasów.

Wskaźnik rotacji zapasów = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Średni stan zapasów
Jeśli firma zwiększa wskaźnik rotacji zapasów oznacza to, że zapasy wystarczają na coraz mniej dni sprzedaży. Taka sytuacja jest na ogół korzystna dla przedsiębiorstwa, ponieważ zmniejszają się koszty zamrożenia kapitału i koszty magazynowania oraz ryzyko utraty wartości użytkowych zgromadzonych produktów. Jednocześnie mogą wzrastać koszty zamawiania w wyniku częstszych zakupów oraz rośnie ryzyko niedoborów zapasów, zachwianie rytmiczności produkcji, a w przypadku zapasów wyrobów gotowych – ryzyko utraty klientów.
Z uwagi na zróżnicowanie zapasów w przedsiębiorstwie, można dodatkowo obliczyć wskaźniki rotacji dla poszczególnych ich grup.

Do badania obrotu należnościami wykorzystuje się wskaźnik rotacji należności.

Wskaźnik rotacji należności = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Średni stan należności

Wskaźnik ten określa, ile razy w ciągu badanego okresu firma odnawia stan swoich należności. Według standardów zachodnich wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 7,0-10,0. Jeśli jego poziom jest mniejszy od 7,0, to taka sytuacja może oznaczać, że w stosunku do ogólnie przyjętych norm przedsiębiorstwo zbyt długo kredytuje swoich klientów, co świadczy o tym, że środki pieniężne są zbyt długo zamrożone w należnościach.

W praktyce przydatny jest również wskaźnik rotacji aktywów płynnych.

Wskaźnik rotacji
aktywów płynnych = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Średni stan aktywów płynnych

Średni stan aktywów płynnych jest równy średniemu stanowi sumy należności i inwestycji krótkoterminowych.

Przedsiębiorstwa często dokonują zabiegów przyspieszenia konwersji należności na gotówkę, którą wykorzystują do terminowego regulowania zobowiązań. Dlatego pomiędzy należnościami, a środkami pieniężnymi istnieje sprzężenie zwrotne.

Możliwe jest również przeprowadzenie badania rotacji wybranych grup pasywów (kapitałów). Wskaźnik rotacji kapitałów własnych pokaże, jaką wartość sprzedaży generuje 1 zł kapitału własnego.

Wskaźnik rotacji
kapitałów własnych = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Średni stan kapitałów własnych

Im wyższy poziom tego wskaźnika, tym lepiej należy ocenić wykorzystanie kapitałów własnych w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Przykładowo, jeśli poziom wskaźnika wynosi 3, oznacza to, że 1 zł kapitału własnego generuje 3 zł wartości sprzedaży.

Wskaźnik rotacji kapitałów stałych jest to relacja przychodów ze sprzedaży do kapitałów zaangażowanych
w przedsiębiorstwie w okresie dłuższym niż rok bilansowy.

Wskaźnik rotacji
kapitałów stałych = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Średni stan kapitałów stałych

Wskaźnik ten informuje, jak efektywnie są wykorzystywane kapitały stałe, które służą głównie do finansowania rozwoju przedsiębiorstwa, a cześć z nich (kapitał obrotowy netto) może być zaangażowany w finansowanie jego działalności operacyjnej.

Wskaźniki gospodarowania zasobami

Tą grupa wskaźników charakteryzujących aktywność gospodarczą przedsiębiorstwa w wykorzystaniu zasobów stanowią wskaźniki gospodarowania tymi zasobami, zwłaszcza potencjałem ludzkim i aktywami trwałymi.

Wydajność pracy można przedstawić według poniższej formuły:

Wydajność pracy na
1 zatrudnionego = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Przeciętna liczba zatrudnionych w przeliczeniu na pełny etat

lub

Wydajność pracy na
1 roboczogodzinę = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Efektywny czas pracy

Przez podzielenie przychodów ze sprzedaży przez liczbę zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy ustalimy, jaka wielkość sprzedaży przypada na 1 pracownika. Wartość ta zależy nie tylko od wysiłku pracownika wyrażonego ilością produkcji, lecz również od wysokości cen, struktury asortymentowej sprzedaży, jakości produkcji, rozwiązań organizacyjnych w przedsiębiorstwie, specyfiki branży i wielu innych czynników niezależnych od pracowników.

Wydaje się, że dokładniejsze dane w kształtowaniu się wydajności pracy pracowników dostarcza relacja:

Wydajność pracy na 1 zatrudnionego = Wartość dodana
Przeciętna liczba zatrudnionych w przeliczeniu na pełny etat
lub

Wydajność pracy na
1 roboczogodzinę = Wartość dodana
Efektywny czas pracy

Tak ustalona relacja pokazuje, jaką wartość nowo wytworzoną uzyskano na 1 zatrudnionego lub na 1 efektywnie przepracowaną roboczogodzinę. Wykorzystanie wartości dodanej do ustalenia wydajności pracy pozwala na wyeliminowanie czynników niezależnych od pracy ludzkiej, wpływających na wartość sprzedaży.

Spośród wymienionych mierników wartościowych do pomiaru wydajności pracy wykorzystuje się wartość sprzedaży netto (przychód ze sprzedaży) oraz wartość dodaną. Można ją ustalić poprzez odjęcie od wartości sprzedaży kosztów zużycia materiałów, energii i usług nabytych z zewnątrz. Najogólniej koncepcja wartości dodanej opiera się na założeniu, że sprzedaż osiągnięta przez przedsiębiorstwo jest rezultatem zakupu surowców, materiałów i usług, pracy wykonanej w celu ich przekształcenia w produkt finalny oraz zaangażowania kapitału (własnego i obcego). Jeśli chce się obliczyć, ile wartości dodano do wartości pochodzącej z zewnątrz, należy od wartości sprzedaży odjąć koszty zewnętrzne potwierdzone dokumentami.
Wartość dodana może być ustalona według formuły:

Wartość dodana = Przychody ze sprzedaży – Koszty materialne bez amortyzacji

gdzie koszty materialne obejmują koszty zużycia materialnych składników procesu: zużycie surowców, materiałów, paliw, energii, usług obcych transportowych, remontowych, telekomunikacyjnych, materiałów biurowych, wyposażenia itp.

W literaturze proponuje się wykorzystanie do pomiaru wydajności pracy zysku.

Wydajność pracy na 1 zatrudnionego = Zysk ze sprzedaży
Przeciętna liczba zatrudnionych w przeliczeniu na pełny etat
lub

Wydajność pracy na
1 roboczogodzinę = Zysk ze sprzedaży
Efektywny czas pracy

Powyższa relacja odzwierciedla poziom zysku generowanego przez 1 pracownika lub na 1 roboczogodzinę. Do obliczenie tej relacji należy przyjąć zysk ze sprzedaży, gdyż ta kategoria zysku odzwierciedla rzeczywisty wysiłek załogi w zakresie jego tworzenia.

Podejmując decyzję o zmianach w stanie aktywów trwałych powinno być poprzedzone badaniami ich produktywności. Grupa aktywów trwałych jest jednak bardzo zróżnicowana.
Produktywność oblicza się głównie dla środków trwałych.

Produktywność środków trwałych = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Przeciętny stan środków trwałych brutto

lub

Produktywność środków trwałych = Wartość dodana
Przeciętny stan środków trwałych brutto

Produktywność środków trwałych pokazuje, ile razy przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów są wyższe od środków zaangażowanych w ich generowanie. Określa ona wartość sprzedaży przypadającą na 1 zł zaangażowany w środkach trwałych lub poziom wartości dodanej przypadający na 1 zł zaangażowany w tych środkach. Poprzez przyjęcie do obliczeń wartości brutto środków trwałych unika się nieprawidłowości w jego interpretacji.

ZADANIE
Na podstawie danych zawartych w tabeli 1 i 2 oblicz i oceń wskaźniki sprawności działania przedsiębiorstwa „X”.
Tabela 1. Informacje wykorzystywane do ustalenia wskaźników sprawności działania spółki „X” w latach 2003-2005.
Wyszczególnienie Źródło danych 2003 2004 2005
Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów RZiS 410 398 295 158 242 135
Koszty sprzedaży RZiS 6 435 9 068 12 742
Koszty ogólnego zarządu RZiS 15 875 15 150 13 872
Razem 432 708 319 376 268 749
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów
i materiałów RZiS 463 616 370 396 283 626
Koszty wytworzenia sprzedanych produktów RZiS 409 531 294 174 241 454
Przychody netto ze sprzedaży produktów RZiS 462 097 368 889 281 705
Aktywa ogółem B 3412 865 330 526 303 785
Aktywa trwałe B 131 639 110 524 97 162
Aktywa obrotowe B 211 226 220 002 206 623
Zapasy B 26 642 22 749 26 331
Należności B 87 911 113 342 127 609
Inwestycje krótkoterminowe B 42 213 20 935 11 699
Kapitał własny B 134 184 141 474 142 321
Kapitały stałe 169 572 182 283 179 609
Przeciętna liczna zatrudnionych ID 1 738 1 596 1 533
Zysk ze sprzedaży RZiS 30 908 51 020 14 877
Środki trwałe B 44 707 42 597 39 757
Dotychczasowe umorzenia ID 150 591 152 224 154 589
Razem 195 298 194 821 194346

Tabela 2. Ustalenie wartości dodanej w spółce „X” w latach 2003-2005
Wyszczególnianie 2003 2004 2005
Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów
i materiałów 463 616 370 396 283 626
+/- zmiana stanu produktów, towarów i materiałów - 1 956 - 775 + 16 587
- koszty zużycia materiałów i energii - 176 074 - 137 146 - 90 808
- koszty usług obcych - 147 893 - 115 815 - 107 8209
- inne koszty materiale - 5 743 - 4 121 - 3 846
Wartość dodana 131 950 112 539 97 739
Dynamika wartości dodanej, 2003 = 100% 100,0 85,3 74,1
Rozwiązanie

Wyszczególnienie 2003 2004 2005
Wskaźniki aktywności gospodarczej oparte na kosztach
Wskaźnik operacyjności
Wskaźnik obciążenia przychodów ze sprzedaży produktów kosztami ich wytworzenia
Wskaźnik kontroli kosztów administracyjnych
Wskaźniki rotacji
Wskaźnik globalnego obrotu aktywami (krotność)
Wskaźnik rotacji aktywów trwałych (krotność)
Wskaźnik rotacji aktywów obrotowych (krotność)
Wskaźnik rotacji zapasów (krotność)
Wskaźnik rotacji należności (krotność)
Wskaźnik rotacji aktywów płynnych (krotność)
Wskaźnik rotacji kapitałów własnych (krotność)
Wskaźnik rotacji kapitałów stałych (krotność)
Wskaźniki gospodarowania zasobami
Wskaźnik sprzedaży na 1 zatrudnionego (tys. zł/1 zatrudnionego)
Wartość dodana na 1 zatrudnionego (tys. zł/1 zatrudnionego)
Zysk ze sprzedaży na 1 zatrudnionego (tys. zł/1 zatrudnionego)
Produktywność środków trwałych
Produktywność środków trwałych wyrażona wartością dodaną

OCEN ZADŁUŻENIA PRZEDSIĘBIORSTWA

Ocena poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa daje możliwość rozpoznania różnych źródeł finansowania aktywów, struktury i efektywności zaangażowani tych kapitałów. Do oceny struktury finansowania majątku przedsiębiorstwa wykorzystuje się wiele wskaźników, mi.in.:
• wskaźnik ogólnego zadłużenia,
• wskaźnik zadłużenia kapitału własnego,
• wskaźnik zadłużenia długoterminowego.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia stanowi relację zobowiązań ogółem do łącznych aktywów przedsiębiorstwa i obrazuje strukturę własnościową ich finansowania.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia =
Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania x 100%
Aktywa ogółem

Wskaźnik ten określa, w jakim stopniu majątek przedsiębiorstwa jest finansowany kapitałami obcymi. Zbyt wysoki wskaźnik świadczy o dużym ryzyku finansowym, informując jednocześnie, że przedsiębiorstwo może utracić zdolność do zwrotu długów. Zgodnie z zasadą złotej reguły finansowania wskaźnik ten powinien kształtować się na poziomie 50%. Wiele przedsiębiorstw nie jest w stanie jednak tej reguły zachować. Korzystają one z kapitałów obcych, aby zapewnić sobie długookresowy rozwój. Według standardów zachodnich w przedsiębiorstwie, w którym nie została zachwiana równowaga między kapitałem obcym a kapitałem własnym, wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 57-67%.

Uzupełniającym do poprzedniego wskaźnikiem oceny poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa jest wskaźnik zadłużenia kapitału własnego.

Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego = Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
Kapitał własny

Wskaźnik ten określa stopień zaangażowania kapitału obcego w stosunku do kapitału własnego. Często instytucje finansowe nie udzielają kredytów firmom o wskaźniku przekraczającym racjonalny jego poziom. Dla małych przedsiębiorstw w USA przyjmuje się proporcję 3:1, co oznacza, że w strukturze źródeł finansowania 25% stanowią kapitały własne, a 75% to zadłużenia.

Najistotniejszym dla oceny poziomu zadłużenia jest wskaźnik zadłużenia długoterminowego, nazywany również wskaźnikiem długu.

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego = Zobowiązania długoterminowe
Kapitał własny

Zobowiązania długoterminowe dotyczą kredytów i pożyczek długoterminowych, wyemitowanych obligacji i innych długów, których czas zwrotu jest dłuższy niż rok bilansowy. Wskaźnik długu pokazuje strukturę kapitałów stałych. Zadowalający poziom tego wskaźnika jest wynikiem struktury kapitału 33:67, a więc wynosi 0,5. Wskaźnik większy od 1,0 świadczy o tym, że zobowiązania długoterminowe są wyższe od kapitałów własnych. Zatem racjonalny wskaźnik długu powinien się mieścić w przedziale 0,5-1,0. Firmy mające wyższą proporcję długoterminowych zobowiązań do kapitału własnego są uważane za zadłużone.

Ocena poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa powinna być uzupełniona o ustalenie zdolności podmiotu gospodarczego do obsługi długu. Do tego celu można wykorzystać:
• wskaźnik pokrycia obsługi długu,
• wskaźnik pokrycia obsługi długu nadwyżki finansowej,
• wskaźnik wiarygodności kredytowej.

Wskaźnik pokrycia obsługi długu można obliczyć w dwóch wersjach, wykorzystując w liczniku relacji zysk osiągnięty przed spłat…a odsetek i opodatkowaniem bądź zysk netto.

Wskaźnik pokrycia obsługi długu I = Zysk brutto + Odsetki
Raty kapitałowe + Odsetki

W liczniku tego wskaźnika jest zysk, jaki generuje przedsiębiorstwo, jednak część tego zysku oddaje dawcom kapitału w postaci odsetek. W mianowniku ujęto kwotę obsługi długu (raty kapitałowe plus odsetki od zobowiązań długoterminowych). Wskaźnik ten pokazuje, w jakim stopniu wygospodarowany zysk pozwala na obsługę zadłużeń długoterminowych. Tak obliczony wskaźnik może być wykorzystany do porównań międzynarodowym w sytuacji zaciągnięcia kredytu w międzynarodowych bankach czy instytucjach finansowych (EBOR, EBI, itp.). Mogą one bowiem porównywać zdolność do obsługi kredytu przedsiębiorstw z różnych krajów, gdyż w liczniku jest zawarty zysk przed opodatkowaniem. Ponieważ systemy podatkowe różnych krajów są zróżnicowane (różne stawki podatkowe, ulgi, zwolnienia) wskaźniki oparte na zysku netto jest trudniej porównać. Wysokość wskaźnika pokrycia obsługi długu I zależy kondycji finansowej firmy i powinna wynosić 1.
W literaturze światowej podkreśla się, że dla warunków krajowych bardziej uzasadnione jest liczenie wskaźnika pokrycia obsługi długu przy uwzględnieniu zysku netto. Na spłatę kredytu może być, bowiem przeznaczony zysk pozostający w przedsiębiorstwie po opodatkowaniu.

Wskaźnik pokrycia obsługi długu II = Zysk netto + Odsetki x (1-T)
Raty kapitałowe + Odsetki

gdzie T – stopa podatku dochodowego.

Do zysku netto dodano odsetki po odjęciu podatku dochodowego, gdyż gdyby stanowiły one zysk, to byłyby mniejsze o podatek. Zysk netto, czyli po opodatkowaniu, nie może być powiększony o wielkość brutto, tj. odsetki.
Poziom wskaźnika pokrycia obsługi długu II powinien być co najmniej równy, a zasadzie wyższy niż 1. Malejąca
w czasie wielkość wskaźników może świadczyć o nieefektywnym zarządzaniu przedsiębiorstwem, niewielkiej zyskowności zainwestowanych środków lub zbyt ambitnych planach rozwojowych firmy.

Bezpośrednią relację między długoterminowymi zobowiązaniami a wygenerowaną nadwyżką finansową wyraża wskaźnik pokrycia obsługi długu z nadwyżki finansowej.

Wskaźnik pokrycia obsługi długu
z nadwyżki finansowej = Zysk netto + Amortyzacja
Raty kapitałowe + Odsetki

Wskaźnik ten uważa się za najbardziej praktyczny i istotny wyznacznik wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa. Za wartość normatywną dla tego wskaźnika przyjmuje się 1,5, co oznacza, że suma zysku netto i amortyzacji powinna być co najmniej 50% wyższa niż roczna rata kredytu wraz z odsetkami.
Wskaźnik ten może być również liczony na podstawie EBIT, tj. zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem.
Dla warunków polskiej sprawozdawczości wskaźnik wiarygodności kredytowej zapisuje się następującą formułą.

Wskaźnik wiarygodności kredytowej = Zysk brutto + Odsetki + Amortyzacja
Raty kapitałowe + Odsetki

Tak obliczony wskaźnik może być porównywany w układzie międzynarodowym, gdyż jest oparty n kategoriach omijających zróżnicowanie rozwiązań podatkowych. W praktyce międzynarodowych instytucji finansowych jest najczęściej liczony na podstawie EBITDA (zysk brutto+odsetki+amortyzacja).

Zadanie

Na podstawie danych zawarty w tabeli 1 oblicz wskaźniki poziomu zadłużenia oraz wskaźniki zdolności do obsługi długu.

Tabela 1. Podstawowe dane informacyjne wykorzystywane w ocenie zadłużenia w spółce „X” w latach 2003-2005.

Wyszczególnienie Źródło danych 2003 2004 2005
Aktywa ogółem B 342 865 330 526 303 785
Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania B 208 681 189 052 161 464
Zobowiązania długoterminowe B 23 100 21 800 20 900
Kapitał własny B 134 184 141 474 142 321
Zysk brutto RZiS 8 529 20 464 1 617
+ odsetki od zobowiązań długoterminowych ID 3 642 2 170 1 645
Razem 12 171 22 634 3 262
Raty kapitałowe RZiS 1 150 1 300 900
+ odsetki od zobowiązań długoterminowych ID 3 642 2 170 1 645
Razem 4 792 3 470 2 545
Zysk netto RZiS 5 712 8 093 847
+ odsetki x (1-T) ID 2 950 1 758 1 332
Razem 8 662 9 851 2 179
Zysk brutto RZiS 8 529 20 464 1 617
+ odsetki od zobowiązań długoterminowych ID 3 642 2 170 1 645
+ amortyzacja RPP 11 373 8 877 8 087
Razem 23 544 31 511 11 349
Zysk netto RZiS 5 712 8 093 847
+ amortyzacja RPP 11 373 8 877 8 087
Razem 17 085 16 970 8 034

Rozwiązanie
Wyszczególnienie 2003 2004 2005
Poziom zadłużenia
Wskaźnik ogólnego zadłużenia
Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego
Zdolność do obsługi zadłużenia
Wskaźnik pokrycia obsługi długi I
Wskaźnik pokrycia obsługi długi II
Wskaźnik pokrycia obsługi długi z nadwyżki finansowej
Wskaźnik wiarygodności kredytowej